یک تیر و چند نشان ترامپ با تحریم «هواوی»/ چین تاوان دور زدن کدام تحریم‌های ایران را می‌دهد؟ +عکس، فیلم و نمودار

سرویس جنگ نرم حلقه وصل - دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در تبلیغات انتخاباتی خود قول داد سیاست «اول، آمریکا» را اتخاذ کند و رسیدگی به مردم آمریکا را در فهرست اولویت‌هایش پیش از پرداختن به سیاست خارجی قرار دهد. این در حالی است که طی نیم دوره ریاست‌جمهوری وی، سیاست دولتش عملاً «فقط، آمریکا» بوده و خودخواهی کاخ سفید در این مدت نتیجه‌ای جز انزوای واشینگتن در دنیا نداشته است. یکی از بارزترین مصداق‌های این سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه دولت ترامپ، جنگ تجاری تمام‌عیار با دومین اقتصاد بزرگ دنیا یعنی چین بوده است. این مناقشه تجاری عمدتاً به شکل اِعمال تعرفه‌های متقابل برای واردات با هدف تحمیل ضرر و زیان به طرف مقابل ادامه پیدا کرده است، اما آمریکایی‌ها دست به اقدامات دیگری هم علیه چین زده‌اند که دست‌آویز آن‌ها گاهی تحریم‌های ضدایرانی بوده است.

در همین راستا، روز شنبه، ۱۰ آذر ۹۷، دولت کانادا به درخواست مقامات آمریکایی، «مِنگ وان‌ژو [۱] » مدیر ارشد مالی و نایب‌رئیس هیأت مدیره ابَرکمپانی چینی «هواوی» را با هدف استرداد به آمریکا دست‌گیر کردند [۲] . منگ وان‌ژو که با نام‌های «سابرینا منگ» و «کَتی منگ» نیز شناخته می‌شود [۳] ، دختر «رِن ژِنگ‌فِی» بنیان‌گذار و مدیر عامل کمپانی هواوی است و دست‌گیری او در کانادا زمانی رخ داد که وی قصد تعویض پرواز در فرودگاه بین‌المللی ونکوور را داشت [۴] . بازداشت منگ (که خبر آن روز چهارشنبه به شکل عمومی منتشر شد و چینی‌ها را بسیار عصبانی کرد [۵] ) آن‌چنان اهمیت داشت که ارزش بسیاری از سهام‌ها در آمریکا و آسیا را در روز پنج‌شنبه به شدت کاهش داد [۶] . اگرچه ابتدائاً به درخواست خود منگ، اتهامات علیه او علنی نشدند، اما به زودی مشخص شد این اتهامات به سال‌های گذشته و ادعای کاخ سفید مبنی بر دور زدن تحریم‌های ایران توسط کمپانی هواوی برمی‌گردد [۷] .

«منگ وان‌ژو» مدیر ارشد مالی و دختر بنیان‌گذار کمپانی «هواوی» است

پیش از آن‌که به موضوع دست‌گیری منگ و دلایل و انگیزه‌های پشت پرده آمریکا از این اقدام تحریک‌آمیز بپردازیم، باید یادآور شویم که هدف قرار دادن کمپانی هواوی، شاید جدیدترین اقدام اقتصادی ضدچینی آمریکا باشد، اما به هیچ عنوان تنها اقدام دولت ترامپ علیه یک کمپانی غول‌پیکر چینی نیست. حلقه وصل قبلاً در گزارشی درباره تحریم شرکت چینی «زدتی‌ای» (یکی دیگر از ابَرکمپانی‌های چینی) توضیح داده است که چگونه دولت ترامپ، مانند دیگر دولت‌های آمریکایی، از یک استراتژی «امتیاز صفر» برای مقابله با چین (و دشمنان دیگرش از جمله ایران) استفاده می‌کند. جزئیات، مراحل و نحوه اجرای این استراتژی، نقش هدف‌گذاری اقتصادی پکن موسوم به «ساخت چین ۲۰۲۵»، ارتباط تحریم زدتی‌ای با پازل بزرگ‌تر رقابت بر سر فناوری، و تناقض ظاهری این سیاست ترامپ با تأکید وی بر اشتغال‌زایی و حقوق کارگران آمریکایی، همگی در گزارش قبلی حلقه وصل مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این گزارش را می‌توانید از این‌جا بخوانید.

