تهران: کتاب «نگاهی بنیادین به نسبت اخلاق و فن‌آوری اطلاعات» به چاپ دوم رسید

به گزارش حلقه وصل، چاپ دوم کتاب «نگاهی بنیادین به نسبت اخلاق و فن‌آوری اطلاعات» اثر آیت‌الله سیدمحمدمهدی میرباقری روانه بازار شد.

این کتاب در 4 فصل (گفتار) منتشر شده که گفتار اول: پیوند اخلاقِ توسعه و فناوری اطلاعات، گفتار دوم: آثار تکامل الهی در فناوری اطلاعات، گفتار سوم: اخلاق، فناوری اطلاعات و جامعه‌پردازی و گفتار چهارم: اخـلاق تعالی و اخلاق توسعه است.

در گفتار اول، از پیوند «اخلاق توسعه» و «فناوری اطلاعات» سخن گفته شده است. «توسعه» در دنیای کنونی را می‌توان فرایند جامع سیاسی، فرهنگی و اقتصادی دانست که هدف از آن، بهبود مستمر رفاه مادی همه انسان‌ها بر پایه مشارکت فعال و هدفمند در توسعه و توزیع منافع حاصل از آن است؛ بر این‌اساس و از نگاه اسناد بین‌المللی، «توسعه»، اصلی‌ترین حق جامعه بشری به‌شمار می‌رود و حقوق دیگر مانند «حق آزادی» را باید در چارچوب «حق توسعه» معنا کرد.

در این گفتار، عمق «اخلاق» در ساحت «توسعه» جستجو و بیان می‌شود که مکتب‌های مادی با تعریفی که از این مفهوم القا می‌کنند، شبکه جهانی اطلاعات را نیز در همان مسیر به گردش درمی‌آورند؛ به‌بیان‌دیگر، ابتدا اخلاق و اخلاقی‌بودن را به هماهنگی با توسعه و توسعه‌یافتگی مادی تفسیر می‌کنند و سپس با این معیار به کنترل فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌پردازند.

در گفتار دوم، ابعاد بیشتری از منزلت اخلاق در فناوری اطلاعات شکافته می‌شود تا بتوان آثار تکامل الهی در ساحت فناوری اطلاعات را بازگو کرد. در این بحث، اشاره می‌شود که تمایلات مادی بشر، پایگاه اصلی شکل‌گیری «اخلاق توسعه» بوده که به پیدایش «حق توسعه» و «دستور توسعه» انجامیده است؛ یعنی بشر ابتدا به رفاه همه‌جانبه در زندگی خود گرایش یافته؛ سپس برای تأمین این رفاه، به یک نظام حقوقی روی آورده و سرانجام، سازمان‌های بین‌المللی را به استیفای این حقوق مکلف ساخته است؛ به‌همین‌جهت در تبیین نسبت «اخلاق» و «فناوری اطلاعات» باید فرایند «ارزشی، حقوقی و دستوری» مقوله «اخلاق» را کاوید تا بتوان رویکرد الهی را در این زمینه بسط داد و تشریح کرد.

از نگاه آیت‌الله میرباقری، توسعه مادی در رفع بحران‌ها و تهدیدهای کنونی فناوری اطلاعات ناتوان است؛ چراکه اگر توسعه بر محور سودجویی دنیوی تعریف شود، ایثار و کرامت از معنا خواهد افتاد و تعارض و پراکندگی را درپی خواهد آورد. بر این مبنا، باید بر فطرت توحیدی بشر تکیه کرد و اخلاق الهی و فرهنگ عبودیت را زیربنای جهت‌گیری جامعه بشری قرار داد. اگر گسترش عبودیت و توسعه تقرب به درگاه الهی را به عنوان جان‌مایه اخلاق بشری بپذیریم، ایثار، تفاهم و امنیت اجتماعی شکل می‌گیرد و آسیب‌های فناوری اطلاعات روزبه‌روز کاهش می‌یابد و حتی در این فضا، تحول بنیادین رخ می‌دهد. به‌طور طبیعی چنانچه بشر به «اخلاق قُرب» روی آورد باید «حق قُرب» و «دستور قُرب» را نیز پی‌ریزی کند تا بتواند آثار تکامل الهی را در فناوری اطلاعات شاهد باشد.

