به گزارش حلقه وصل، هفت سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و آن زمانی که کمتر کسی فکر میکرد در سالهای آینده با سقوط شاه، نهضت اسلامی مردم ایران به نتیجه برسد و حکومت اسلامی شکل بگیرد، امام خمینی(ره) در نجف اقدام به تدریس نظریه ولایت فقیه در حوزه علمیه کرد.
پس از ماجرای 15 خرداد 42 و تبعید امام خمینی به ترکیه و عراق، اعتراضات سیاسی در ایران فروکش کرد و رژیم پهلوی، مبارزان سیاسی را تحت فشار قرار داد. امام خمینی نیز در نجف تحت فشار سیاسی حزب بعث و حاکمیت عراق بود، در چنین وضعیتی که مبارزه با شاه فروکش کرده بود و مردم تحقق آرزوی سقوط شاه را دور از دسترس میدانستند، امام خمینی اقدام به ارائه نظریهای کرد که طرح او برای حکومتداری پس از سقوط رژیم پهلوی بود.
امام خمینی، مبارزه مثبت یعنی تلاش برای ایجاد حکومت اسلامی مبتنی بر نظریه ولایت فقیه را همزمان با مبارزه منفی (مبارزه با شاه) پیگیری کرد و در جلسات درس به تبیین نظریهای پرداخت که بعدها تبدیل به یک کتاب و مبنای شکلگیری حکومت اسلامی و نگارش قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شد. ارائه نظریه ولایت فقیه در سال 48 نشان میدهد که امام از آن سالها، طرح و ایده برای تشکیل حکومت اسلامی داشته است. چاپ کتاب ولایت فقیه نیز مدون ساختن آن نظریه، بهعنوان غایت نهضت اسلامی مردم ایران بود.
امام پس از حضور در نجف با دعوت برخی از علما و روحانیون به اقامه نماز جماعت در مسجد شیخ انصاری و تدریس علوم دینی پرداخت. امام پس از مدتی با درخواست طلبههای علوم دینی به تدریس مکاسب پرداخت.
امام خمینی در حوزه علمیه قم، مکاسب محرمه تدریس میکرد، وقتی که به عراق تبعید شد، در مسجد شیخ انصاری نجف اقدام به تدریس بخش دوم کتاب مکاسب کرد. امام از موضوع "بیع" آغاز به تدریس کرد. حجتالاسلام رحمانی از شاگردان و همراهان امام خمینی در نجف میگوید: "شروع از این باب خیلی حسابشده بود."
امام پس از چند جلسه، بهمنماه سال 48 از بحث "بیع" به بحث "ولایت فقیه" ورود پیدا کرد و خطاب به حاضران اعلام کرد: "بحث من امروز غیر از بحث فقهی و مقداری هم جنبه عمومی دارد؛ پس هرکس میخواهد بیاید و بنشیند، جالب است".
جمعیت بسیاری در جلسه درس امام در مسجد شیخ انصاری حضور داشتند، حتی کسانی هم که پیشتر درس خارج مکاسب را گذرانده بودند، در آن جلسه و جلسات پس از آن شرکت کردند. امام هدف از ارائه مبحث "ولایت فقیه" را ادامه یافتن رسالت انبیا و ائمه اطهار علیهم السلام و آشنایی با مقام عالیه در حکومت اسلام اعلام کردند و تدبیر و سیاست در امت اسلام را جزو وظایف فقهای عالیمقام دانستند.
تدریس موضوع ولایت فقیه برای امام خمینی بسیار بااهمیت بود و هنگام ارائه بحث کتابهای مرتبطی بههمراه داشت که با ارجاع به آنها و ارائه استدلالهای لازم به تبیین نظریه ولایت فقیه میپرداخت. بهگفته آیتالله جعفری اراکی از شاگردان امام خمینی، امام در بیان استدلال، دلیل و رد دلیل تبحر خیلی بالایی داشت.
امام خمینی در 12 جلسه بهطور مفصل به ارائه موضوع ولایت فقیه پرداخت. این جلسات همراه با پرسش و پاسخهای بسیار بود. حجتالاسلام رحمانی میگوید: "حضرت امام همیشه میفرمود که «من دوست ندارم عدهای بیایند و بنشینند و فقط گوش کنند.»، در این جلسات حضرات آیات آقای سید محمود هاشمی شاهرودی، آقای رضوانی، خاتم یزدی، آقای سید جعفر کریمی و آقای راستی کاشانی و حاج آقا مصطفی خمینی و خیلی دیگر از بزرگان بودند که از امام سؤال میکردند."
تدریس نظریه ولایت فقیه توسط امام باعث شد که نگاه بسیاری از علما و طلبههای علوم دینی به جایگاه علمی امام خمینی جلب شود. آیتالله شریعتی میگوید: "تدریس ولایت فقیه بزرگترین آیت و دلیل بر عظمت علمی مرحوم امام بود، اگر نبود مردم زیر بار گفتار او نمیرفتند."، همچنین آیتالله منتظری قمی گفته است: "یادم هست امام خمینی که درس ولایت فقیه را گفتند، طلبهها افسوس میخوردند و میگفتند «ما دیر متوجه این مبحث شدیم»."
کتاب ولایت فقیه امام خمینی در حالی که انتشار و توزیع آن در ایران ممنوع بود و ساواک با افرادی که این کتاب را داشتند، برخورد میکرد، بین مبارزان انقلابی، طلبههای علوم دینی و دانشگاهیها دست به دست میشد و موضوع آن مورد بحث و گفتگو قرار میگرفت.
پس از مدتی مباحث ارائهشده توسط امام خمینی در جلسات درس ولایت فقیه، مدون و در کتابی با همین عنوان منتشر شد. توزیع این کتاب محدود به حوزههای علمیه نماند و در محافل و مجامع دانشگاهی نیز دست به دست شد و مورد بحث قرار گرفت. توزیع و در اختیار داشتن کتاب ولایت فقیه در ایران ممنوع بود، اما بسیاری از مبارزان آن کتاب را در اختیار داشتند و به مطالعه و بحث و گفتگو درباره موضوع ولایت فقیه پرداختند.
کتاب ولایت فقیه را باید مهمترین کتاب تاریخ سیاسی یک قرن اخیر دانست که نقش مهمی در هدایت مبارزات سیاسی مردم ایران و مبارزان داشت و پس از پیروزی انقلاب مورد رجوع نویسندگان قانون اساسی و اعضای مجلس خبرگان قانون اساسی قرار گرفت.