ماهواره‌های بومی که اقتدار ایران را فریاد می زنند/جایگاه ماهواره‌های ایرانی در دنیا

به گزارش حلقه وصل، ایران به عنوان یکی از کشورهایی که دارای فناوری فضایی است تا کنون تلاش‌های زیادی برای حضور در مدار زمین داشته، حالا به گفته مسئولان عدم موفقیت ماهواره ظفر باعث توقف این تلاش‌ها نمی‌شود و ظفر ۲ در راه است.

براساس این گزارش ، در چند سال اخیر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گام های خوبی را در سایه پیشرفت علم و فناوری برای ارسال ماهواره در مدارهای مختلف در فضا انجام داده که هر کدام از پرتاب‌های ماهواره با هدف و ماموریت خاص طراحی و ساخته شده است. آخرین اقدام سازمان فضایی ایران در پرتاب ماهواره مربوط به ماهواره دانشگاه علم و صنعت ایران بود که توسط ماهواره بر سیمرغ انجام شد اما به دلیل نرسیدن سرعت ماهواره بر سیمرغ نتوانست در مدار قرار گیرد اما کشور را تا یک قدمی این دستاورد پیش برد. در این رابطه مروری بر اهداف و تلاش های مسوولان در راستای فناوری فضایی کردیم که اظهارات آنها را در ادامه می‌خوانید:

سکانس اول ، دبیر شورای عالی فضایی

* سازمان فضایی در دولت دوازدهم سه محور اصلی را در اولویت دارد

مرتضی براری معاون وزیر و رئیس سازمان فضایی ایران درباره اقدامات و برنامه‌های سازمان فضایی در دولت دوازدهم با تأکید بر اینکه در دولت دوازدهم سازمان فضایی سه محور اصلی را به‌عنوان اولویت خود تعریف کرده است، گفت: محور نخست توسعه زیرساخت‌های فناوری‌های فضایی در بالادست صنعت فضایی، محور دوم توسعه کاربردهای فناوری فضایی در بخش پایین‌دست و محور سوم حفظ منافع جمهوری اسلامی در حوزه فضایی در مجامع بین‌المللی بوده است.

* توسعه صنعت و فناوری فضایی با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی

وی افزود: برای فعال کردن محورهای اول و دوم، تلاش داریم از ظرفیت‌های بخش خصوصی چه در توسعه بخش بالادست صنعت فضایی و چه در توسعه کاربردهای فناوری فضایی در بخش پایین‌دست این صنعت استفاده کنیم.

* تثبیت فناوری فضایی و تبدیل آن به صنعت کاربردی

رئیس سازمان فضایی با تأکید بر اینکه هر صنعت رو به رشد نیازمند وجود بازار است، گفت: مهم‌ترین دغدغه ما در حوزه توسعه فناوری فضایی، تثبیت فناوری فضایی و تبدیل آن به صنعت است. در همین راستا تلاش داریم که بستر لازم برای ورود بخش خصوصی هم در بالادست و هم در پایین‌دست صنعت فضایی فراهم شود تا این صنعت را تبدیل به یک صنعت کاربردی کنیم.

بالاترین جایگاه حوزه فضایی در سند نقشه جامعه علمی کشور

وی افزود: حوزه فضایی که در سند نقشه جامعه علمی کشور بالاترین جایگاه را دارد از نیروی انسانی زبده‌ای برخوردار است که با فراهم کردن بسترهای لازم علاوه بر ایجاد اشتغال و کارآفرینی برای این نیروها، جامعه می‌تواند از ثمره فناوری فضایی بهره‌مند شود.

اعلام فراخوان مناقصه ساخت و پرتاب ماهواره

براری در ادامه بابیان اینکه رویکرد سازمان فضایی، صنعتی سازی فناوری فضایی است گفت: برای اینکه فناوری‌های فضایی صنعتی سازی شود، تلاشمان این است که از ظرفیت بخش خصوصی در کل زنجیره صنعت فضایی استفاده کنیم. به همین خاطر برای شناسایی پیمانکار جهت طراحی، ساخت و تحویل در مدار ماهواره‌های سنجش‌ازدور اپتیکی و راداری، فراخوان مناقصه اعلام کرده‌ایم.

* ساخت ماهواره را به بخش خصوصی واگذار می‌کنیم

وی افزود: تاکنون اکثر ماهواره‌های ما در مراکز تحقیقاتی و مراکز دانشگاهی و پژوهشگاه‌ها طراحی و ساخته می‌شد اما بر اساس رویکرد جدید، برنامه داریم که دانشگاه‌ها در توسعه فناوری فضایی ادامه فعالیت داشته باشند و ساخت ماهواره را به بخش خصوصی واگذار کنیم.

