صندوق بین‌المللی پول؛ حامی ایران، یا افسر اتاق جنگ خزانه‌داری آمریکا؟

به گزارش حلقه وصل، ماجرای کرونا و درخواست وام 5 میلیارد دلاری از صندوق بین المللی پول باعث زنده شدن رابطه ایران و کشورهای مشابه با این نهاد مالی و سیاستگذاری برتن وودز شد که با همزاد خود؛ بانک جهانی؛ نقش پررنگی در شکل دهی به ساختار اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم داشته است.

ایران از جمله کشورهایی است که از ابتدا در نهادهای اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم (بانک جهانی، صندوق بین المللی پول و گات) حضور داشته و حق عضویت سالانه پرداخت کرده که گفته می شود حق عضویت پرداختی ایران به صندوق بین المللی پول تاکنون از 4.5 میلیارد دلار فراتر رفته است.

فارغ از اتهاماتی مانند متلاشی کردن اقتصادهای شرق اروپا در دوران پساکمونیسم، ایجاد بحران مالی در شرق آسیا در اواخر دهه 1990 و نقش آفرینی گسترده در سقوط اقتصادی آمریکای جنوبی و ارتباط با جنایات کودتاچیان در منطقه پرکودتای آمریکای جنوبی که به صندوق بین المللی پول وارد است، لازم است سود و زیان رابطه با این نهاد از منظر موقعیت خاص ایران و بی توجه به رابطه آن با سایر کشورها ارزیابی شود.

به گفته جوزف استیگلیتز اقتصاددانان نوبلیست و برجسته جهانی، صندوق بین المللی پول و بانک جهانی در 70 سال گذشته مانند ابواب خزانه داری آمریکا عمل کرده و شعبه ای از آن بوده اند. صندوق بین المللی پول اگرچه نهادی بین المللی و متشکل از دولت های عضو است، اما مانند سازمان تجارت جهانی که تصمیم های اصلی را در اتاق سبز گرفته و اکثریت اعضا را راه نمی دهد، بسته عمل کرده و ساختاری دمکراتیک ندارد.

این نهاد متهم به راست کیشی در اعتقاد به "بازار آزاد" و یکجانبه گرایی در سیاستگذاری است، به گونه ای که در فشار برای آزادسازی مالی و یا دامپینگ ارزی به کشورهای صنعتی کاری نداشته و نیروی خود را صرف اعمال فشار بر کشورهای جهان سوم می کند. یکی از این کشورهای جهان سوم ایران است که هرگز سودی از عمل به برنامه های صندوق بین المللی پول دریافت نکرده است، البته ضرر شاید.

رابطه ایران با ایالات متحده و با منطق اداری؛ با خرانه داری آمریکا؛ به مانند دشمن در حال جنگ است و اوفک (Office of Foreign Assets Control) علیه ایران "هنر تحریم ها" را پیاده کرده و در حال جنگ اقتصادی است. از سوی دیگر، صندوق بین المللی پول مانند یکی از زیرمجموعه های خزانه داری آمریکا عمل کرده و ساختاری الیگارشیک دارد.

با عنایت به این دو گزاره، می توان سوالی منطقی به این شکل مطرح کرد که؛ آیا می توان آمریکا را کشوری درهم و برهم و هرج و مرج زده توصیف کرد که یکی از نهادهای ذیل خزانه داری آن در حال جنگ اقتصادی با ایران باشد و نهاد دیگر ذیل خزانه داری به یاری ایران بشتابد؟

پاسخ به این سوال به روشنی منفی است و آمریکا دارای ساختار سیاسی گنگ و بی هدف نیست و به خوبی آموخته است که چگونه از نهادهای مختلف خود برای برآوردن راهبردهایش استفاده کند. اگر افرادی در ایران به این امید بسته باشند که از "دست راست" خزانه داری برای شکست دادن "دست چپ" خزانه داری استفاده کنند، باید گفت این افراد هستند که گنگ و بی هدف رفتار می کنند و واقعیات مسلم را نادیده می گیرند. بنابراین دولتمردان بهتر است به واقعیات توجه کنند تا رویاهایی که باتوجه به آنچه تاکنون صندوق بین المللی پول انجام داده، حتی وجه رویا بودن هم ندارند.

اگر وام 5 میلیارد دلاری صندوق بین المللی پول به فرض تقریبا غیرممکن هم به ایران پرداخت شود، مجموعه ای از شروط؛ از سیاست های بودجه ای و ساختاری تا نوع و شیوه هزینه کرد وام ها را هم شامل می شود که زنده کننده خاطرات برنامه تعدیل اقتصادی است که اثرات آن هنوز اقتصاد ایران را آزار می دهد.

حضور در نهادی که ساختار و منطق تصمیم گیری آن؛ پنهان و باتوجه به تجربه تاریخی دوران تعدیل اقتصادی همراه با شروطی است که برای ایران سازنده نبوده و مخرب عمل می کند، توجیه راهبردی ندارد. و نمی توان میلیاردها دلار حق عضویت تقدیم نهادی کرد که نه در فرآیندهای تصمیم گیری آن نقشی داریم و نه حاضر است با شرایط خود! به ایران وام پرداخت کند. آیا بهتر نیست به جای درخواست وام 5 میلیارد دلاری، حق عضویتمان را پس بگیریم؟