بسته فرهنگی صد و پنجم - به مناسبت گرامیداشت «سالروز پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران»+ معرفی کتاب، ویدئو و آثار گرافیکی

حلقه وصل:

انقلاب اسلامی ایران سال 1357، یک انقلاب سیاسی- اجتماعی بود که بین ۱۷ دی ۱۳۵۶ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ (۱۱ فوریه ۱۹۷۹) با مشارکت طبقات مختلف مردم انجام پذیرفت؛ اگرچه مبدا شروع آن در حقیقت، وقایعی است که در خرداد ۱۳۴۲ شمسی به دنبال بازداشت امام خمینی(ره)، در انتقاد به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید رخ داد.

انقلاب اسلامی «نظام پادشاهی پهلوی» را سرنگون و زمینه روی کار آمدن «نظام جمهوری اسلامی ایران» به رهبری مرجع تقلید شیعه، امام سید روح‌الله خمینی(ره) را فراهم کرد. مردم مسلمان ایران و تفکرات و شخصیت‌های اسلامی در این انقلاب حضور برجسته داشتند و از این رو نام این انقلاب، «انقلاب اسلامی» خوانده شد. علاوه بر اسلام‌گرایی، ایدئولوژی­های مختلفی نظیر سوسیالیسم و ناسیونالیسم نیز در انقلاب حضور داشتند. در عین حال این انقلاب، نخستین انقلابی است که اسلام‌گرایی را در خاورمیانه به پیروزی رساند. این انقلاب آخرین نمونه از انقلاب‌های کلاسیک قرن بیستم بود که با گفتمان‌های آشتی ناپذیری و مخالفت با استکبار و با تکیه بر ایدئولوژی به نتیجه رسید.

پس از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲، محمدرضا شاه به تثبیت قدرت خود پرداخت و طرح‌هایی موسوم به انقلاب سفید که محور اصلی آن را اصلاحات ارضی تشکیل می‌داد، به اجرا گذاشت. اجرای این طرح‌ها و افزایش چندبرابری درآمدهای نفتی، موجب توسعه اقتصادی و دگرگونی ساختار اجتماعی ایران و در عین حال افزایش اختلاف طبقاتی و تنش‌های اجتماعی در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ گشت. انقلاب سفید و اصلاحات ارضی او و نیز جانبداری وی از دولت­های آمریکا و اسرائیل، با مخالفت روحانیون به ویژه امام خمینی(ره) روبرو شد. در این دوران همچنین روشنگری روحانیونی چون حجج اسلام مطهری، خامنه‌ای، بهشتی و... بخشی از جریان روشنفکری ایران (از جمله علی شریعتی) تفسیری سیاسی و انقلابی از شیعه را به عنوان یک ایدئولوژی رهایی ساز، در اذهان مردم به ویژه دانش آموزان و دانشجویان ترویج کردند. امام خمینی(ره) نیز در سال‌های تبعید خود، خواهان ایجاد یک حکومت اسلامی به رهبری فقها به جای سلطنت موروثی بود و به طرح نقطه ضعف‌های رژیم و مسائلی می‌پرداخت که موجب نارضایتی عموم مردم مسلمان ایران می‌شد. در این دوران همچنین شماری سازمان‌های چریکی اسلام‌گرا و یا مارکسیست شکل گرفتند که به مبارزه مسلحانه با رژیم اعتقاد داشتند. نهایتاً با سیاست‌های تنش‌برانگیز حزب دولتی رستاخیز در خصوص بازار و مذهب در اواسط دهه ۱۳۵۰، بازاریان و روحانیون محافظه کار و غیر سیاسی نیز به عنوان دو متحد تاریخی یکدیگر، به صفوف مخالفان پیوستند.

تنش‌ها و نارضایتی‌های مذکور، با بازتر شدن فضای سیاسی در سال ۱۳۵۶ که به دلیل فشارهای دولت آمریکا و نهادهای مدافع حقوق بشر صورت پذیرفته بود، از پاییز و زمستان همان سال، به صورت تظاهرات و راهپیمایی­های خیابانی خود را نشان داد. معترضان برای برگزاری راهپیمایی، از سنت‌های شیعی همچون مراسم چهلم شهدای اعتراضات، استفاده کردند. رویدادهایی چون فاجعه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان، کشتار معترضان در تعدادی از تظاهرات‌ و راهپیمایی­ها (از جمله در واقعه جمعه سیاه در 17شهریورماه1357)، و امتیازهای دیرهنگام شاه به مخالفان، موجب تشدید اعتراضات و از دست رفتن امکان مصالحه شد. رکود اقتصادی به وقوع اعتصابات گسترده و پیوستن طبقه کارگر به تظاهرات و راهپیمایی­ها‌ و در نتیجه فلج شدن اقتصاد کشور انجامید. با پیوستن کارگران و همچنین قشر آسیب­دیده اقتصادی در شهرها به تظاهرات‌، دامنه اعتراضات از ده‌ها هزار نفر به صدها هزار و حتی میلیون‌ها نفر رسید. سرانجام، امام خمینی(ره) در ۲۳ دی ماه 1357 شورای انقلاب اسلامی ایران را برای راهبری انقلاب تأسیس کرد و چند روز بعد از آن شاه از کشور خارج شد. نهایتاً با خروج شاه و عدم موفقیت دولت نخست‌وزیر ملی‌گرا شاپور بختیار، بازگشت امام خمینی(ره) به کشور در ۱۲ بهمن، تشکیل دولت موقت ایران به نخست‌وزیری مهدی بازرگان در ۱۵ بهمن و نهایتاً، دو روز حضور میلیون­ها نفر از مردم با دست خالی و همچنین نبرد مسلحانه سازمان‌های چریکی و هزاران داوطلب مسلح با گارد شاهنشاهی و اعلام بیطرفی ارتش در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، انقلاب به پیروزی رسید.

