به گزارش سرویس دفاع و امنیت حلقه وصل، در یک سال اخیر شاهد بروز یک تحول بسیار مهم در روابط بین روسیه و آمریکا بودیم که اثرات آن در تجهیز و خریدهای آینده نیروهای مسلح بسیاری از کشورها از جمله برخی همسایگان ایران نیز قابل مشاهده خواهد بود که آن هم معلق شدن پیمان INF بین این دو کشور بوده است؛ پیمانی که در اواخر جنگ سرد بین شوروی سابق و آمریکا امضاء شده و موشک های کروز و بالستیک کوتاه برد و میان برد را نابود کرد. حالا با از بین رفتن این معاهده بین دو طرف، به زودی شاهد دور جدیدی از رقابت های تسلیحاتی بین این دو کشور خواهیم بود؛ مسئله ای که می تواند نه فقط روابط این دو کشور و بلکه به نوعی بر کل جهان اثر گذار باشد.
دولت ترامپ در اوایل فوریه (اواسط بهمن سال پیش) پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میانبرد INF را به حالت تعلیق درآورد و یک ماه بعد از آن نیز دولت روسیه با انجام اقدامی متقابل (تعلیق پیمان مذکور) به واشنگتن هشدار داد که حتی به قیمت لغو پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میانبرد حاضر به تحمل نقض این پیمان از سوی آمریکا نخواهد شد. در اوایل تیر ماه نیز اعضای شورای فدراسیون روسیه به اتفاق آرا به نفع قانون مرتبط با تعلیق پیمان منع استفاده از راکت های میانبرد و بُرد کوتاه — INF رأی دادند. ناتو نیز به صورت متقابل اعلام کرده که به این حرکت روسیه به صورت نظامی پاسخ خواهد داد.
آمریکا در ماه آگوست با آزمایش یک تیر موشک تاماهاوک زمین پرتاب رسما خروج خود از این پیمان را علنی کرده و نقطه پایانی بر پیمان INF قرار دارد. آمریکایی ها این موشک را یک کروز زمین پرتاب با برد بیش از ۵۰۰ کیلومتر اعلام کردند. به نظر می رسد موشک مورد نظر همان تاماهاوک مدل دریایی است که از پرتابگرهای عمودی ارتقا یافته برای شلیک زمینی پرتاب شده است.
آزمایش موشک کروز در آگوست ۲۰۱۹ در آمریکا
آزمایش موشک بالستیک توسط آمریکا
حرکت بعدی آمریکایی ها در این بخش آزمایش یک تیر موشک بالستیک زمین پرتاب کوتاه برد بود که حدودا یک هفته پیش در کالیفرنیا آزمایش شد. آمریکا به صورت رسمی پس از این آزمایش اعلام کرد که کار روی موشک جدید را از فوریه ۲۰۱۹ میلادی آغاز کرده است. درباره برد این موشک عددی به صورت دقیق مشخص نشده اما کارشناسان این موشک را در فاز برد بیش از ۵۰۰ و شاید حتی بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر قرار می دهند. تصاویر منتشر شده از موشک مورد نظر خیلی دقیق نیست و نمی توان به صورت خیلی دقیق برآوردی از این موشک جدید آمریکایی ارائه داد.
در عین حال برخی از کارشناسان اعتقاد دارند موشک مورد نظر با نگاهی به راکت Hera که در اصل برای ایجاد هدف بالستیک برای آزمایش سامانه های پاتریوت و تاد توسعه کرده بود ساخته شده است. البته در موشک مورد نظر می توان رگه هایی از طراحی موشک پرشینگ در بخش سر جنگی نیز مشاهده کرد که مشخصا در آینده نزدیک، اطلاعات بیشتری درباره این موشک منتشر خواهد شد. موشکی که توسط آمریکا آزمایش شد مشخصا نشان از یک تغییر فکری بسیار بزرگ در ذهن فرماندهان آمریکایی دارد و آنها را مجددا به سمت استفاده از موشک های بالستیک کوتاه برد و میان برد سوق داده است. البته این بار تفاوت در این جاست که خیلی خبری از کلاهک های اتمی نبوده و موشک های مورد نظر با ترکیبی از دقت و سر جنگی عادی به سمت اهداف حرکت خواهند کرد.
به نوعی می توان گفت بخشی از دکترین فعلی موشکی آمریکا یک کپی از برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران است که تا برد ۲۰۰۰ کیلومتری برای درگیری با اهداف مختلف انواع راکت ها و موشک های بالستیک و کروز را توسعه داده و به دنبال ترکیب دقت بالا و قدرت اصابت با سرهای جنگی شدید الانفجار رفته است.