چرا «هواوی»؟ آیا پای «اپل» در میان است؟

بسیاری از کارشناسان، اقدام آمریکا علیه هواوی را فصل جدیدی در جنگ تجاری آمریکا با چین دانسته‌اند [۸] ، اما چرا این‌بار، هواوی هدف قرار گرفت و چرا این کمپانی تا این اندازه اهمیت دارد [۹] . کمپانی «هواوی [۱۰] » (به معنای «اقدام عالی» یا «چین می‌تواند» [۱۱] ) بزرگ‌ترین کمپانی خصوصی چین است [۱۲] و (مانند زدتی‌ای) در زمینه تجهیزات الکترونیکی، شبکه و خدمات مرتبط، رایانه، تبلت، تلفن همراه و قطعات جانبی این محصولات فعالیت می‌کند. این کمپانی سال ۲۰۱۲ با پشت سر گذاشتن کمپانی سوئدی «اریکسون» جایگاه بزرگ‌ترین سازنده تجهیزات ارتباطاتی در دنیا را از آن خود کرد. گزارش‌های سال ۲۰۱۱ نشان می‌داد هواوی در همان سال قطعات مورد نیاز ۴۵ عدد از ۵۰ اپراتور ارتباطاتی بزرگ دنیا را تأمین می‌کرده است [۱۳] . با این وجود، گناه بزرگ‌تر این غول چینی از دید ترامپ احتمالاً در همین سال ۲۰۱۸ و زمانی رقم خورد که هواوی جای کمپانی آمریکایی اپل را به عنوان دومین تولیدکننده تلفن همراه در جهان (بعد از سامسونگ) گرفت [۱۴] . هواوی در حال حاضر در بیش از ۱۷۰ کشور دنیا کالا و خدمات خود را ارائه می‌دهد و حتی دفترهایی برای تحقیق و توسعه در ۲۱ کشور دارد که از جمله آن‌ها، چین، آمریکا، انگلیس، کانادا، فرانسه، آلمان، و روسیه است.

فروش بزرگ‌ترین تولیدکنندگان تلفن همراه در جهان در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۱۸؛ «هواوی» اکنون بیش از اپل فروش دارد

ترامپ در گذشته نشان داده است که به شدت از جلو افتادن چینی‌ها در زمینه فناوری‌های نوین، مانند نسل پنجم شبکه‌های همراه، می‌ترسد و بر همین اساس، به بهانه به خطر افتادن امنیت ملی، مجوز امضای برخی قراردادها میان کمپانی‌های آمریکایی با کمپانی‌های خارجی را نداده [۱۵] و کمپانی‌هایی مانند زدتی‌ای و همین هواوی را نیز در همین‌باره جریمه کرده است [۱۶] . البته قطعاً مسئله، منحصر به انتقال فناوری هم نیست، بلکه مانند بسیاری از سیاست‌های دیگر ترامپ، موضوع پول و تجارت هم در این‌جا مطرح است. این کمپانی موفق چینی که پیش‌بینی می‌شود درآمدش در سال ۲۰۱۸ برای اولین بار از ۱۰۰ میلیارد دلار بیش‌تر شده باشد [۱۷] ، یکی از اصلی‌ترین رقبای اپل محسوب می‌شود و این احتمال وجود دارد که هدف ترامپ از حمله به هواوی، محروم کردن این کمپانی از ابزارهای لازم و قطعات آمریکایی مورد نیاز آن (مانند پردازنده‌های کوالکام) برای رقابت با کمپانی آمریکایی اپل باشد. دست‌کم خود کمپانی هواوی معتقد است دولت آمریکا تلاش دارد تا مانع از حضور این کمپانی در بازار بزرگ و تعیین‌کننده آمریکا شود [۱۸] . دولت آمریکا علاوه بر بازار داخلی خودش، تلاش کرده تا متحدانش، از جمله نیوزیلند و استرالیا [۱۹] ، را نیز از خرید محصولات چینی از هواوی یا زدتی‌ای منع کند [۲۰] و در این‌باره تا اندازه‌ای موفق هم بوده است [۲۱] .

