راهبرد دوگانه آمریکا در قبال بمب‌های شیمیایی صدام

به گزارش حلقه وصل، هفتم فروردین سالروز صدور بیانیه خاویر پرزدکویار دبیرکل سازمان ملل متحد در محکومیت کاربرد سلاح‌های شیمیایی در سال ۱۳۶۷ در جنگ ایران و عراق است. این بیانیه در حالی صادر شد که بیش از ۷ سال از اولین حمله شیمیایی عراق به ایران می‌گذشت و در طول این سال‌ها عراق نه‌تنها به مناطق جنگی و عملیاتی حمله شیمیایی کرد، بلکه شهرهای مرزی ایران و حتی کردستان عراق را هم مورد حمله قرار داد که در پی آن حملات بسیاری از مردم، کودکان، زنان و رزمندگان به شهادت رسیدند و جانباز شدند که بسیاری از آنان تاکنون نیز با عوارض أن حملات دست و پنجه نرم می‌کنند.

از سال ۱۳۶۶ حملات عراق به شهرهای مرزی و مناطق مسکونی افزایش بسیاری یافت و در پی این حملات تعداد زیادی از مردم شهرها به شهادت رسیدند که بی‌سابقه‌ترین حمله رژیم بعث عراق، حمله به سردشت بود که در آن حمله بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ غیرنظامی مصدوم شدند یا به شهادت رسیدند. گفته می‌شود در طول جنگ تحمیلی بیش از ۲۵۲ بار حمله شیمیایی توسط عراق صورت گرفت که نخستین آن در ۲۳ دی ماه سال ۵۹ بود.

در پی حمله‌های شیمیایی عراق به ایران و با پیگیری‌های مستمر ایران و با مکاتبات، دیدارها و اقدامات رسانه‌ای، دبیرکل سازمان ملل در نهایت در ۱۹ اسفند ۱۳۶۲ اعلام کرد که کارشناس خود را به ایران اعزام خواهد کرد. اعضای هیئت پس از یک هفته تحقیق در تهران و در جبهه‌های جنوب ایران، یافته‌های خود را در گزارشی ۲۸ صفحه‌ای در اول فروردین ۱۳۶۳ (۲۱ مارس ۱۹۸۴) به دبیرکل ارائه کردند. در این گزارش استفاده عراق از بمب‌های شیمیایی حاوی گازهای خردل و اعصاب تأیید شد و آمده بود که اعضای هیئت، بمب‌های عمل‌کرده یا عمل‌نکرده‌ای را مشاهده کرده‌اند.

شورای امنیت پس از دریافت گزارش هیئت اعزامی به ایران و بعد از پیگیری‌های نمایندگان کشورمان این موضوع را طی دو جلسه بررسی کرد و سرانجام روز جمعه ۳۰ مارس ۱۹۸۴ (۱۰ فروردین ۱۳۶۳) بیانیه‌ای دراین‌باره صادر کرد. در این بیانیه با اشاره به بخش‌هایی از گزارش کارشناسان اعزامی و بدون نام بردن از کشور استفاده کننده از سلاح شیمیایی یعنی عراق، صرفاً استفاده از این سلاح‌ها محکوم شد، در حالی که در گزارش هیئت اعزامی، استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران تصریح شده بود، اما به‌دلیل اعمال نفوذ آمریکا و هم‌پیمانانش، در این بیانیه از کشور عراق به‌عنوان متجاوز و به‌کارگیرنده این سلاح‌ها اسمی به‌میان نیامد.

بیانیه نخست که دستاورد آن‌چنانی برای ایران به‌دنبال نداشت، ایران را بر آن داشت تا به پیگیری‌های خود ادامه بدهد، از این رو در ۲۵ آوریل ۱۹۸۵ بیانیه دیگری از سوی شورای امنیت منتشر شد. در این بیانیه نیز اعضای شورا بر رعایت دقیق پروتکل ۱۹۲۵ ژنو مبنی بر ممنوعیت استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جنگ تأکید کردند و کلیه تخلفات از قوانین بشردوستانه بین‌المللی را محکوم کردند و از طرفین خواستند که به‌طور کلی اصول شناخته‌شده و قوانین حقوق بین‌المللی بشردوستانه را که در مناقشات نظامی قابل به‌کارگیری است، رعایت کنند و به تعهدات خود تحت کنوانسیون‌های بین‌المللی جهت جلوگیری یا کاهش زیان‌های انسانی ناشی از جنگ، عمل نمایند.

این بیانیه نیز دستاوردی برای جمهوری اسلامی ایران نداشت، چرا که شورای امنیت با گذشت بیش از ۴ سال از آغاز جنگ و حملات شیمیایی صدام، صرفاً دو طرف را به رعایت اصول و قوانین دعوت می‌کرد و به‌طور جد از مقصر حملات شیمیایی نامی نمی‌برد و او را محکوم نمی‌کرد.