INF از کجا آمد و چه کرد؟
دهه ۱۹۸۰ میلادی به عنوان آخرین دوره ده ساله جنگ سرد شاهد دوباره بالا گرفتن تنش بین شرق و غرب بود. در این سالها با روی کار آمدن رونالد ریگان در آمریکا این کشور سیاست های تسلیحاتی بسیار تهاجمی را در پی گرفته و دوباره آتش رقابت تسلیحاتی شعله ور شد. طرح ریگان موسوم به جنگ ستارگان که ترکیبی از سامانه های دفاع موشکی و تهاجم زمین و فضاپایه بود شوروی را مجبور کرد تا سرمایه گذاری شدیدی در بخش تسلیحاتی انجام دهد.
بخشی از این رقابت به نوعی به دهه ۱۹۷۰ باز می گردد. جایی که اتحاد شوروی با رونمایی و استقرار موشک اس اس ۲۰ به عنوان یک موشک بالستیک با برد ۵۵۰۰ کیلومتر و سه سرجنگی اتمی هر کدام با قدرت ۱۵۰ کیلوتن باعث نگرانی شدید در ناتو شد. در مقابل ناتو تصمیم گرفت تا موشک های آمریکایی پرشینگ را در اروپای غربی خصوصاً آلمان غربی مستقر کند.
موشک اس اس ۲۰ در سمت چپ و موشک پرشینگ در سمت راست
مقامات اروپایی به سمت کاهش بخشی از کلاهک های هسته ای از این قاره، تغییر موشک های پرشینگ ۱ با ۲ و همچنین استقرار مدل زمین پرتاب موشک کروز تاماهاوک در اروپای غربی رفتند و از طرف دیگر از آمریکا خواستند که مذاکرات با شوروی سابق برای کاهش موشک‌های میان برد را نیز آغاز کند.
پرشینگ ۱ و ۲، دو مدل از موشک‌های بالستیک میان برد ساخت ایالات متحده آمریکا بودند که در سالهای دهه ۱۹۸۰ میلادی در مرکز بحث‌های داغ کنترل تسلیحاتی بین شرق و غرب قرار داشتند. سرعتی نزدیک به ۸ برابر سرعت صوت، توان حمل کلاهک اتمی با قدرت ۵ تا ۸۰ کیلوتن، داشتن پیشران سوخت جامد و نصب شدن در روی پرتابگرهای متحرک و استقرار در آلمان غربی باعث شده بود بخش‌های زیادی از نقاط حیاتی در بخش غربی اتحاد شوروی در شعاع برد ۱۷۰۰ کیلومتری این موشک قرار بگیرند.
مدل زمین پرتاب موشک تاماهاوک
آمریکا و شوروی، مذاکره در خصوص محدودیت موشک‌های میان برد را در ابتدای دهه ۸۰ میلادی آغاز کردند. ریگان در شروع بحث ها مسئله طرح صفر- صفر را مطرح کرد که بر اساس آن کل موشک های میان برد زمین پایه کروز و بالستیک از اروپای شرقی و غربی جمعی آوری می شد. این طرح آنچنان به مزاق روسها خوش نیامد چرا که نیروی اتمی انگلیس و فرانسه که دو عضو ناتو بودند را در بر نمی گرفت. از طرفی شوروی پیشنهاد جمع آوری هم موشک ها و هم هواپیماهای با قابلیت حمل سلاح اتمی از اروپا را مطرح کرد که این پیشنهاد هم از طرف آمریکایی ها رد شد.
در نهایت دو طرف تا سال ۱۹۸۳ به مذاکرات بی نتیجه ادامه دادند و دور جدید مذاکرات بین ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۷ میلادی بین آمریکا و شوروی با واسطه گری نخست وزیر وقت انگلیس، مارگارت تاچر انجام شد. دو طرف سرانجام به تاریخ ۸ دسامبر ۱۹۸۷ میلادی توافق موسوم به پیمان INF را امضا کردند.
امضاء پیمان INF بین ریگان و گورباچف
بر اساس این توافق موشک های کروز و بالستیک زمین پرتاب دو طرف از برد ۵۰۰ الی ۵۵۰۰ کیلومتر نابود و هر گونه نگهداری، توسعه و آزمایش این موشک ها نیز ممنوع اعلام شد. موشک هایی پرشینگ ۱ و ۲ و موشک کروز تاماهاوک زمین پرتاب از طرف آمریکا و سامانه های موشکی: R-۱۲، R-۱۴، SS-۱۲، SS-۲۰، OTR-۲۳ Oka و موشک کروز زمین پرتاب RK-۵۵ از سمت شوروی در پروسه از بین رفتن قرار گرفتند. در تابستان ۱۹۹۱ میلادی ۲۶۹۲ موشک توسط دو طرف نابود شد و قرارداد به هدف های خود رسید. موشک های هوا و دریا پرتاب شامل این قرارداد نشدند.
