چرا خداوند آمر به معروف را هم‌ردیف پیامبران قرار داده است؟

حلقه وصل: موضوع امر به معروف و نهی از منکر یکی از بحث‌های داغ این روز‌های جامعه است که متأسفانه هرچند وقت یک‌بار اخبار تلخی مبنی بر ضرب و شتم و یا شهادت آمران به معروف به گوش می‌رسد.

برای آگاهی از نظر قرآن کریم درباره موضوع امر به معروف و برخورد با آمران به معروف به سراغ قرآن کریم رفتیم و به آیات ۲۱ و ۲۲ سوره مبارکه آل‌عمران رسیدیم.

خداوند در آیه ۲۱ سوره مبارکه آل‌عمران صراحتاً کسانی که آمران به معروف را می‌کشند به عذابی دردناک بشارت داده و در آیه بعد می‌فرماید: این‌ها اعمالشان در دنیا و آخرت تباه شده است.

به این آیات توجه کنید:
إِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بَِایَتِ اللَّهِ وَیَقْتُلُونَ الْنَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ وَ یَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ الْنَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ‏(آل‌عمران ۲۱)

أُولَئِکَ الَّذِینَ حَبِطَتْ أَعْمَلُهُمْ فِى الْدُّنْیَا وَالْأَخِرَةِ وَمَا لَهُمْ مِّنْ نَّصِرینَ‏ (آل‌عمران ۲۲)

ترجمه
براستى کسانى که به آیات خداوند کفر مى‏‌ورزند و پیامبران را به ناحق مى‏‌کشند و کسانى از مردم را که فرمان به عدالت مى‏‌دهند، مى‏‌کشند، پس آنان را به عذابى دردناک بشارت ده.(۲۱)
آنان کسانى هستند که اعمالشان در دنیا و آخرت تباه شده و هیچ یاورانى براى آنها نیست.(۲۲)

در آیه اول آمران به عدالت و دعوت‌کنندگان به معروف و حق در ردیف پیامبران شمرده شده‌اند و کفر به خداوند و کشتن پیامبران و کشتن این‌گونه افراد در یک سطح قرار گرفته است و این نهایت اهتمام اسلام را به مسأله بسط عدالت در اجتماع روشن مى‌سازد.

مجازات خداوند برای قاتل آمران به معروف
از آیه دوم شدت مجازات کسانى که اقدام به قتل چنین مردم صالحى بکنند به خوبى روشن مى‌شود، زیرا سابقاً گفته‌ایم حبط درباره همه گناهان نیست بلکه در مورد گناهان شدیدى است که اعمال نیک را نیز از میان می‌برد و از همه گذشته نفى شفاعت از این اشخاص نشانه دیگرى بر شدت گناه آنها است.

منظور از «بغیر حق » این نیست که مى‌توان پیامبران را به حق کشت بلکه منظور این است که قتل پیامبران همیشه به غیر حق و ظالمانه بوده است و به اصطلاح بغیر حق قید توضیحى است که براى تأکید آمده.

از جمله «فبشرهم بعذاب الیم» (آنها را به عذاب شدید بشارت بده ) استفاده مى‌شود که کافران معاصر پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) نیز مشمول این آیه بوده‌اند در حالى که مى‌دانیم آنها قاتل هیچ یک از انبیاء نبوده‌اند و این به خاطر آن است که هر کس راضى به برنامه و مکتب و اعمال جمعیتى باشد در اعمال نیک و بد آنها سهیم است و چون این دسته از کفار (مخصوصاً یهود) نسبت به برنامه‌هاى پیشینیان خود و اعمال خلاف آنها سخت وفادار بودند مشمول سرنوشت آنها خواهند بود.

کلمه «بشارت» در اصل به معنى خبرهاى نشاط‌انگیز است که اثر آن در بشره و صورت انسان آشکار مى‌گردد، به کار بردن کلمه بشارت در مورد عذاب در این آیه و بعضى دیگر از آیات قرآن در واقع یک نوع تهدید و استهزاء به افکار گنهکاران محسوب مى‌شود و این شبیه سخنى است که در میان ما نیز متداول است که اگر کسى کار بدى را انجام داد در مقام تهدید و استهزاء به او می‌گوییم مزد و پاداش تو را خواهیم داد!.

