«منطقه پرواز ممنوع» ماجراجویی در سینمای نوجوان است

به گزارش حلقه وصل، فیلم سینمایی «منطقه پرواز ممنوع» با حضور آرش خوشخو و امیررضا مافی در سری جدید برنامه تلویزیونی «نقد سینما» محصول مرکز تلویزیون و انیمیشن حوزه هنری، شب گذشته (جمعه ۱۵ آبان) نقد شد.

خوشخو در ابتدای این نشست گفت: «منطقه پرواز ممنوع» به ماجراجویی و شجاعت می‌پردازد که نه تنها در سینمای ایران غایب بود که در کارتون‌هایمان هم آن را نداشتیم. کارگردان هم سعی کرده است فیلم را با تم ماجراجویی بسازد و برخلاف امثال کیارستمی و پوراحمد که همیشه در فیلم‌هایشان درگیر سنت‌ها و شرایط بومی هستند، از سنت‌ها خود را رها می‌کند و روایتی با ریتم تند و پر از حادثه و هیجان بسازد. 

وی ادامه داد: در فیلم منطقه پرواز ممنوع قهرمان‌ها اندکی قدیمی هستند و سطح مجازی از تکنولوژی در فیلم وجود دارد. این در حالی است که دنیای مجازی امروز، قوی شده است. فیلم‌های نوجوانانه در خودِ فضای مجازی می‌چرخد. امروز چنین فضایی را داریم که واقعیت و مجاز در فیلم‌ها به هم نزدیک می‌شوند، مانند «آلیتا: فرشته جنگ» و «بازیکن شماره یک آماده».

* مضامین بیش از حد در «منطقه پرواز ممنوع» نشان از مهندسی دارد

بهروز افخمی در واکنش به این سخنان گفت: ممکن است فیلم درباره عالمی باشد که حتی موبایل هم در آن وجود ندارد، اما فضای مجازی در آن قوی است. ۵ ـ ۶ سال بعد از ساخت «دزد عروسک‌ها» فیلم «داستان اسباب‌بازی» ساخته شد که خیلی به دزد عروسک‌ها شباهت داشت و هر دو وارد دنیای مجاز و تخیل شدند.

خوشخو در ادامه گفت: قهرمان نوجوان «منطقه پرواز ممنوع» در این فیلم جذاب و دوست داشتنی نیست و این در میمیک صورت و ری‌اکشن‌هایش دیده می‌شود. در واقع، در کنترل خشم و عصبانیت و میمیک صورت کاراکتر به ترکیبی نیاز است که کارگردان به آن دست پیدا نکرده است.

این منتقد سینما در بخش دیگری از نقد خود درباره مضامین استراتژیکی که در فیلم «منطقه پرواز ممنوع» وجود دارد، گفت: واقعا باورکردنی نیست که این اندازه مضمون‌های مختلف را در یک فیلم ریخته‌اند. مضمون‌هایی همچون یوزپلنگ ایرانی، پرتاب ماهواره، جاسوسی محیط زیستی، مدافعان حرم و سبک زندگی ایرانی، اسلامی که هر کدام می‌توانست خودش یک موضوع باشد. وفور مضمون در یک فیلم این حس را به مخاطب القاء می‌کند که این قضیه مهندسی شده و داستان سیر طبیعی و ملموس خودش را طی نکرده است. به همین دلیل ممکن است تماشاگر را پس بزند. در نمونه‌های خارجی هم می‌توان «بازیکن شماره یک آماده» را مثال زد که مهندسی شده بود اما «آلیتا: فرشته جنگ» برآمده از دل بود.

* افراد تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز جامعه، در خانواده‌شان نوجوان ندارند

مافی هم در ادامه بحث گفت: برای داشتن واقعیت و جایگزین نشدن فضای مجازی با عنوان واقعیت، به خیال نیاز داریم، زیرا مهم‌ترین چیزی است که ما را واقعی نگه می‌دارد. اگر بتوانیم خیال‌انگیز باشیم و خیال نوجوان را دستکاری کنیم، این آن نقطه مفقودی است که سینما به آن نیاز دارد. جامعه‌ای که خیال در آن نباشد، جامعه خشنی می‌شود.

