ماجرای تشکیل بسیج به روایت عماد افروغ

مبنای تشکیل بسیج یکی از موضوعاتی است که همواره مورد باید مورد توجه قرار بگیرد و مسئولان نسبت به اصول شکل گیری آن دقت ویژه‌ای داشته باشند.

در آن دوره رهبر کبیر انقلاب اسلامی تشخیص دادند که باید چنین سازمانی شکل بگیرد و تأکید داشتند که بسیج باید به صورت مردمی و به دور از بازی‌های سیاسی و جناحی وارد میدان شود.

با توجه به آنکه هفته بسیج را پیش روی خود داریم، درباره محورهایی همچون مبنای شکل‌گیری بسیج و ضرورت حیات آن با عماد افروغ پژوهشگر، جامعه شناس و نماینده دوره هفتم مجلس شورای اسلامی به گفت و گو نشستیم.

چه عاملی باعث شد در آن دوره حضرت امام خمینی(ره) فرمان تشکیل بسیج را دهند؟ درواقع مبنای شکل بسیج چه بود؟

افروغ: مبنای اولیه تشکیل بسیج یک مبنای نظامی بود، یعنی چون حضرت امام(ره) احساس می‌کردند ما با خباثت‌ها و دشمنی‌های نظامی دشمنان و بیگانگان مواجه هستیم و اگر بخواهیم تنها با نیروی نظامی رسمی خودمان مقابله کنیم، شاید در واقع آن توان را در اختیار نداشته باشیم حداقل در آن برهه زمانی و امام راحل برای مقابله با این تهاجمات محتمل نظامی و توطئه‌ای که بعضا به گروهک‌ها و بیگانگان منتسب بود و برای پاسداری از آرمان ها و اهداف انقلاب اسلامی به ویژه در وجوه دفاعی و امنیتی، بسیج را تشکیل دادند.

بسیج به عنوان یک نیروی برخاسته از عرصه مدنی و برخاسته از قدرت اجتماعی و فراجناحی است و به کرات امام راحل اصرار داشتند بسیج وارد بازی‌های سیاسی نشود، البته این به معنای این نیست که بینش سیاسی نداشته باشند، اما چون بسیج به مؤلفه وحدت بخش جامعه تعلق دارد، نباید وارد بازی‌های گروهی، سیاسی و جناحی شود.

اما در موقعیت‌هایی شاهد مأموریت‌های امنیتی بسیج هستیم ...

افروغ: بله کاملا درست است. در مواقعی اقتضا می‌کند این اتفاق بیفتد؛ یعنی به اقتضای شرایط و حسب موارد مأموریت امنیتی برای‌شان درنظر گرفته شده است. هر جا توطئه درونی و داخلی، نظام را تهدید می‌کرد، بسیج به اقتضا وارد عرصه می شد.

افروغ: در مقاطعی نقدهایی در ابتدای دولت نهم داشتم و دیگران بعد از من به آن رسیدند. در آن مقطع از تریبون مجلس استفاده می‌کردم و نقدها را مطرح می کردم. اگر حسابی در کار باشد باید از من قدردانی می‌کردند که زودتر از بقیه نقدهایی داشتم که دیگران بعد از من به آن رسیدند. نه تنها قدردانی از من نشد بلکه بنده را آماج انواع و اقسام بی‌حرمتی‌ها و هتاکی‌های رسانه‌ای قرار دادند و این درحالی بود که در مقطعی علیه سیاست‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه محل خدمت، مصاحبه ای اینترانتی با بسیج انجام دادم که مصاحبه‌ام به صورت اینترنتی پخش شد و سپس گفتند که علیه بسیج موضعی بگیرم اما من قبول نکردم و اعلام داشتم حتی از این دانشگاه می روم و موضعی علیه بسیج نخواهم گرفت. بدیهی و مورد انتظار است که جواب یک خوبی را با بدی و مطالب ناخوشایند نمی‌دهند.