عذاب شدید‌ قاتلان پیامبران و آمران به معروف
در حدیثى از ابوعبیده جراح مى‌خوانیم که مى‌گوید: از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) پرسیدم کدامیک از مردم عذابش در روز قیامت از همه شدیدتر است ؟

فرمود: «کسى که پیامبرى را به قتل برساند یا مردى را که امر به معروف و نهى از منکر مى‌کند، سپس این آیه را تلاوت فرمود: و یقتلون النبیین بغیر حق و یقتلون الذین یامرون بالقسط من الناس». سپس افزود: اى ابا عبیده ! بنى اسرائیل ۴۳ پیامبر را در آغاز روز در یک ساعت کشتند، در این حال ۱۱۲ نفر از عابدان بنى‌اسرائیل قیام کردند و قاتلین را امر به معروف و نهى از منکر کردند، آنها نیز در همان روز کشته شدند، و این همان است که خداوند مى‌فرماید: فبشرهم بعذاب الیم.

در تفسیر کبیر و مجمع‏‌البیان و قرطبى مى‏‌خوانیم: بنى‏‌اسرائیل در اول روز آن هم در یک ساعت، چهل و سه نفر از پیامبران الهى و یکصد و دوازده نفر از آمران به معروف را به شهادت رساندند.

البتّه ناگفته پیداست که در زمان پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله گروهى که انبیا را شهید کنند نبودند، ولى چون زنده‏‌ها به کار نیاکان خود راضى بودند، خداوند در این آیه، کسانى را که به خاطر رضایت قلبى، شریک جرم نیاکان هستند، با خطاب «بشّرهم» مورد انتقاد و تهدید قرار داده است.

دلایل ستایش خدا از آمران به معروف
سؤال: از شرایط وجوب امر به معروف و نهى از منکر آن است که خطرى در کار نباشد، ولى در این آیه از کسانى که براى نهى از منکر تا پاى جان ایستاده‏‌اند، ستایش شده است، علّت چیست؟

اوّلاً: شرایط افراد و نوع معروف و منکر تفاوت مى‏‌کند؛ گاهى منکر، حکومت یزید است که امام حسین‏ علیه‌السلام براى نهى از آن به کربلا مى‏‌رود و شهید مى‏‌شود، مى‏‌فرماید: هدف من از این حرکت و قیام، امر به معروف و نهى از منکر است، امّا گاهى منکر در این حدّ نیست، بلکه گناهى است که باید میان خطر و مفسده‏ گناه و از دست ‏دادن مال و جان و آبرو مقایسه و با توجّه به اهمیّت و اولویّت عمل کرد.

ثانیاً: شاید مراد از کسانى که در این آیه مورد ستایش قرار گرفته‏‌اند آنهایى باشند که خود پیش‏‌بینى شهادت نمى‏‌کردند، ولى ستمکاران آنان را به شهادت رساندند.

پیام‌ها
از اعتقادات انحرافى و کفرآمیز، اعمال خطرناکى همانند قتل و کشتار انبیاء سر مى‏‌زند. «یکفرون بآیات اللّه ویقتلون النبیین...»

در شرایطى، اظهار حقّ لازم است؛ اگر چه به قیمت شهادت انبیاء و اولیا باشد.

دشمنان براى حق‏‌پوشى، دست به کشتن پیامبران مى‏‌زنند. «یقتلون النبیّین»

گاهى طاغوت‏‌ها براى کشتن فرزانگان با تبلیغات و شایعات و توجیهات، کار خود را حقّ جلوه مى‏‌دهند. «بغیر حقّ»

نام کسانى که به عدالت دعوت مى‌‏کنند و آمرین به معروف و ناهیان از منکر، در ردیف انبیا برده شده است. لذا کیفر قاتلان آنان نیز همچون قاتلان پیامبران است. «فبشرهم بعذاب الیم»

منبع: تفاسیر المیزان و نور