تصاویر جایی که هیچ ایرانی پایش را نگذاشته در یک مستند

به گزارش حلقه وصل، نشست رونمایی و نقد و بررسی فیلم مستند ورای صلح و جنگ صبح امروز در فرهنگسرای رسانه برگزار شد.

در ابتدای جلسه، مهدی محمدی، رئیس فرهنگ‌سرای رسانه صحبت کرد و گفت: ما به جهت همکاری و موانست با آقای اوحدی که خود از آزادگان هستند، صحبت‌ها و خاطرات زیادی از سال‌های اسارت و آزادگان عزیز می‌شنویم. در روزهایی که آزادگان عزیز به کشور برگشتند، سن من تک رقمی بود اما به خوبی شور و شعفی که در کشور ایجاد شده بود را به یاد دارم و شادی واقعی را در کوچه پس کوچه‌های شهرمان می‌دیدم. یکی از شیرین‌ترین تصاویر کودکی من انتظارهای چند ساعته برای ورود آزادگان به کشورمان بود. مردم ما ساعت‌ها منتظر می‌ماندند تا چشم‌شان به جمال آزادگان عزیز روشن شود.

وی ادامه داد: با تمام کارهایی که تاکنون انجام شده است، احساس می‌کنم که در فرهنگ و مفهوم آزادگی کوتاهی شده است. البته در یکی دو سال گذشته در سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران تلاش‌های زیادی کردیم. برای مثال، سال گذشته همزمان با ورود آزادگان به کشور، چندین برنامه مختلف در فرهنگسراهای شهر تهران داشتیم که از آن جمله می‌توان به مراسم‌های تقدیر از آزادگان و به ویژه تجلیل از آزادگان اقلیت‌های دینی اشاره کرد. هم چنین هفته گذشته در فرهنگسرای ارسباران، نشست تجلیل از قلم‌های آزاده را داشتیم و از آزاده‌های نویسنده تقدیر کردیم. امروز هم این مراسم رونمایی مستند در فرهنگسرای رسانه برگزار می‌شود و از شما آزادگان دعوت کردیم تا در این مراسم حضور داشته باشید. روز پنج شنبه نیز نشست دیگری در فرهنگسرای ارسباران با حضور خانواده‌های آزادگان خواهیم داشت و بخش‌های دیگری از این مستند به نمایش درخواهد آمد.

محمدی در پایان گفت: باید بگویم که آقای عسگرلو فیلم بسیار خوبی ساخته است و ما به عنوان تسهیل‌گر فرهنگی تلاش می‌کنیم تا این صدا را به گوش مردم چه در داخل و چه در خارج برسانیم.

در ادامه این مراسم، صراطی از آزادگان و مشاورین این مستند صحبت کرد و گفت: در این فیلم می‌خواهیم ار اسارت حرف بزنیم. شاید تعجب کنید اما باید بگویم که اسارت برای ما نعمت بود. درست است که ده سال سختی کشیدیم اما برکت بود. حالا می‌خواهیم این برکت را به نسل جوان برسانیم.

وی ادامه داد: مطمئنا ده سال اسارت بسیار سخت است. این موضوع را زمانی می‌فهمید که همه نعمت‌هایی که از آن برخوردار هستید را از شما بگیرند. با این حال، ما در این ده سال زندگی دیگری را شروع کردیم. حاج آقا ابوترابی همیشه به ما می‌گفت که فکر کنید به یک ماموریت آمده‌اید و در یک ماموریت وظیفه دارید خدمت رسانی کنید پس باید به خدمت کردن بپردازید. بر همین اساس، همه در اردوگاه کار می‌کردند تا یک هدف محقق شود، ما در اردوگاه بی‌سواد نداشتیم، در اردوگاه وقت آزاد باطل نداشتیم و همیشه کار می کردیم. امیدوارم که با این مستند بتوانیم یادگار 10 سال اسارت را به بقیه منتقل کنیم.