چرا INF نابود شد؟
در سال ۲۰۰۷ میلادی، پوتین رییس جمهور روسیه در یک سخنرانی به مشکلات پیمان inf اشاره کرده و گفت که این پیمان نیاز به تغییراتی دارد زیرا باقی کشورها از آن پیروی نمی کنند. در این مرحله برخی کارشناسان این صحبت پوتین را اشاره وی به چین قلمداد کردند. روسها در سال ۲۰۰۷ اعلام کردند که در اعتراض به برنامه دفاع موشکی ناتو در اروپا، از پیمان ای ان اف خارج می شوند.
دلیل روسها در این بخش این بود که سامانه ایجیس زمین پایه و پرتابگرهای حامل موشک های ضد هوایی استاندارد ۳ که بهانه مقابله با تهدید موشکی ایران در اروپای شرقی قرار به توسعه داشتند با تغییراتی می توانند حامل موشک های کروز تاماهاوک نیز بشوند.
تاسیسات ایجیس زمین پایه آمریکا در رومانی
موشک های سری SSC-۸
از سال ۲۰۰۸ میلادی گزارش هایی مبنی بر آزمایش های مربوط به موشک کروز از سری SSC-۸ توسط روسیه منتشر شد. این موشک در حقیقت یک مدل توسعه یافته برای خانواده موشکی اسکندر است که بیشتر با مدل بالستیک آن شناخته شده است. سالها منابع آمریکایی نسبت به آزمایش و توسعه این موشک در روسیه هشدار دادند. این موشک کروز بردی در حدود ۳۴۰۰ کیلومتر دارد. دو طرف در اوایل سال ۲۰۱۹ میلادی گفتگوهایی را برای حل و فصل مسئله آغاز کردند که به بن بست رسید و در نتیجه در روز ۲ فوریه ۲۰۱۹ میلادی آمریکا خروج خود از این پیمان را اعلام کرد. روسیه نیز سپس خروج متقابل خود را از این پیمان اعلام کرد.
آیا چین هدف آمریکا برای خروج از INF بود؟
برخی از کارشناسان دلیل جالبی را برای خروج آمریکا از این پیمان اعلام می کنند. اعتقاد برخی بر این است که با توجه به توسعه شدید موشک های بالستیک و کروز کوتاه و میان برد توسط جمهوری خلق چین و بالا گرفتن تنش ها در منطقه شرق آسیا آمریکا نیاز دارد که با توسعه سیستم های مشابه با چین مقابله کند.
چین در سالهای اخیر علاوه بر تولید تعداد انبوهی از موشک های کروز و بالستیک در بردهای مختلف شدیداً بر روی بحث افزایش دقت این سامانه ها نیز فعال شده است. البته روسیه نیز به نوعی از داشتن همسایه ای با این حجم از موشک های متنوع با دقت بالا خوشحال نیست و مشخصاً به دنبال راه هایی می گردد که بتواند در صورت لزوم با این مسئله مقابله کند.
جهان پسا INF به کدام سو می رود؟
در حال حاضر روسیه از طرفی همچنان به توسعه موشک های SSC-۸ ادامه می دهد و آمریکا نیز اعلام کرده که در تابستان سال جاری یک موشک کروز زمین پرتاب با کشنده متحرک را با برد ۱۰۰۰ کیلومتر و توان حمل سر جنگی اتمی آزمایش می کند. کشور اوکراین نیز اعلام کرده که به دلیل از بین رفتن این پیمان برخی ملاحظات در خصوص موشک های میان برد را کنار گذاشته و به سمت توسعه آنها می رود.
مشخصاً از بین رفتن این پیمان دیر یا زود باعث به وجود آمدن یک رقابت تسلیحاتی جدید در حوزه موشکی بین کشورهای مختلف خواهد شد که مباحث مربوط به اشاعه فناوری ها در این حوزه و البته صادرات مدل هایی از این موشک ها با برد کمتر نیز در سالهای آینده بیشتر مطرح خواهد بود. طبیعتا بحث کشف و مقابله با این شکل جدید از تهدیدات چالش جدیدی است که مشخصاً در سالهای آینده رو به روی نیروهای مسلح ما خصوصاً در بخش پدافند هوایی قرار خواهد گرفت که خوشبختانه با رونمایی و عملیاتی شدن سامانه هایی چون تلاش و باور ۳۷۳ مشخص شد در این زمینه، نقشه راه مناسبی در صنایع دفاعی کشورمان وجود دارد.