تهران: کتاب «تشیع در تاریخ» با بررسی تشکیل دولت‌های شیعی به چاپ پنجم رسید

به گزارش حلقه وصل، کتاب «تشیع در تاریخ: پژوهشی در مبانی اعتقادی، تاریخ سیاسی و حکومت‌های شیعه از آغاز تا پایان دوره صفوی» نوشته احمدرضا خضری (عضو هیأت علمی دانشگاه تهران) از سوی دانشگاه معارف اسلامی و دفتر نشر معارف به چاپ پنجم رسید.

در طول تاریخ پرتلاطم اسلام، شاهد تشکیل دولت‌های شیعی از شرقی‌ترین مرزهای جغرافیایی تا غربی‌ترین آنها بوده‌ایم. از آنجا که تشکیل حکومت از اهداف استراتژیک امامان شیعه بوده است، و اجرای احکام الهی و استقرار آن نیز راهی جز این ندارد، شیعیان با گرایش‌های مختلف در اعصار بعد، این مهم را مطمح نظر قرار داده و به دنبال تحقق آن بودند؛ لذا در طول تاریخ پرتلاطم اسلام ناب، شاهد تشکیل دولت‌های شیعی از شرقی‌ترین مرزهای جغرافیایی تا غربی‌ترین آن‌ها بوده‌ایم.

«تشیع در تاریخ» نوشته دکتر سید احمدرضا خضری، تلاشی است در ارائه تصویری از زندگی پربار امامان شیعه و دولت‌های شیعی در مقیاسی کوچک. و دارای نقشه‌هایی است که از اطلس وزین شیعه استفاده شده است.

نویسنده انگیزه خود از نگارش کتاب را این‌گونه شرح داده است: «... به مدد بهره گیری از منابع و مأخذ، پژوهش‌ها، مقالات و مطالعات نوین، مبانی و مفاهیم اساسی تشیع را معرفی و چگونگی پیدایش و ظهور تاریخی این مذهب را تبیین نماید و از سویی سیر تکوینی خیزش‌ها، قیام‌ها، دولت‌ها و خاندان‌های مهم شیعی در دنیای اسلام بررسی و به دست بدهد.»

نویسنده کوشیده است تا در پژوهشی علمی نشان دهد که تاریخ شیعه یکسره در رقابت‌های سیاسی یا تحرکات نظامی خلاصه نمی‌شود، بلکه نقش انکار ناپذیر این مذهب در گسترش حیات معنوی اسلام و باروری و فربهی بیش از پیش ذخایر معرفتی آن، بیش از آن است که تاکنون گفته و نوشته شده است.

عده‌ای پیدایش شیعه را با حادثه سقیفه مرتبط می‌دانند؛ یعنی نخستین اجتماع مسلمانان پس از مرگ پیامبر(ص) که برای تعیین جانشین وی برپا شد. اینان معتقدند پس از آنکه این اجتماع ابوبکر را به جانشینی برگزید، گروه دیگری از مسلمانان به این کار اعتراض کردند، گرد امام علی(ع) آمدند و بدین گونه هسته اولیه شیعه را تشکیل دادند. (تاریخ الامم و الملوک طبری). عده‌ای دیگر بر این باورند که شیعه پس از خلافت امام علی(ع) پدید آمد. این عده تشیع به معنای عام کلمه را که پس از کشته شدن عثمان ظهور کرد و مردم را به دو دسته علوی و عثمانی تقسیم کرد با شیعه به معنای خاص آن، یعنی پیروان علی(ع) یکی دانسته‌اند. (الفصل فی الملل و الاهواء و النحل) برخی پیدایش شیعه را به نبرد جمل ارتباط داده و گفته‌اند کسانی که علی را در جنگ جمل یاری دادند، شیعه علی نامیده شدند (ضحی الاسلام) همچنان که برخی دیگر ظهور شیعه را با جنگ صفین مرتبط دانسته و شیعیان را در برابر کسانی چون خوارج، پیروان علی(ع) شمرده‌اند. (الفهرست ابن ندیم)

ظهور تشیع پس از حادثه کربلا به عنوان نتیجه عملی و واکنش فوری جامعه آن روز در برابر امویان نیز دیدگاه گروهی از پژوهشگران در این حوزه است. گروهی نیز پیدایش تشیع را نوعی ارج گذاری مذهبی اهل عراق به ویژه کوفیان به امام علی(ع) و خاندان پیامبر(ص) دانسته و هرگونه ارتباط این مذهب را با ایرانیان دست‌کم تا ظهور فرقه هاشمیه و آغاز تبلیغات آنان در این دیار رد کرده‌اند (فرقه‌های اسلامی). در حالیکه گروهی دیگر آن را مذهب برساخته ایرانیان در برابر اعراب شمرده و بر این باورند که ایرانیان به دلایل و انگیزه‌های سیاسی و برای جلوگیری از سلطه اعراب به این مذهب روی آوردند.

در برابر این همه، شیعیان معتقدند که بنیاد مذهب تشیع به قرآن و سنت پیامبر(ص) باز می‌گردد و اساس تفکر و اندیشه شیعه چیزی نیست جز همان اسلامی که پیامبر خدا عرضه کرده است.

کتاب در سه بخش‌ و ضمایم به شرح زیر نگاشته شده است:

بخش اول: مبانی اعتقادی و اندیشه شیعه (کلیات، پیدایش تشیع و تشیع در دوره خلفای سه‌گانه)،

بخش دوم: تشیع در دوره حضور امامان معصوم(ع)

بخش سوم: دولت‌ها و خاندان‌های شیعی (دولت ادریسیان، دولت علویان طبرستان، دولت‌های قرمطی و اسماعیلی، زیدیان یمن، دولت حمدانی، دولت آل‌بویه، حکومت بنی مزید، خلافت بنی حمود در اندلس، حکومت سربداران خراسان، حکومت مرعشیان مازندران، حکومت آل کیا در گیلان، دولت صفوی، حکومت عادل شاهیان، حکومت قطب شاهیان، حکومت نظام شاهیان.

کتاب‌نامه و ضمایم نقشه هم پایان بخش این کتاب هستند.

چاپ پنجم «تشیع در تاریخ» در 472 صفحه، قطع وزیری، تیراژ 1000 نسخه و قیمت 18000 تومان در زمستان 1395 عرضه شده است. این کتاب در سال 1383 در همایش دوسالانه «دین و پژوهش های برتر» به عنوانم پژوهش برگزیده انتخاب شده است.