او در پایان گفت: در این فیلم با دیدگاه یک شخص خارجی که در جمع اسرا می‌آمده روبه رو هستیم و تعریف جدیدی از اسرا را از زبان او می‌شنویم. باید بگویم که او هر وقت در جمع ما می‌آمد، از رفتار و منش ما یاد می‌گرفت. خود او نیز به این مساله اذعان کرده بود.

پس از رونمایی و پخش مستند، نشست نقد و بررسی آن برگزار شد.

رضا عسگرلو در مورد روند تولید این فیلم گفت: مطمئنا پرداخت به موضوع آزادگان در 30 دقیقه کم است. باید بگویم که این مستند، یک مجموعه 14 قسمتی است که امیدوارم بتوانیم در قسمت‌های بعدی، مفاهیم بیشتری را انتقال بدهیم. برای تولید این مجموعه، سال‌ها پیش با سازمان صدا و سیما این طرح را مطرح کردیم و استقبال شد. در حالی که تمام هماهنگی‌ها برای ساخت انجام شده بود، تغییر مدیریت را داشتیم و همین مساله باعث شد تا ادامه کار به مشکل بخورد. واقعا حیف بود که کار ادامه پیدا نکند چرا که می‌دانستیم چه گنجینه خوبی برای به تصویر کشیدن روحیه بسیجی اسرای ما از زبان یک مامور صلیب سرخ وجود داشت. در این جا سراغ آقای عباسیان رفتیم و اگر کار به این جا رسیده بعد از لطف خداوند، محبت ایشان بوده است.

محمدرضا عباسیان سخنران بعدی این نشست بود. او گفت: فیلم‌برداری خارجی این مستند، 3 ماه زمان برد. این بخش از مستند که دیدید، بخشی از این فیلم است و پلان های بی نظیری داریم که امیدواریم بتوانیم آن را آماده کنیم. باید بگویم که در ساخت این مستند به تصاویر بسیار خوبی رسیدیم که هنوز تدوین نشده است. ما در سوئیس، موصل و فرانسه تصویربرداری داشتیم و فکر می‌کنم تصاویری داریم که بی نظیر است. حتی به جاهایی رفته‌ایم که هیچ ایرانی پایش را نگذاشته است و حتی تصاویری از آزادگان داریم که شاید حتی خود آزادگان نیز ندیده اند. امیدوارم این مستند قبل از هر چیز مقبول آزادگان بیفتد و سپس مخاطبان را راضی کند.

در ادامه یاسر ابوترابی فرد پسر سید آزادگان صحبت کرد و گفت: بعضی وقت‌ها بهتر است راوی قصه دیگران باشیم تا خودمان. زمانی که آزادگان سیل خروشان آزادگی خود را به مانند باران رحمت الهی بر خاک ایران نازل کردند، خود را بر جامعه ایرانی تحمیل کردند و روز ملی پیروزی را در 26 مرداد 1369 آفریدند.

وی ادامه داد: خاطرم هست که آقای عسگرلو چند سال پیش می‌خواستند مستندی به نام سکوت را تولید کنند. به نظرم سکوت، بهترین دیالوگ راجع به ساکت ترین کسی است که بیشترین حرف را از دهه‌های مختلف انقلاب داشت. اسارت چیز بسیار سختی است و شاید بتوان گفت که اسیر به عنوان یک عنصر منفی شناخته می شود. اما با این حال، لغت آزاده متولد سال 1369 است و از همان سال وارد ادبیات کشور ما شد. هنری که در این فیلم دیده می شود این است که یک مفهوم منفی به نام آزاده چگونه تبدیل به یک عنصر مثبت به نام آزاده می‌شود.

ابوترابی بیان داشت: رهبر معظم انقلاب در یک جلسه خصوصی با سید علی اکبر ابوترابی در 25 شهریور سال 69 تعبیرات جالبی راجع به ایشان و آزادگان عزیز دارند. باید بگویم اسیر موجود ناشناخته‌ای در فرهنگ ما است و خوش حالم که از نامگذاری معابر و خیابان‌ها به نام آنان به ارائه آنان در قالب فرهنگ و هنر رسیده ایم.