* توسعه زیرساخت‌های بومی فضایی در آینده‌ای نزدیک

رئیس سازمان فضایی ادامه داد: بر این اساس امیدواریم در راستای صنعتی سازی فناوری فضایی، فناوری‌هایی که در یک دهه گذشته در دانشگاه‌ها به آن دست پیداکرده‌ایم با تعامل دانشگاه و شرکت‌های خصوصی بزرگ، تثبیت شود و در آینده نزدیک شاهد قرارگیری ماهواره‌های عملیاتی در مدار و بالطبع توسعه زیرساخت‌های بومی فضایی  باشیم.

 * نیاز داریم جامعه از ظرفیت و فواید فناوری فضایی آگاه شود

براری با تأکید بر اینکه در بخش پایین‌دست نیز هدف سازمان فضایی کاربردی کردن صنعت فضایی است، گفت: برای توسعه فضایی ما نیاز داریم که جامعه از ظرفیت و فواید این فناوری آگاه شود. به همین دلیل در دولت دوازدهم کاربردی کردن فناوری فضایی در اولویت قرار گرفت و تلاش داشتیم که این فناوری برای جامعه ترویج شود و این ترویج منجر به توسعه بازار فضایی شود.

* صنعت فضایی پیشران‌های توسعه و ابزار رفاه اجتماعی 

وی افزود: امروزه صنعت فضایی به یکی از پیشران‌های توسعه و ابزارهای رفاه اجتماعی تبدیل‌شده است. اقتصاد فضا رشد 6 و نیم برابری متوسط اقتصاد جهان را دارد. این رشد هم ناشی از رشد کاربردهای صنعت فضایی است. زمانی صنعت فضای تنها مظهر اقتدار یک کشور بود اما در یک دهه گذشته این صنعت علاوه بر اقتدار به یک حوزه اقتصادی بسیار جذاب تبدیل‌شده است. به‌طوری‌که امروزه در جهان 76 درصد اقتصاد این صنعت توسط بخش خصوصی مدیریت می‌شود. این مسئله بیانگر آن است که صنعت فضایی در جوامع کاربردی شده است و در رفاه اجتماعی و توسعه نقش به سزایی پیداکرده است.

* توانسته‌ایم فناوری‌های فضایی را در حوزه عمومی کاربردی کنیم

رئیس سازمان فضایی ادامه داد: امروزه صنعت فضایی در خدمات شهری، کشاورزی، هواشناسی، مدیریت بلایای طبیعی، محیط‌زیست و... نقش‌آفرینی می‌کند. به همین دلیل ما نیز هم‌راستا با کشورهای پیشرو در صنعت فضایی در این مسیر گام برداشته‌ایم و توانسته‌ایم فناوری‌های فضایی را در حوزه عمومی کاربردی کنیم.

* پروانه فعالیت اپراتورهای ماهواره‌ای را تصویب کردیم

براری تصریح کرد: پیش‌ازاین بخش فضایی کاملاً در اختیار دولت بود. امروزه کشورها بسترهای لازم را برای ورود و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم می‌کنند. در همین راستا یکی از اولویت‌های ما در دولت دوازدهم بسترسازی برای ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به این حوزه بوده و بر همین اساس، پروانه فعالیت اپراتورهای ماهواره‌ای را تصویب کردیم که تاکنون چندین شرکت بزرگ، درخواست دریافت این پروانه را ارائه کرده‌اند. همچنین پروانه فعالیت اپراتور ماهواره‌های سنجشی نیز تکمیل‌شده است که در حال طی فرآیند تصویب است.

*  با آزادسازی داده‌های ماهواره‌ای امکان فعال شدن استارتاپ‌ها فراهم می‌شود

وی ادامه داد: اساساً یکی از اتفاق‌های مهمی که در دولت دوازدهم در صنعت فضایی کشور رخ داد ورود استارتاپ‌ها و افراد خلاق و کارآفرین به این حوزه بود. به‌طوری‌که در بالادست صنعت فضایی اجازه سرمایه‌گذاری و ورود بخش خصوصی داده‌شده و در پایین‌دست این صنعت هم با آزادسازی داده‌های ماهواره‌ای امکان فعال شدن استارتاپ‌ها در این حوزه فراهم‌شده است.