در این روز به ترتیب زندان اوین، ساواک، سلطنت آباد، مجلسین سنا و شورای ملی، شهربانی، ژاندارمری و ساختمان زندان کمیته مشترک به تصرف مردم درآمد. در تسخیر شهربانی سپهبد رحیمی فرماندار نظامی تهران به دست انقلابیون مسلح افتاد. پادگان باغشاه و دانشکده افسری، دبیرستان نظام، زندان جمشیدیه، پادگان عشرت آباد و پادگان عباس‌آباد یکی پس از دیگری تسلیم شدند و آخرین مرکزی که به تصرف درآمد رادیو و تلویزیون بود.

ساعت۱۰:۳۰ روز ۲۲ بهمن۱۳۵۷ شورای فرماندهان نیروهای مسلح در ستاد مشترک تشکیل گردید. پس از گزارش فرماندهان نیروها از وضعیت موجود بحث پیرامون همبستگی ارتش با مردم آغاز شد؛ اکثراً موافقت خود را اعلام نمودند و سرانجام اعلامیه‌ای مبنی بر بی‌طرفی ارتش تهیه و به امضا رسید. پس از تصمیم شورای عالی، ساعت یک و پانزده دقیقه بعد از ظهر خبر تصمیم شورای عالی ارتش در اختیار رادیو و تلویزیون گذاشته شد. رادیو ایران برنامه عادی خود را قطع و اعلامیه را قرائت کرد. لحظه‌ای بعد نیروهای انقلاب محوطه رادیو تلویزیون را تصرف نمودند و خبر سقوط رژیم سلطنتی پهلوی از رادیو تلویزیون ملی اعلام شد.

در ابتدای سال بعد، با برگزاری همه‌پرسی در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، نظام «جمهوری اسلامی» جایگزین نظام پیشین گردید. سپس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۵۸ تدوین شد که در آن جمهوری اسلامی به صورت یک حکومت دینی برمبنای ولایت فقیه، برپایه تفسیر فقه شیعی، قرار داشت. این قانون با همه‌پرسی به تصویب اکثریت مردم ایران رسید.

به عقیده کارشناسان، از جمله دلایل وقوع انقلاب آن بود که رویکرد حکومت پهلوی و به‌خصوص محمدرضا شاه در نوسازی جامعه سنتی ایران به یک جامعه مدرن از طریق مدرنیزاسیون آمرانه از بالا و ایجاد طبقه متوسط با شکست مواجه شد، بنابراین طبقه متوسطی به‌وجود آمد که به مخالفت با شاه برخاستند. به تعبیری می‌توان انقلاب را تا حدی واکنشی به تلاش‌های غرب‌گرایانه و سکولاریزاسیون شاه مورد حمایت غرب، و همچنین واکنش به بی‌عدالتی اجتماعی و ناتوانی‌های آن حکومت دانست. از دیگر خصوصیت­های عمده حکومت شاه سرکوب­گری، بی‌رحمی، فساد و بریز و بپاش بود. همچنین ایرانیان شاه را وابسته و مدیون به یک قدرت غیر مسلمان غربی (ایالات متحده آمریکا) می‌دانستند، که با ترویج فرهنگ غربی فرهنگ ایرانی-اسلامی را استحاله می‌کرد.

روز ۲۲ بهمن؛ آخرین روز از دهه فجر، که به عنوان تعطیل رسمی در تقویم رسمی ایران ثبت شده‌است، راهپیمایی‌هایی در شهرهای مختلف ایران برگزار می‌شود. که البته امسال به خاطر شیوع بیماری کرونا، این راهپیمایی­ها به صورت خودرویی و موتوری برگزار خواهد شد.

گزیده کتاب و آثار مکتوب

فیلم و ویدئو

نماهنگ «ادای وظیفه»؛ سخنرانی امام خمینی(ره)

نمایش فیلم

نماهنگ «عزتمند و سرافراز»؛ بیانات مقام معظم رهبری

نمایش فیلم

نماهنگ «گلبانگ آزادی»؛ محمد گلریز

نمایش فیلم

نماهنگ «بازهم بگو»؛ حامد زمانی

نمایش فیلم

نماهنگ «ایران من»؛ همایون شجریان و علیرضا قربانی

نمایش فیلم

نماهنگ «حماسه حضور»؛ علیرضا عصار

نمایش فیلم

نماهنگ «برای ایران»؛ مهدی نوروزی

نمایش فیلم

نماهنگ «من انقلابی ام»؛ گروه سرود نور المهدی

نمایش فیلم

نماهنگ «ایران من»؛ گروه سرود فجر جاوید

نمایش فیلم

پوستر و آثار گرافیکی