چرا دولت لبنان تشکیل نمی‌شود؟/تکاپوی حریری برای خروج از بحران با کلیدهای خارجی

به گزارش حلقه وصل، پرونده تشکیل دولت در لبنان که به دنبال اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ و استعفای «سعد حریری» از سمت نخست وزیری این کشور وارد یک مسیر پیچیده و پرچالش شد اکنون پس از گذشت دو سال به جایی نرسیده و  همچنان لبنانی‌ها از داشتن یک دولت ثابت محروم هستند.

داستان تکراری بحران تشکیل دولت در لبنان و ردپای آمریکا و عربستان

در نهایت دولت «حسان دیاب» که پس از عبور از موانع و مشکلاتی که تحت تاثیر سنگ‌اندازی‌های خارجی با مهره‌های خارجی ایجاد شده بود، تشکیل شد، به دنبال انفجار مهیب بندرگاه بیروت در ۴ آگوست ۲۰۲۰ و فشارهایی که متوجه آن بود به ناچار استعفا کرد.

پس از آن و درحالی که صحنه سیاسی لبنان برای دو ماه دیگر همچنان شاهد بحران و بن‌بست بود سعد حریری با مانورهای مختلف در تاریخ ۲۲ اکتبر مجوز ماموریت تشکیل کابینه را از «میشل عون» رئیس جمهوری لبنان دریافت کرده و وعده داد که ظرف کمتر از دو هفته پرونده تشکیل دولت را ببندد.

درحالی که لبنانی‌ها امیدوار بودند این بار حریری واقعا برای تشکیل کابینه و انجام اصلاحات در کشور اقدام کند؛ اما پس از مدت کوتاهی مشخص شد نخست‌وزیر مکلف لبنان چنین قصدی ندارد و همانند دوره‌های گذشته پیش از هر تحرکی باید رضایت محور آمریکایی-فرانسوی-سعودی را جلب کند.

جدا از نقش فرانسه به عنوان پلیس خوب در لبنان و اینکه مقامات این کشور اغلب صراحتا درباره نوع و ساختار دولت در لبنان و حضور یا عدم حضور طرف خاصی در آن صحبت نمی‌کنند، اما اصرار واشنگتن و ریاض برای تشکیل دولتی بدون حضور هیچ یک از نمایندگان حزب‌الله موضوع پوشیده‌ای نیست.

از طرف دیگر سابقه روابط خانواده حریری به ویژه شخص سعد با آمریکا و عربستان نشان می‌دهد که او در هیچ مرحله‌ای بدون جلب رضایت این دو طرف قادر به تصمیم‌گیری نبوده است. حتی زندگی شخصی سعد حریری نیز به نوعی وابسته به سعودی‌هاست.در این بین آمریکا چندین بار از زبان «دورتی شیا» سفیر خود، حریری را تهدید کرد که در صورت تشکیل دولت با حضور نمایندگان حزب‌الله، رخدادهای ناخوشایندی همچون تحریم و قطع کمک‌های مالی واشنگتن به لبنان در انتظار وی خواهد بود.

عربستان سعودی نیز با خارج کردن «ولید البخاری» سفیر خود از لبنان به حریری اولتیماتوم داد که حق تشکیل دولت بدون رضایت ریاض را ندارد. البته البخاری پس از بازگشت دوباره به بیروت و دیدار با مقامات مختلف لبنانی توجهی به سعد حریری نشان نداد و همین امر نگرانی نخست وزیر مکلف لبنان در خصوص مواضع سعودی‌ها را دوچندان کرد.

دولت تکنوکرات یا کابینه بدون حزب‌الله؟

ایده تشکیل دولت متخصصین یا «تکنوکرات» بدون حضور هیچ یک از نمایندگان سیاسی نیز به همین منظور مطرح شد. البته حزب‌الله و هم‌پیمانان مسیحی آن یعنی تیم رئیس جمهوری متشکل از میشل عون و «جبران باسیل» رئیس جریان آزاد ملی و متحدان آنها نیز در وهله نخست مخالفتی با این ساختار نکردند و تنها خواستار استفاده از حق خود در معرفی وزرای مسیحی و شیعه بودند.

اما حریری بعد از یک ماه تعلل در تشکیل دولت به بهانه‌های مختلف اعلام کرد که خود او باید مسئول معرفی همه وزرا از جمله نمایندگان مسیحی باشد؛ درحالی که تیم رئیس جمهوری با استناد به قانون اساسی تاکید کردند که چنین چیزی ممکن نیست.

جرقه اختلافات میان سعد حریری و میشل عون نیز از همین نقطه زده شد و دو طرف بعد از برگزاری ۱۸ جلسه نتوانستند به توافق برسند و طبق آنچه که محافل کاخ «بعبدا» (کاخ ریاست‌جمهوری) گزارش می‌دهند حریری هربار برگه‌ای شامل شروط تکراری خود تحویل عون می‌داده است که با اصول و معیارهای مورد نظر رئیس جمهور و نیز مبانی قانون اساسی همخوانی نداشت.