وی ادامه داد: خوشحالم که در این برنامه به فیلم نوجوان می‌پردازیم. نوجوانان بخش مغفول جامعه ما هستند، زیرا آدم‌ها تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز ما، در خانه‌هایشان نوجوان ندارند؛ همین موجب شده تا نوجوان امروز ما رها شده و بدون قهرمان باشد. ما با یک نسل نوجوانی روبه‌رو هستیم که از او غافل شده‌ایم و این موجب تنهایی او شده است. ترجیح این نسل این است که در یک انزوا و به دور از ارتباط انفسی با دیگران باشند. نوجوان امروز خیلی با ما صحبت نمی‌کند، گویا خیلی دوست ندارد با واقعیت روبرو شود. اینها نیازمند قهرمان هستند و این فیلم از این جهت اهمیت دارد که تلاش دارد تا یک قهرمان نوجوان را بسازد.

این کارشناس رسانه گفت: برخی معتقدند که نوجوان امروز نوجوان اسمارت‌فون (تلفن‌های هوشمند) است. امروز دنیا هوشمند شده است و این یعنی من جهان را می‌توانم از دریچه‌ای دیگر ببینم.  این یک مثال مشهور است که فاصله مخاطب و پرده سینما ۵۰ متر است، بعد تلویزیون وارد شد و فاصله‌اش با مخاطب ۵ متر شد. بعد از آن، کامپیوتر آمد که فاصله‌اش تا مخاطب یک و نیم متر شد. سپس اسمارت فون‌ها آمدند که به بدن ما متصل شدند و کنسول‌های بازی و عینک‌های آن که ما را وارد دنیای مجازی کرد. وقتی ما وارد دنیای مجازی شویم و فاصله را از دست بدهیم، دیگر نمی‌توانیم محاط شویم و در نتیجه این تمایز را نمی‌توانیم درک کنیم و نوجوان امروز درگیر این مسئله است.

این منتقد در نقد «منطقه پرواز ممنوع» اظهار کرد: خالق اثر در واقع خودش را دارد بازنمایی می‌کند. اما نوجوان امروز خیلی پیچیدگی‌های فکری دارد. نکته مهم فیلم این است که نوجوان امروز ما به واسطه همین عدم فاصله‌اش با فضای مجازی منفعل است. مدام در آن فضای مجازی در حال حرکت است و فعالیت‌هایش در حد لایک کردن، کامنت گذاشتن و شیر کردن و یا حداکثر در حد تقطیع فیلم یا پاک‌کردن یک عکس است. اما نوجوان این فیلم هیچکدام از این ویژگی‌ها را ندارد.کارگردان آن چه در نوجوانی خود دوست داشته ارائه کند، ذیل مضامین متعدد ذکرشده قرار داده است و سعی کرده یک فیلم حماسی بسازد. در جاهایی از فیلم، درام می‌توانست قوی‌تر باشد. تعداد حادثه برای پیشبرد درام، زیاد است.

* «منطقه پرواز ممنوع» بیش از حد شعاری است

وی افزود: «منطقه پرواز ممنوع» در جشنواره اصفهان پربیننده شده و این نشان می‌دهد که نوجوان امروز ما نیاز دارد که قهرمان ببیند. درست است که فیلم از جهاتی ضعف جدی دارد اما مخاطب نوجوان فیلم را می‌بیند و نسبت به آن شوق و ذوق دارد. اگر قرار باشد فیلمی برای نوجوان‌ امروز بسازیم باید زندگی نوجوان امروز را در آن نشان دهیم.

مافی ضمن انتقاد از شعارزدگی فیلم گفت: «منطقه پرواز ممنوع» خیلی شعار می‌دهد. این حجم از شعار توسط نوجوان‌ها شاید پس زده شود. شعار دادن نباید رو باشد. لزومی ندارد این‌قدر فریاد بزنیم! نوجوان امروز باهوش است و آن‌هم به این علت است که منابع اطلاعاتی زیادی دارد.

بهروز افخمی در این باره گفت: سینمای ایران در ارتباط برقرار کردن با نوجوانان و ساختن فیلم خوب برای آن‌ها، ناتوان به نظر می‌رسد.

مافی در پایان سخنان خود تصریح کرد: نوجوان امروز ما بیش از هر چیز دیگر نیاز دارند به رسمیت شناخته شوند. «منطقه پرواز ممنوع» تلاش کرده این کار را انجام دهد اما از جنس دهه ۶۰ و ۷۰.