* بیش از ۴۰ سال، داده‌های ماهواره‌ای را دریافت و ذخیره‌سازی کرده‌ایم

رئیس سازمان فضایی تأکید کرد: در مرکز ماهدشت سازمان فضایی بیش از ۴۰ سال، داده‌های ماهواره‌ای دریافت و ذخیره‌سازی شده است. برای توسعه کاربردهای فناوری فضایی، این داده‌ها می‌تواند نقش قابل‌توجهی ایفا کنند. این اتفاق در دولت دوازدهم افتاد و با آزادسازی داده‌ها، بخش پایین‌دست صنعت فضایی رونق ویژه‌ای پیداکرده است. امروز شعار سازمان فضایی، داده‌ها از ما خدمات از استارتاپ‌ها است.

* امیدواریم اقتدار علمی را تبدیل به اقتدار اقتصادی در حوزه فضایی کنیم

وی تصریح کرد: بر پایه همین رویکرد نیز تعداد زیادی از استارتاپ‌ها در حوزه فضایی در حال شکل‌گیری و ارائه خدمات به بخش‌های مختلف هستند و امیدواریم همان‌طور که در صنعت فضایی دارای اقتدار علمی هستیم و توانسته‌ایم رتبه ۱۱ را در جهان کسب کنیم، بتوانیم این اقتدار علمی را تبدیل به اقتدار اقتصادی در حوزه فضایی کنیم.

* همکاری با کشورهای عضو کمیته استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو

براری ادامه داد: در محور سوم اولویت‌های سازمان فضایی یعنی حفظ منافع جمهوری اسلامی در صنعت فضایی در مجامع بین‌المللی هم تلاش کردیم در دولت دوازدهم در مجامع بین‌المللی حضور مؤثر داشته باشیم و در همین راستا سال گذشته در سازمان ملل به‌عنوان هماهنگ‌کننده گروه 77 انتخاب شدیم و سعی کردیم با افزایش تعاملات و همکاری با کشورهای عضو کمیته استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو، موارد مدنظر ایران در سند ده‌ساله پایداری بلندمدت فعالیت‌های فضایی لحاظ شد.

* باید تکرار و استمرار در پرتاب ماهواره ادامه داشته باشد

وی درباره اینکه چرا قبلا توانسته بودیم ماهواره امید را در مدار قرار بدهیم و الان  نمی‌توانیم، گفت:کشور ما دارای چند نوع ماهواره شامل ماهواره سنجشی، مخابراتی، تصویربرداری و عملیاتی است. که برخی از آنها توسط دانشگاه‌ها و تعدادی دیگر توسط پژوهشگاه‌ها انجام می شود. هرکدام دارای شرایط و تکنولوژی خاصی هستند که بیشترین علت در عدم موفقیت ماهواره ظفر مربوط به ماهواره بر است که باید براساس تعریفی که برایشان می شود کارکردشان تست شود که  باید بادقت و طی مراحل مختلف انجام شود و با چند بار تست نمی توان به مرحله نهایی رسید به این معنی که باید تکرار و استمرار در پرتاب ماهواره ادامه داشته باشد تا به نقطه مطلوب برسیم.

* باید ماهواره برمورد تست وآزمایش قرار گیرد

رئیس شورای عالی فضایی در باره این موضوع که چرا ماهواره به اون گرونی رو به فضا می‌فرستیم که به خاطر خطای ماهواره‌بر، اون همه پول هدر برود، یادآور شد: به خاطر آنکه همانگونه که ماهواره را ۶ ماه مورد تست و آزمایش قرار می دهیم باید ماهواره برهم مورد تست وآزمایش قرار گیرد البته براساس نوع ماموریتی که به آن داده می شود به طور مثال سرعت وارتفاعی که برایش درنظر گرفته می شوداین درحالی است که دست یابی به ارتفاع بالای ۵۴۰ کیلومتر با سرعت بیش از ۶۵۰۰ متر بر ثانیه برای نخستین بار در پرتاب‌های فضایی کشور در ماهواره ظفر اتفاق افتاد. 

* مانور رسانه ای پرتاب ماهواره برای عمومی کردن فعالیت های فضایی است

وی درخصوص اینکه اگر شکست برای ماهواره یک مقوله طبیعی‌ است چرا قبل از پرتاب مانور رسانه‌ای می‌دهیم ، گفت: معمولا در تمام دنیا بعد از ۴۰ مرتبه آزمون و خطا و پرتاب ماهواره کشورها به ۹۰ درصد پیشرفت می رسند اما در ایران با تعداد انگشت شمار پرتاب به پیشرفت طراحی و ساخت ماهواره به ۹۰ درصد رسیده ایم. علت مانور رسانه ای که قبل از پرتاب هر ماهواره انجام می شود به خاطر عمومی کردن فعالیت های فضایی است و اینکه ما با توان داخلی و با استفاده از دانشمندان ایرانی پا به عرصه فضا و ماهواره گذاشته ایم.