چنان‌که گفته شد، دولت ترامپ برای هدف قرار دادن کمپانی‌های چینی، موضوع امنیت ملی را پیش کشیده است. هواوی از سال‌ها پیش هدف تهدیدها و تحریم‌های آمریکا قرار داشته و البته واشینگتن نقطه‌ضعف خوبی هم از این کمپانی به دست آورده است. رن ژنگ‌فی، بنیان‌گذار هواوی، از افسران سابق ارتش آزادی‌بخش چین (ارتش وابسته به دولت و حزب کمونیست چین) است که «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور و فرمانده کل قوا در چین، فرمانده کل آن محسوب می‌شود. آمریکایی‌ها بر همین اساس، بارها هواوی را به کار گذاشتن قطعاتی برای جاسوسی در تجهیزات شبکه و محصولاتی نظیر تلفن‌های همراه متهم کرده‌اند [۲۲] . اگرچه این اتهامات گاهاً حتی توسط خود دولت قبلی آمریکا هم رد شده‌اند [۲۳] ، اما دولت ترامپ مسیر دیگری را پیش گرفته و شمشیر جنگ اقتصادی با چین و کمپانی‌های این کشور را از رو بسته است. نکته مهم دیگر این‌که اگرچه هیچ سند موثقی وجود ندارد که نشان دهد کمپانی هواوی از مشتریان خود جاسوسی می‌کند [۲۴] ، اما اسناد افشاشده توسط «ادوارد اسنودن» حکایت از آن دارد که آژانس امنیت ملی آمریکا از سال‌ها پیش [۲۵] جاسوسی از کمپانی هواوی [۲۶] و شخص رن ژنگ‌فی را در دستورکار قرار داده است [۲۷] .

«رن ژنگ‌فی» (در حال اشاره) مدیر عامل «هواوی» در دیدار با «شی جین‌پینگ» (جلوی تصویر) رئیس‌جمهور چین در سال ۲۰۱۵

چرا الآن؟ آتش‌بسی که عمرش به یک هفته نرسید

شکی وجود ندارد که موفقیت‌های هواوی طی سال‌های گذشته موجب شده تا آمریکایی‌ها، و اکنون به طور خاص ترامپ، به فکر هدف قرار دادن این کمپانی بیفتند، اما زمان‌بندی بازداشت منگ وان‌ژو از جنبه‌های دیگری هم اهمیت دارد. دولت ترامپ پس از پشت سر گذاشتن مراحل اول و دوم استراتژی امتیاز صفر، یعنی اتهام‌زنی و امتیازگیری، طی روزهای انتهایی سال ۲۰۱۸ وارد فاز سوم، یعنی تعامل، با دولت چین شد (جزئیات بیش‌تر). پس از مذاکراتی که میان دو طرف انجام شد، بالأخره در حاشیه نشست جی۲۰ که ۳۰ نوامبر و ۱ دسامبر ۲۰۱۸ در بوئنوس‌آیرس آرژانتین برگزار شد، ترامپ قول داد وضع تعرفه‌های بیش‌تر علیه چین را به تعویق بیندازد و «شی» هم متعهد شد تا خرید محصولات آمریکایی را افزایش بدهد. به این ترتیب دو طرف یک «آتش‌بس جنگ تجاری» میان خود را اعلام کردند [۲۸] که از اولین روز ماه دسامبر آغاز شده و قرار است ۹۰ روز ادامه باشد... یا قرار «بود».