تکاپوی حریری برای خروج از بحران با کلید خارجی‌ها

بارزترین حرکت سعد حریری برای تشکیل دولت در لبنان در پنج ماه گذشته سفرهای خارجی متعدد وی بود که از دسامبر ۲۰۲۰ آغاز شد. حریری در این مدت به فرانسه و حتی ترکیه و چندین بار به امارات سفر کرد. البته اخباری نیز منتشر شد مبنی بر اینکه او سفری به ریاض نیز داشته و خواستار دیدار با «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی شده بود که این خواسته رد شد.

درحالی که منابع کاخ نخست‌وزیری لبنان گزارش می‌دادند که هدف سعد حریری از این سفرها جلب کمک‌های خارجی برای حل پرونده سیاسی لبنان است، اما مشخص شد که انگیزه های شخصی نخست‌وزیر مکلف لبنان نیز تاثیر کمی در سفر او به کشورهای خارجی نداشت. همچنین منابع گزارش دادند که حریری در جریان سفر به پاریس از «امانوئل ماکرون» رئیس جمهوری فرانسه خواسته بود تا واسطه روابط وی با محمد بن سلمان شود.

این مواضع حریری در سفرهای متعدد او به امارات متحده عربی نیز تکرار شد و طی روزهای گذشته نیز نخست‌وزیر مکلف لبنان با انجام سفر ناگهانی به امارات از «محمد بن زاید» ولیعهد ابوظبی خواست تا رضایت سعودی‌ها و شخص بن سلمان برای انجام ماموریت حریری در تشکیل دولت لبنان را برای او بگیرد.

دغدغه‌های ناتمام حریری در عربستان

در این بین برخی معتقدند که ریاض موضع بسیار منفی در قبال سعد حریری اتخاذ کرده و حاضر به حمایت از او نیست، در حالی که برخی دیگر معتقدند تاکید بر نقش عربستان در پرونده سیاسی لبنان بزرگنمایی بوده و این بحران لبنان تنها محدود به عربستان نیست.

در این چارچوب اخیرا «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان در اظهاراتی مداخله‌جویانه مدعی شد: وضعیت کنونی دیگر قابل ادامه یافتن نیست و عربستان معتقد است نباید از وضعیت کنونی لبنان که حزب‌الله به عنوان بازیگر غیردولتی اوضاع را به دست گرفته، از حق وتو درباره وقایع این کشور برخوردار است و بر زیرساخت‌های اصلی آن تسلط یافته، حمایت کرد. در حالی‌که طبقه سیاسی جز اندکی برای حل چالش‌های پیش روی ملت لبنان چه در زمینه فساد یا سوء مدیریت یا مشکلات دیگر کار نمی‌کنند.

به طور کلی حریری همچنان در تکاپو برای گرفتن چراغ سبز از ریاض است تا پرونده تشکیل دولت در لبنان را به جریان بیندازد.

آیا تشکیل سریع دولت در لبنان امکان‌پذیر است؟

درباره شرایط داخلی لبنان در زمینه تشکیل کابینه، اخیرا «نبیه بری» رئیس پارلمان این کشور با ارائه ابتکاری جدید درباره ساختار دولت با حضور ۲۴ وزیر وارد خط پرونده سیاسی شده است. طی دیدارهایی که اخیرا میان حریری و بری برگزار شد، نخست وزیر مکلف لبنان اعلام کرد که حاضر است از شرط خود برای تشکیل کابینه کوچک با حضور ۱۸ وزیر عقب‌نشینی کند و در مقابل میشل عون باید از شرط «یک سوم معطل» (ثلث معطل یا یک سوم معطل بنا به تعبیر برخی، یعنی دستیابی اقلیت به یک سوم کرسی‌های وزارتی به اضافه یک و این مانع از آن می‌شود که اکثریت، تصمیم‌های مهم و سرنوشت‌ساز را به تنهایی بگیرد و تکروی کند به خصوص که قانون اساسی لبنان شرط کرده مصوبات دولت با رای یک سوم اعضای دولت تصویب شود تا لازم الاجرا باشند) دست بکشد. البته رئیس جمهور لبنان چندین بار اعلام کرده که چنین شرطی را اصلا مد نظر ندارد.

اما از طرف دیگر تیم رئیس جمهوری لبنان خواستار انجام سریع اصلاحات و انجام تحقیقات جنایی در خصوص پرونده های فساد مالی است؛ یعنی پرونده‌هایی که ردپای نزدیکان حریری نیز در آن دیده می‌شود. بنابراین منابع سیاسی لبنان معتقدند که سعد حریری ممکن است برای جلوگیری از محاکمه وابستگان خود باز هم قصد تعلل در تشکیل دولت را داشته باشد.

در همین راستا یک منبع رسمی لبنانی اعلام کرد، در صورتی که حریری بیش از این قصد طولانی کردن پرونده تشکیل دولت را داشته باشد، گزینه جایگزین برای وی آماده است و ادامه ماموریت حریری برای تشکیل کابینه دیگر جایز نیست.

بر این اساس با وجود سیگنال‌های مثبتی که طی روزهای گذشته منابع لبنانی در روند تشکیل دولت این کشور مطرح می‌کنند، اما تا زمانی که موانع داخلی لبنان حل نشده و مسئولان این کشور بدون چشم دوختن به خارجی‌ها برای انجام اصلاحات گام برندارند، نمی‌توان زمان مشخصی برای برون رفت لبنانی‌ها از بحران سیاسی و سایر بحران‌ها تعیین کرد.