* ایران تنها دارای یک ماهواره بر به نام سیمرغ است

رئیس سازمان فضایی درباره اینکه اگر ماهواره ظفر را با این ماهواره‌ بر پرتاب نمی‌کردیم  و ماهواره‌بر درست عمل می‌کرد، چه ضرری می‌کردیم، خاطر نشان کرد: در حال حاضر ایران تنها دارای یک ماهواره بر به نام سیمرغ است و ماهواره بر دیگری ندارد مگر آنکه ساخت آن را به شرکت خصوصی خارجی بدهیم که آن هم هزینه های خاص خود را دارد . اگر ماهواره بر درست عمل می کرد ما می توانستیم بسیاری از خدمات نیاز جامعه را برطرف کنیم مانند اینترنت و در حوزه کشاورزی و بسیاری از حوادث طبیعی مانند زلزله و سیل که امثال به طور مثال در حادثه دومین سیلاب بسیاری از اطلاعات از طریق فناوری فضایی مورد رصد قرار گرفت.

*  ماهواره و فضا به طور مستقیم به گوشی‌های همراه اول خدمات می‌دهد

براری درباره این سوال که چرا باید با هزینه زیاد ماهواره در مدار قرار دهیم می توانیم مانندسایرکشورها، ماهواره اجاره کنیم ، گفت: برای آنکه در آینده ای نزدیک نیاز های جوامع با فضا و ماهواره تامین می شود در چند سال دیگر هیچ اپراتور موبایلی دیگر کارکردی نخواهد داشت چون به راحتی می توان اینترنت از طریق ماهواره و فضا به طور مستقیم به گوشی های همراه اول خدمات بدهد. 

*  ایران در علم و فناوری فضا و ماهواره پیشرفت خواهد کرد

اجاره ماهواره هزینه بسیار زیادی دارد و کشور ایران در شرایط فعلی اقتصادی با توجه به تحریم‌ها قادر به این کار نخواهد بود همچنین کشورهای دیگر نیز ماهواره به ایران اجاره نمی دهند به طوری که ۱۵ سال پیش ایران با یک کشور اروپایی به طور مشترک ماهواره ای را طراحی و به مرحله ساخت رسانند و قرار بود آن کشور ماهواره را پرتاب کند اما همچنان این کار را به بهانه های مختلف انجام نمی دهد یا می گوید ماهواره در فضا ناپدید شده است.باید ایران در علم و فناوری فضا و ماهواره پیشرفت کند و این کار جز استمرار و تکرار راه دیگری ندارد.

سکانس دوم ، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات

* ما ایرانی‌ها توقف‌ناپذیر هستیم

محمد جواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در چند روز اخیر مطالب متعددی را درباره ماهواره ظفر در توئیتر خود به انتشار گذاشت که بازتاب های فراوانی را به همراه داشت. او در توئیتی پس از پرتاب ماهواره ظفر نوشت: دوست داشتم با ‎خبر خوب شما را خوشحال کنم اما گاهی زندگی آن‌طور که بخواهیم پیش نمی‌رود.پرتاب ‎ماهواره ظفر توسط ماهواره‌بر ‎سیمرغ موفقیت‌آمیز نبود همچنین بازتاب جمله انگیزشی آذری جهرمی در رسانه‌های خارجی این بود که: ما ایرانی‌ها توقف‌ناپذیر هستیم!

* آمریکا هم شکست‌های فضایی بسیار دارد

 وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پس از شکست پرتاب ماهواره ظفر توسط ماهواره‌بر سیمرغ، در توییتی به انگلیسی نوشت: «مثل اکثر پروژه‌های علمی، شکست رخ داد. آمریکا هم شکست‌های فضایی بسیار دارد (فالکون و ...).

* ۱۲ ثانیه لعنتی، علت عدم موفقیت ماهواره ظفر بود

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بعد از پرتاب ماهواره ظفر اظهار کرد: در ۱۲ ثانیه آخر که سوخت یا توان موتور ماهواره باید افزایش پیدا می‌کرد تا به سرعت مورد نظر دست پیدا کند، این اتفاق نیفتاد و علت این هم می‌تواند به کیفیت سوخت و وزن مرحله دوم ماهواره ارتباط داشته باشد و هم می‌تواند به توان موتور مرتبط باشد.

