سرویس اقتصاد حلقه وصل - تاکنون قوانین جاری کشور برای تشویق به توسعه پالایشگاهها و پتروپالایشگاهها و کاهش خام فروشی از روش «تخفیف خوراک» استفاده کرده‌اند اما این روش طی ۲۲ سال اخیر نتیجه مثبتی در پی نداشته است.
آخرین پالایشگاه نفت ایران (پالایشگاه بندرعباس) در سال ۱۳۷۶ یعنی ۲۲ سال قبل ساخته شده است و پس از آن تنها طرح توسعه پالایشگاه امام خمینی (ره) اراک و پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس در کشور اجرا شده است.
هر دو طرح مذکور قرار بوده است که به کمک تخفیف خوراک از جذابیت اقتصادی بالاتری برخوردار شوند تا سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به تامین مالی و احداث آن بپردازند. اما هر دو در این کار ناموفق بوده اند و نهایتا عمده تامین بودجه هر دو طرح توسط دولت انجام شده است.
زیرا این روش جذابیت اقتصادی و IRR پروژه را افزایش می دهد اما هیچ کمکی به «تامین سرمایه گذاری اولیه» نمی کند، زیرا نقدینگی موجود در جامعه از نوع خرد است و از نوع کلان نیست. با تخفیف خوراک حتی تامین مالی مردمی نیز امکان پذیر نیست، زیرا این روش بازگشت سرمایه مردم را نهایتا از ۱۳ سال به ۱۰ سال کاهش می دهد و این مدت مورد استقبال مردم نیست.
اما در روش تنفس خوراک دو مزیت زیر برای پروژه های پتروپالایشگاهی اتفاق می افتد:
الف) افزایش نرخ بازده داخلی (IRR) پروژه به اندازه ۵ الی ۶ درصد
ب) کاهش بازگشت سرمایه به ۳ الی ۴ سال
در روش تنفس خوراک، ابتدا یک پتروپالایشگاه به کمک سازمان بورس و با استفاده از سرمایه های مردمی تامین مالی می شود و طی مدت ۴ سال ساخته می شود. سپس به محض بهره‌برداری از یک تا دو سال تنفس خوراک برخوردار می شود.
این تنفس خوراک از محل نفتی است که به دلیل تحریم های نفتی با کاهش تکلیفی تولید مواجه شده و در مخازن نفتی کشور، بلااستفاده محصور شده است. به این معنا که پتروپالایشگاه یک تا دو سال خوراک نفت خام را از صندوق توسعه ملی دریافت می کند (تمامی تنفس خوراک از سهم صندوق توسعه ملی از نفت خام خواهد بود) ولی هزینه خوراک را علی الحساب پرداخت نمی کند و جزء بدهی پتروپالایشگاه به حساب می آید، تا جایی که هزینه خوراک برابر کل هزینه سرمایه گذاری شده در واحد پتروپالایشگاهی شود.
این پتروپالایشگاه نفت خام را به محصولات پالایشی و پتروشیمیایی قابل صادرات تبدیل می کند و به فروش می رساند و از این طریق در همان سال اول بهره برداری کل هزینه سرمایه‌گذاری شده توسط مردم را همراه با سود به آنها برمی گرداند و در عین حال مردم سهامدار پتروپالایشگاه نیز باقی می مانند.
این روش می‌تواند سود ۴۰ درصدی تضمینی به مردم را به کمک سازمان بورس و صندوق توسعه ملی ارائه دهد و هدایت نقدینگی را از سمت بازارهای موازی غیر مولد یا حتی پروژه های غیررسمی و غیرحاکمیتی نظیر «پدیده شاندیز» به سمت پروژه های رسمی، مولد و تضمین شده انجام دهد.
تنفس خوراک اعطا شده به پتروپالایشگاه، رانت نیست و در حکم وام یا تسهیلاتی است که طی ۱۲ سال توسط پتروپالایشگاه به صندوق توسعه ملی بازگشت داده می شود.
چگونه احداث پتروپالایشگاه موجب بی‌اثر شدن تحریم نفتی می شود؟علت کاهش صادرات نفت خام ایران در زمان تحریم، ویژگی های منحصر به فرد نفت خام است. نفت خام هیچ کاربردی در صنایع به جز پالایشگاه ندارد. نفت خام قابل سوختن در هیچ کوره ای نیست و نمی تواند به عنوان سوخت خودرو یا حتی کشتی استفاده شود.
نفت خام حتی قابلیت ورود به پتروشیمی را نیز ندارد. تنها پالایشگاهها و پتروپالایشگاه ها هستند که قابلیت شکست نفت خام و تبدیل آن به محصولات سبک قابل استفاده را دارند. این در حالی است که از ۶۵۵ پالایشگاه موجود در دنیا، تنها ۴۰ پالایشگاه بر مبنای نفت خام ایران طراحی شده اند و خریداران عمده نفت ایران همین پالایشگاه ها هستند.
این واحدها به محض تحریم نفت ایران، از خرید نفت ما امتناع می ورزند و به همین دلیل امریکا این توانایی را دارد که ظرف مدت ۱ ماه صادرات نفت خام ایران را بیش از ۷۰ درصد کاهش دهد. اما تجربه تحریم ها در سال ۹۰-۹۱ و همچنین تجربه تحریم اخیر در چندماهه گذشته نشان می دهد که امریکا توانایی تحریم فرآورده های پتروشیمیایی و پالایشی را ندارد.
به طوری که صادرات سوخت هایی نظیر گازوئیل و نفت سفید هیچگاه برای ایران مشکل ساز نشده است و صادرات فرآروده های پتروشیمیایی نیز اولا با یک تاخیر زمانی یکساله کاهش یافته است و ثانیا کاهش مذکور نهایتا در حد ۳۰ درصد بوده است.