در گفتار سوم، در فرایندی عمیق‌تر، نسبت بین اخلاق و فناوری اطلاعات در جامعه‌پردازی و مدیریت آن بررسی می‌شود تا در این راستا بتوان به صورت هر چه دقیق‌تر، توسعه جوامع را مطالعه کرد.

در همین راستا مولف، پیدایش جوامع را نتیجه همدلی‌ها، همفکری‌ها و همکاری‌ها می‌داند؛ به‌سخن دیگر که اخلاق اجتماعی یا خوبی‌ها و بدی‌های اجتماعی، ره‌آورد همدلی اراده‌ها و فناوری نیز نتیجه همفکری و همکاری آن‌هاست.

اخلاق، از این منظر، امری مدیریت‌پذیر است؛ پس هم باید مدیران آن را شناخت و هم مدل مدیریت موجود و مدیریت مطلوب را دریافت؛ بنابراین در مرحله تحلیل چگونگی مدیریت اخلاق جامعه، عوامل اثرگذار بر مدیریت را به عوامل «تکوینی، تاریخی و اجتماعی» تقسیم می‌کند و نشانه‌های اراده‌های تصرف‌کننده در اخلاق جامعه را در این سه پایگاه می‌جوید.

استاد میرباقری پی‌جویی مدیریت اخلاق در حوزه اراده‌ها را نتیجه نگاه مؤمنانه به دستگاه خلقت می‌داند و معتقد است که در غیر این‌صورت اندیشمندان مادی، تمام پایگاه‌های اثرگذار بر ایجاد و توسعه جوامع را به جوشش و اشتداد مادی برمی‌گردانند.

به فناوری اطلاعات و ارتباطات هم از این منظر توجه می‌شود که شاید مهم‌ترین دستاورد بشر در راستای توسعه پایدار جوامع باشد؛ از این‌رو دنیای معاصر آن را در هزاره سوم در سطح بین‌المللی گسترده کرده است و برای باقی‌ماندن در مسیر اصلی، «اعلامیه‌های اصول» و «بیانیه‌های اقدام» صادر می‌کند. به‌همین‌دلیل باید جهت حاکم بر آن را شناخته و به صورت دقیق‌تر بررسی کرد تا آسیب‌ها و زیان‌های آن را در توسعه اخلاق مادی آشکار نمود.

در گفتار چهارم، پس از این که تأکید می‌شود که شبکه مدیریت مرکزیِ فناوری اطلاعات و ارتباطات در صدد است چهارچوب‌های مدیریتی جامعه اطلاعاتی را در راستای تأمین اهداف خود طراحی کند، مروری بر اعلامیه اصول ایجاد و ساخت جامعه اطلاعاتی انجام می‌شود و تفاوت اخلاق تعالی و اخلاق توسعه در فرایند ساخت جامعه اطلاعاتی مورد تأکید بیشتر قرار می‌گیرد؛ همچنین مسئله وابستگی تعریف اخلاق فناوری ارتباطات به «فلسفه ارتباطات» مطرح می‌شود.

 چاپ دوم کتاب «نگاهی بنیادین به نسبت اخلاق و فن‌آوری اطلاعات» پیش از این در سال 94 با تیراژ 1100 نسخه و با قیمت 5500 تومان منتشر شده بود، که اکنون نیز با همین قیمت و شمارگان برای دومین مرتبه از سوی نشر تمدن نوین عرضه شده است. علاقه‌مندان به تهیه این کتاب می‌توانند آن را از فروشگاه اینترنتی این نشر خریداری کنند.