پافشاری‌های ایران موجب شد قطعنامه ۵۵۸ در ۱۶ مهر سال ۱۳۶۵ به‌تصویب برسد و در آنجا تنها به گزارش کارشناسان سازمان ملل در خصوص استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی اشاره شود. در پی شکایت‌های مکرر ایران مبنی بر کاربرد سلاح شیمیایی عراق در جنگ و اعزام کارشناسان سازمان ملل، گزارشی از این بمباران به دبیرکل رسید که ناگزیر رییس شورای امنیت، بیانیه‌ای در محکومیت کاربرد این سلاح‏‌ها توسط عراق صادر کرد، هرچند که در این بیانیه، «ادامه منازعه» توسط طرفین نیز محکوم شده بود.

اسفند سال ۶۶، عراق سلاح‌های شیمیایی زیادی را در ابعاد بسیار وسیعی علیه مردم حلبچه به‌کار گرفت. بعد از این فاجعه نماینده جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل خواستار اعزام هیئت کارشناسی به منطقه شد. با اینکه تصور می‌شد به‌دلیل شدت و وسعت فاجعه سازمان ملل موضع قاطعی علیه عراق اتخاذ کند، اما این سازمان دو هفته بعد در حالی که فاجعه کم‌رنگ‌تر شده بود گروه کوچکی را متشکل از یک پزشک و یک دیپلمات به منطقه اعزام کرد.

پس از آن نیز شورای امنیت سازمان ملل با تلاش‌ها و پیگیری‌های ایران در مواردی به استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی اشاره کرد، اما بازدارنده و الزام‌آور نبود و عراق تا پایان جنگ به حملات شیمیایی خود ادامه داد و بسیاری از افراد غیرنظامی قربانی این حملات شد. این‌که چرا اقدامات شورای امنیت مؤثر و بازدارنده نبود را باید در ترکیب اعضای دائم این شورا جست‌وجو کرد. آمریکا، انگلیس، فرانسه و شوروی از جمله اعضای دائم شورای امنیت بودند که در جنگ عراق علیه ایران، از حامیان رژیم بعث عراق بودند. صدام نیز بمب‌های شیمیایی و مواد و تسلیحات نظامی خود را از این ۴ کشور و همچنین آلمان دریافت می‌کرد.

آمریکا در خصوص حملات شیمیایی عراق، نه‌تنها سکوت کرد بلکه به همراهی با صدام پرداخت و حتی یک بار تلاش اعضای شورای امنیت برای صدور یک بیانیه در محکومیت استفاده از سلاح‌های شیمیایی از سوی عراق را هم وتو کرد. به هر حال قربانی شدن مردم ایران در حملات متعدد شیمیایی در هشت سال جنگ تحمیلی، توسط رسانه‌های خارجی دیده نشد و کشورهای آمریکا و غرب هم که تصمیم‌گیرندگان شورای امنیت بودند، اقدامی جدی علیه صدام نکردند، اما با حمله عراق به کویت، آمریکا راهبرد خود را از سکوت به هیاهو تغییر داد و خواستار مقابله جهانی با صدام شد.

در جریان جنگ اول خلیج فارس، عراق از سوی سازمان ملل مجبور به عدم توسعه و تملک جنگ‌افزارهای شیمیایی و سلاح‌های کشتار جمعی شد و به بازرسان سازمان ملل هم اجازه بازرسی از پایگاه‌های خود را داد که البته در برخی مواقع ممانعت‌هایی را به‌وجود آورد، اما ده سال بعد آمریکا در دوران جرج بوش پسر موضوع سلاح‌های کشتار جمعی عراق را مطرح کرد و مدعی شد که رژیم بعث عراق همچنان دارای این جنگ‌افزارهاست که البته هیچ‌گاه به‌طور دقیق ثابت نشد که عراق دارای سلاح‌های کشتار جمعی و شیمیایی است، اما به همین بهانه آمریکا دوباره به‌همراه متحدینش به عراق حمله کرد و جنگ دیگری را در منطقه به‌راه انداخت.

آمریکا آن وقتی که اسناد متعددی از سوی بازرسان شورای امنیت سازمان ملل مبنی بر استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران در دست داشت، اقدامی علیه صدام نکرد و بلکه به همراهی با او هم پرداخت، اما آن وقتی که بازرسان سازمان ملل به اسنادی در مورد وجود سلاح‌های کشتار جمعی در عراق دست نیافتند، با ائتلاف انگلستان و همراهی برخی از کشورها به عراق حمله کرد و جنگ جدیدی را در ابتدای قرن ۲۱ در منطقه به‌راه انداخت.

منبع: تسنیم