سپس علی داعی صحبت کرد و گفت: باید بگویم از زحماتی که برای این فیلم کشیده شده بود واقعا لذت بردم و آقای عسگرلو و تیم شان کار بسیار بزرگی انجام دادند. در جایی که وقتی به یک حادثه زمان میخورد، همه چیز فراموش می شود، مستندسازی کاری خارق العاده است. در همه دنیا از مستند استفاده می‌شود تا تاریخ را فراموش نکنیم اما در کشور ما متاسفانه تاریخ فراموش می‌شود. در ابتدای فیلم جمله زیبایی آمده بود و آن هم این بود که هیچ کس صلح را درک نمی‌کند مگر آن که جنگ را درک کرده باشد. اگر این مستند بتواند همین یک جمله را مخابره کند کار بسیار بزرگی انجام داده‌ایم.

سپس حسین سلطان محمدی به عنوان منتقد صحبت کرد. او گفت: موضوع آزادگان گستره بسیار زیادی دارد و از همین ابتدا باید بگویم یکی از ایرادات این فیلم این است که باید در یک مجموعه 14 قسمتی، گستره و جغرافیای سنگین اردوگاه‌های اسرا مطرح شود و سپس به این موضوع وارد شویم که حجت الاسلام و المسلمین ابوترابی چگونه این حجم از اسرا را مدیریت می کرد. اردوگاه ها از موصل و تکریت تا رمادی است. بنابراین باید در ابتدا فیلم اشاره شود که چند اردوگاه داشتیم. این ها چگونه بوده و ... در حقیقت باید اطلاعات بیشتری داده شود.

وی ادامه داد: باید یک سوال پرسید و آن هم این است که مخاطب این فیلم کیست؟ اگر مخاطب داخلی است پس چرا افراد انگلیسی حرف می زنند و اگر مخاطب خارجی است چرا زیرنویس فارسی میگذاریم؟ به نظرم این دوگانگی باید اصلاح شود. توجه داشته باشید که نسل فعلی ما کمتر با آزادگان برخور داشته است و لازم است که اشاراتی داشته باشیم. ساده نیست که 10 سال اسیر باشید. جنگ ما ابعاد زیادی داشت و اشخاص زیادی در اسارت کشته شدند و عده ای نیز مفقود شدند.

رضا عسگرلو در پاسخ به این نقد مطرح شده گفت: در هیچ کدام از اردوگاه ها دوربینی وجود نداشته که بتواند روایتگر باشد. همه اسناد ما گفته ها است و چون مخاطب می خواهد همزادپنداری کند نیاز به تصویر دارد. من سال ها است که دنبال ساخت اردوگاه موصل هستم به گونه ای که نه تنها مخاطب بلکه اسیران هم آن را باور کنند. ما حتی نقشه های معماری و محاسبه این اردوگاه را کشیده ایم اما هیچ کس برای ساخت آن هزینه نمی‌کند من چه باید بکنم؟ ماجرای ویگر، ماجرای جذابی برایمان بود و به همین دلیل وارد آن شدیم. او اولین کسی بود که توانستیم واردخانه‌اش شویم. البته ما با 10 مامور صلیب سرخ صحبت کردیم اما ویگر آدم مهمی بود و حرف‌های جدی برای گفتن داشت. بنده در فیلم سفر ناتمام که قبلا از شبکه سه پخش شد،  تمام ابعاد اردوگاه‌ها را باز کردم و توضیح دادم.

عسگرلو در پایان گفت: از تیرماه 1367 تا مردادماه 1369 اتفاقی رخ داده است که به نام موصل 4 معروف است و اگر بتوانیم این را بیان کنیم افتخار جمهوری اسلامی ایران است. حجت الاسلام و المسلمین مانند آب روان است و باید از آن درس گرفت. اگر اتفاق خاصی رخ ندهد، انشاالله مستند ورای صلح و جنگ روز 31 شهریور از شبکه پرس تی وی پخش خواهد شد.

در پایان این مراسم با اهدای یک محصول فرهنگی تکه از فرش امام رضا علیه السلام از عوامل سازنده این فیلم تقدیر به عمل آمد.