** بسیج باید مستقل باشد

بسیج باید مستقل باشد. بسیج باید از آرمان‌های امام و گفتمان انقلاب اسلامی دفاع کند. راه و رسم دفاع راه و رسم خاصی است، باید سعی کنند دل مردم را به دست بیاورند و مسائل را به درستی تشخیص دهند و خیلی چیزها را نباید امنیتی ببینند. یعنی مسائل داخلی، امنیتی و بیرونی را خلط نکنند، بلکه سعی کنند با مردم باشند و هرجا مشکل و دردی به سراغ مردم آمد،‌ وارد عمل شوند. سیل یکی از اتفاقاتی بود که بسیج وارد شد و مردم از آنها استقبال کردند.

 به‌نظرم کارکرد بسیج بسیار ظریف و حساس است ...

افروغ: بله کاملا درست است. برخی اوقات کارکرد بسیج  بسیار ظریف می‌شود چون باید مستقل باقی بماند. چون وابسته به قدرت اجتماعی و نیروهای اجتماعی است. بسیج باید مردمی باقی بماند. مردم جایگاه بلندی نزد امام راحل داشتند و در نظر ایشان مردم، ولی‌نعمت و ارباب بودند؛ بنابراین بسیج باید به این بدنه ولی نعمتان تعلق داشته باشد. امیدوارم بسیج همیشه در یک جایگاه متعالی و بالایی قرار داشته باشد و وارد بازی‌های سیاسی نشود که اگر این اتفاق بیفتد، آسیب خواهد دید.

 در حال حاضر کارکرد بسیج چیست؟

افروغ: کارکرد مطلوب بسیج این است که در وهله اول همان مسائل امنیتی و نظامی باشد. از ابتدا این مبنا طرح ریزی شد که بسیج 20 میلیونی شکل بگیرد و هرجا نشانه ای و زنگ خطری از سوی بیگانگان باشد و آنها بخواهند دست از پا درازتر کنند، بسیج وارد میدان شود.

بسیج هم اکنون این آمادگی را دارد. ما نیاز به این بسیج بیش از20 میلیونی داریم. هرجا درد و مسأله ای سراغ مردم می آید و دولتمردان یا غافلند یا ناتوان از پاسخ این مشکلات هستند، بسیج به دلیل امکانات و فرصت هایی که دارد و به دلیل اینکه در میان مردم است و درد مردم را می شناسد،‌ شایسته است که وارد میدان شود. بسیج دارای فرصت‌ها و امکانات عدیده ای است و باید اهل ایثار و انفاق باشد. به هرحال باید از بسیج برای برطرف کردن مشکلات مردم استفاده شود. بسیج باید کمک کند که مردم امن تر، با نشاط و بی دغدغه تر زندگی کنند. بسیج با ایثارگری و نوع‌دوستی التیمام بخش دردها شود.

 البته مردم خاطره خوبی در دوران دفاع مقدس از بسیجیان دارند ...

افروغ: بله، همینطور است. بسیجی تعریف خاصی دارد. بسیج با انفاق، بخشش، ایثار و نوع‌دوستی تعریف می شود. بسیجی بودن یک فرصت و یک امتیاز اقتصادی نیست. بسیج پلی برای دستیابی به ثروت بیشتر و امتیاز بیشتر نیست.

 مردم خاطره خوشی از حضور بسیج در دوران دفاع مقدس دارند ...

افروغ: کاملا درست گفتید. مردم خاطره خوشی از بسیج در دوران دفاع مقدس دارند. بسیج در آن دوره به ارتش و سپاه کمک کرد و البته سپاه هم مدیریت خوبی اعمال کرد و به خوبی بسیج را سازماندهی کرد.

چه ضرورتی برای حیات بسیج وجود دارد؟

افروغ: کماکان خطر احساس می شود، یعنی کماکان ما تهدیدات امنیتی داخلی و تهدیدات امنیت خارجی داریم. بسیج را باید عمیق تر، فراگیرتر و گسترده‌تر دنبال کرد. به لحاظ کمی و کیفی باید بسط بیشتری برای بسیج قائل شد. بسیج را باید به صورت کمی و کیفی بسط داد و در راستای اهداف تعریف شده‌اش گسترش داد.