* در جمع ۱۲ کشور مسلط بر فن آوری دانش فضایی هستیم

ماهواره ظفر به هدف نهایی خود نرسید اما پرتاب آن دانش فضایی ما را گسترش داد. ایران با وجود جوان بودن درعرصه علوم فضایی در جمع 12 کشور مسلط بر فن آوری تولید و پرتاب ماهواره قرار دارد. 

سکانس سوم ، سخنگوی فضایی وزارت دفاع 

* بهینه‌سازی‌های لازم برای پرتاب آتی انجام خواهد شد

سید احمد حسینی، سخنگوی فضایی وزارت دفاع درباره عدم موفقیت ماهواره ظفر اعلام کرد: ماهواره‌بر سیمرغ، ماهواره‌ی ظفر را با موفقیت به فضا پرتاب کرد، اما ماهواره‌بر به سرعت موردنیاز جهت تزریق ماهواره در مدار موردنظر نرسید؛ بهینه‌سازی‌های لازم جهت پرتاب آتی انجام خواهد شد. 

سکانس چهارم، رئیس دانشگاه علم و صنعت ایران

* ماهواره دانشگاه علم و صنعت بومی‌سازی شده است جبار علی ذاکری رئیس دانشگاه علم و صنعت ایران درباره طراحی و ساخت ماهواره توسط نخبگان و دانشمندان دانشگاهی گفت: 90 درصد تجهیزات ساخته شده در  ماهواره دانشگاه علم و صنعت بومی‌سازی شده است و در داخل کشور تولید می‌شود. تمام آی‌سی‌ها و قطعات ریزش هم دانه به دانه در داخل کشور تولید می‌شود ازطرفی باید بگویم ماهواره دارای برد خاصی وهشت لایه است که در بخش هایی از آن برای کاهش وزن ماهواره از مواد خاصی استفاده کردیم چرا که اگر ماهواره وزنش از یک حدی بیشتر باشد هم در پرتابگر به مشکل برمِی‌خورد و هم مدت زمان ماندگاری‌اش تحت تأثیر قرار می‌گیرد ولی همه این موارد پیگیری شد و امیدوارم که ما در کوتاه‌ترین زمان بتوانیم ماهواره‌ را آماده پرتاب کنیم. 

* ماهواره بخش اعظمی از کاربردش در تصویربرداری است

ذاکری با اشاره به ماهواره ظفر ۱ و۲ افزود: این ماهواره بخش اعظمی از کاربردش در تصویربرداری است یعنی ماهواره ما برای پایش یا آمایش سرزمینی درخصوص انواع کشت‌هایی که در کشور صورت می‌گیرد انجام می شود یکی از کاربردهای ماهواره همین است می‌تواند تشخیص بدهد که کجا، ‌چه میزان،‌ چه نوع کشتی وجود دارد یعنی هشدار بدهد و بگوید که امسال اگر از هر یک هکتار A تن سیب‌زمینی بیاید آخر سال مثلاً ما ۲ میلیون تن، ... محصول داریم نیاز کشور چقدر است مثلاً یک میلیون تن معنی این است که یک میلیون تن مازاد داریم پس وزارت بازرگانی یک میلیون تن باید صادر کند یعنی واقعاً ماهواره‌ای که ما  طراحی کردیم و به فضا پرتاب خواهیم کرد کاربردها و استفاده‌های عمومی دارد و  این هیچ ارتباطی با موضوع موشک ندارد  آنچه که پرتاب می‌شود ماهواره است ماهواره یک جعبه هفتاد سانتی متر در هفتاد سانتی متر بوده که در آن تجهیزات الکترونیکی بسیار حساسی نصب شده و برای دیتا گیری و ارسال دیتا به ایستگاه‌های زمین  است.

* رشته ماهواره را در مقطع دکتری ایجاد می کنیم

آیا برنامه ای برای تاسیس رشته علم ماهواره دارید؟

رئیس دانشگاه علم و صنعت ایران با بیان اینکه رشته تحصیلی ماهواره را در مقطع دکتری از سال آینده راه اندازی خواهیم کرد، ادامه داد: طبیعتاً چون ماهواره به صورت بومی طراحی و ساخته شده و جزء معدود کشورهایی شده‌ایم که علم ساخت ماهواره را داریم، آثار و برکاتش به جامعه می رسد اما  آثار علمی ماهواره در دانشگاه می ماند به طوری که ما در دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه فناوری‌های نوین گروهی داریم به نام گروه مهندسی ماهواره که همه علمی که همکارانمان به آن رسیده‌اند تدریس می‌کنند و امیدوارم که امسال با تلاش دوستان بتوانیم در مقطع دکتری این رشته را هم در کشور ایجاد کنیم.