شامِ کاری هیأت‌های چین و آمریکا در انتهای نشست جی۲۰، جایی که گفته می‌شود توافق دو طرف بر سر آتش‌بس در جنگ تجاری حاصل شده است

کارشناسان از همان ابتدا نسبت به این آتش‌بس خوش‌بین نبودند [۲۹] و پس از تهدیدها و مشت به سینه کوبیدن‌های ترامپ که «من مرد تعرفه‌ها هستم [۳۰] » بلافاصله پس از اعلام خبر آتش‌بس، و اکنون بازداشت مدیر ارشد مالی یک کمپانی غول‌پیکر چینی، امیدهای اندک درباره کارساز بودن این آتش‌بس [۳۱] ، کم‌رنگ‌تر هم شده‌اند [۳۲] . ناظران معتقدند که این اقدام آمریکا به معنای نقض آتش‌بس بوده و به این ترتیب توافق میان ترامپ و «شی» عملاً یک هفته هم دوام نیاورده است [۳۳] . هرچه باشد ۹۰ روز مدت زیادی نیست و به نظر می‌رسد ترامپ تصمیم گرفته گربه را دم حجله بکشد و از همان ابتدا دست برتر در مذاکرات برای رسیدن به یک توافق احتمالی تجاری با چین را از آنِ خود کند. «لیو وی‌دونگ» کارشناسان روابط چین و آمریکا در آکادمی علوم اجتماعی چین، از صاحب‌نظرانی است که بازداشت منگ را اقدامی حساب‌شده توسط واشینگتن با هدف تقویت موضعش در مذاکرات تجاری با پکن می‌دانند. «لیو» حتی پیش‌بینی می‌کند: «طی سه ماه آینده [پیش از پایان آتش‌بس موقت]، شاهد موارد دیگری مشابه این خواهیم بود که در آن‌ها اشخاص و نهادهای وابسته و متعلق به دولت چین توسط آمریکا تحریم می‌شوند تا برتری واشینگتن [در چانه‌زنی مقابل پکن] افزایش یابد [۳۴] .» «سون یون» مدیر برنامه چین در اندیشکده آمریکایی «مرکز استیمسون» نیز همین عقیده را دارد و اقدام آمریکا را یک حرکت «سیاسی» دانسته است.

چرا چین؟ تقلای ترامپ برای تحریم ایران

علاوه بر جنگ تجاری و آتش‌بس موقت میان آمریکا و چین، یک دلیل دیگر هم ممکن است وجود داشته باشد که ترامپ در این مقطع زمانی دست به بازداشت یکی از مدیران ارشد هواوی زده است. این دلیل که به نظر می‌رسد از چشم بسیاری از کارشناسان هم دور مانده باشد، نه به چین ارتباطی دارد و نه به کمپانی هواوی، بلکه به ایران برمی‌گردد. بعد از اعلام خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، پکن به دلایل مختلفی تبدیل به مهم‌ترین ابزار ایران (دست‌کم در میان اعضای برجام) برای دور زدن تحریم‌های یک‌جانبه واشینگتن شده است. چین از طریق افزایش خرید نفت از ایران، کمک به حذف دلار از تجارت با ایران و تبادلات بین‌المللی، پر کردن جای خالی سرمایه‌گذاران غربی (مثلاً در پروژه توسعه میدان پارس جنوبی)، سرمایه‌گذاری مستقل و گسترده در ایران در قالب ابَرپروژه «کمربند و جاده»، و برخی روش‌های دیگر، در درجه اول نیازها و منافع اقتصادی و استراتژیک خود را تأمین نموده و در درجه بعدی تأثیر تحریم‌های ضدایرانی آمریکا را تا حد زیادی کاهش داده است.

بنابراین به نظر می‌رسد فصل جدید در تنش‌های تجاری میان آمریکا و چین، اقدام مستقیم یا دست‌کم کارت زرد ترامپ علیه پکن درباره تبدیل شدن به ابزار جمهوری اسلامی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های یک‌جانبه واشینگتن باشد. همین مسئله ایجاب می‌کند که مسئولین کشورمان به دقت تحولات در مناقشه تجاری آمریکا با چین را دنبال کنند و با اتخاذ مواضع و اقدامات لازم و بموقع، از هرگونه تأثیر احتمالی این تحرکات ترامپ (که به بهانه تحریم‌های نامشروع ایران انجام می‌گیرد) بر روابط تجاری و اقتصادی میان تهران و پکن و در نتیجه، دل‌سرد شدن چین در این روابط جلوگیری کنند.