همچنین برای بسیج باید مأموریت‌های جدید تعریف کرد که البته این مأموریت های جدید باید حساب شده باشد.

بسیج باید با مشارکت مردمی گره خورد و مانع مشارکت مردمی نشود. باید تقویت کننده و بسترساز مشارکت مردمی باشد، چون به مردم تعلق دارد. باید به این فهم برسیم که بسیج به مردم تعلق دارد و مردم ولی نعمتان ما هستند. باید این درک را داشته باشیم که مردم اصل و قدرت سیاسی فرع است. متأسفانه این موضوع بد جا افتاده است. قدرت سیاسی، دولت‌ها، حکومت‌ها و حاکمیت ها معرف و نماینده قدرت اجتماعی و مردم هستند که اگرمعرف نبودند باید اعتراض کرد.

بسیج وابسته به قدرت‌های مدنی است

بسیج وابسته به قدرت مدنی و قدرت اجتماعی است. این نهایت فهم و بصیرت را می خواهد. خیلی هم سخت است که یک نیرویی هم انقلابی باشد و هم طرفدار نظام جمهوری اسلامی و هم سیاست‌ها و رفتارهای ناموجه برخی دولتمردان را آسیب شناسی کند و آن را زیر ذره بین نقد ببرد و با آن برخورد کند. به همین دلیل سال‌های پیش از نقد درون گفتمانی یاد کردم.

منظورتان از این  نقد چیست؟

افروغ: یعنی با معیارهای انقلاب اسلامی به نقد برخی سیاست ها و رفتارهای ناموجه جمهوری اسلامی بپردازیم و فکر نکنیم هر اتفاقی که در جمهوری اسلامی افتاد متناسب با انقلاب است. تصمیم اخیر و عجولانه دولت، اعلام و اعمال همزمانش چه ربطی به انقلاب دارد؟ فشاری که به مردم وارد می‌شود چه ربطی به انقلاب دارد؟ امام راحل همواره می فرمودند مردم ولی نعمتان ما هستند. در دیدگاه  امام راحل توجه به عدالت اجتماعی، فقرستیزی و محرومیت زدایی بسیار مبنایی است. امام راحل نقل به مضمون می فرمودند یکی از دلایل توطئه جهان خواران علیه ما و انقلاب اسلامی این است که ما سیاست های فقرستیزانه و محرومیت زدایانه ای را دنبال می‌کنیم که اگر نکنیم و فقرستیزی و محرومیت زدایی در دستور کارمان نباشد، مرگ بر آمریکای مان نیز ره به جایی نخواهد برد و شعاری بیش نیست. حسب دیدگاه امام راحل معنا ندارد که دائما شعار مرگ بر آمریکا را سر دهیم اما توجهی به مستنمندان، فقرا و محرومان نداشته باشیم.

بسیج باید زبان بی زبان مردم شود

اگر واقعا قرار باشد بسیج یک جایگاه درخوری داشته باشد، باید به این توجه کند که قدرت سیاسی نماینده قدرت اجتماعی است، بسیج نماینده مردم و مدافع مردم است. اگر مردم فقیر و محروم اند، باید بسیج به کمک آنها بیاد. اگر مردم ناتوان و صدای رسا ندارند، صدای رسای آنها شود و در نهایت بسیج باید زبان بی زبان ها شود. امیدوارم این اتفاق بیفتد که البته این امر ملزوماتی دارد که یکی از ملزوماتش این است که وارد بازی های سیاسی و جناحی نشود. اگر تحلیلی می خواهد بدست دهد، تحلیلی کلان و بینشی سیاسی داشته باشد و براساس مبانی و اهداف انقلاب اسلامی موضع بگیرد.