چرا بر سر فناوری هسته‌ای ایستاده‌ایم؟

به گزارش حلقه وصل: در روزهایی که بحث مذاکرات هسته‌ای دوباره به صدر اخبار بازگشته و بازار تحلیل‌های متفاوت و بعضاً متضاد داغ است، این پرسش ساده ولی بنیادین دوباره به میان آمده: اصلاً فناوری هسته‌ای چیست و چرا ایران بر آن پافشاری داریم؟ آیا همان‌گونه که برخی می‌پندارند، ما با پروژه‌ای پرهزینه و بی‌ثمر روبه‌رو هستیم یا مسئله، عمیق‌تر، راهبردی‌تر و حیاتی‌تر از آن چیزی است که به‌ظاهر به نظر می‌رسد؟

رهبر معظم انقلاب اسلامی، در بیاناتی که در سال‌های گوناگون به مناسبت‌های مختلف ایراد فرموده‌اند، پاسخی شفاف، مستند و آینده‌نگر به این پرسش داده‌اند؛ از جمله در دیدار با دانشجویان یزد (۱۳۸۶/۱۰/۱۳) که فرمودند: «در داخل کشور خودمان جنجال راه انداختند که آقا انرژی هسته‌ای هزینه‌ی بدون سود است؛ چرا دارید این کار را میکنید؟... اول گفتند نمیشود، نمیتوانیم؛ بعد که دیدند توانستیم، گفتند آقا این هزینه‌ای است که سود ندارد، فایده‌ای ندارد... چطور فایده‌ای ندارد؟ ما برای بیست سال دیگر حداقل بایستی بیست هزار مگاوات برق از انرژی هسته‌ای به دست بیاوریم.»

بیانات ایشان نه‌تنها دفاعی از یک پروژه فنی، بلکه تبیین یک چشم‌انداز تمدنی و اقتصادی برای کشور است: تأمین پایدار انرژی، اتکا به درون، و ورود به حلقه نخبگان علمی جهان.

یک نیاز راهبردی: بیست هزار مگاوات برق هسته‌ای
در ادامه همین نگاه، رهبر انقلاب در خرداد ۱۴۰۲ در جمع مسئولان صنعت هسته‌ای کشور، با تأکید مجدد بر هدف تولید ۲۰ هزار مگاوات برق از انرژی هسته‌ای، تصریح کردند: «از حدود مثلاً فرض کنید که هشتاد نود هزار مگاواتی که کشور در آینده‌ی متوسّط و در میان‌مدّت احتیاج دارد، حتماً بیست هزار مگاواتش باید هسته‌ای باشد که هم صرفه‌ی مالی دارد، هم صرفه‌ی زیستی دارد، هم صرفه‌ی محیطی دارد... این را به طور جدّی و به صورت برنامه‌ریزی‌شده دنبال بکنید.»

به گفته کارشناسان، در شرایطی که مصرف برق کشور هر سال رکوردهای جدیدی ثبت می‌کند و استفاده از منابع فسیلی در جهان به دلایل زیست‌محیطی و اقتصادی رو به کاهش است، جایگزینی انرژی پاک و پایدار یک انتخاب نیست، یک ضرورت راهبردی است. انرژی هسته‌ای با توان تولید انبوه و پایدار می‌تواند ستون فقرات امنیت انرژی کشور در دهه‌های آینده باشد.

فراتر از برق: فناوری هسته‌ای، یک فناوری مادر
اما فناوری هسته‌ای تنها به تولید برق ختم نمی‌شود. همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند کاربردهای این فناوری از صنایع بزرگ تا زیست‌فناوری و سلامت گسترش دارد: «این صنعت، هم از لحاظ پیشرفت کشور و توانایی‌های کشور در عرصه‌های فنّی، اقتصادی، سلامت و غیره که به کشور آبرو میبخشد و زندگی را برای مردم بهتر میکند دارای اهمّیّت است، هم از جهت وزن سیاسی جهانی و بین‌المللی برای کشور؛ یعنی وقتی که شما در بخشهای مختلف این صنعت پیشرفت دارید و دارید کار انجام میدهید و گره‌گشایی میکنید، مراکز اطّلاعاتی جهان و بسیاری از سیاستمداران دنیا و شاید خیلی از دانشمندان و اهل مطالعه میفهمند و این برای کشور آبرو است؛ پس پیشرفت این صنعت از لحاظ بین‌المللی و از لحاظ وزن و جایگاه و آبروی ملّی هم دارای اهمّیّت است. این، دو جهت. جهت سوّم از لحاظ روحیه‌ی اعتماد به نفْس ملّی است...زیرساخت‌های موجودِ صنعتیِ هسته‌ای دست نخورد. در طول این سالها مدیران و مسئولان و فعّالانِ این صنعت کارهای مهمّی انجام داده‌اند، زیرساخت‌های مهمّی را ایجاد کرده‌اند. ممکن است در یک زمینه‌هایی بخواهید توافقهایی بکنید؛ عیب ندارد، توافق کنید، امّا زیرساخت‌ها دست نخورد، اینها خراب نشود، اینها محصول زحمت دیگران است.» ۱۴۰۲/۰۳/۲۱»

بیانات رهبر معظم انقلاب درباره جایگاه و کارکردهای گسترده صنعت هسته‌ای، ناظر بر یک ظرفیت واقعی و قابل اتکا در کشور است؛ ظرفیتی که در سال‌های اخیر، بخش‌هایی از آن در میدان عمل نیز به اثبات رسیده است. آنچه ایشان درباره تأثیر این صنعت در پیشرفت‌های فنی، ارتقاء جایگاه بین‌المللی و تقویت اعتماد به نفس ملی بیان داشتند، در عملکرد مراکز تخصصی و پروژه‌های اجرایی در کشور، نمود عینی یافته است.
به عنوان نمونه،‌ در یک تقسیم‌بندی جهانی که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه شده، فناوری هسته‌ای در شش کلان‌حوزه به کار گرفته می‌شود: انرژی_ مدیریت آب_ غذا و کشاورزی_ کاربردها در صنعت_ محیط زیست و سلامت که هر کدام دارای کاربردهای بسیاری هستند که در جدول ذیل به بخش‌هایی از آن اشاره شده است.

در واقع، آن‌چه در عرف بین‌المللی با عنوان Nuclear Technology «فناوری هسته‌ای» شناخته می‌شود، یک فناوری مادر است؛ دانشی که هر کشوری به آن دست یابد، می‌تواند در حوزه‌های گوناگون به خودکفایی، رشد علمی، توسعه اقتصادی و ارتقاء سطح رفاه عمومی دست پیدا کند؛ دقیقاً همان چیزی که ایران در حوزه‌های گوناگون به آن دست پیدا کرده و باعث خشم دشمن شده.

مصادیق روشن: از درمان سرطان تا تصفیه آب
نگاهی به دستاوردهای بومی صنعت هسته‌ای ایران، این ادعا را به روشنی اثبات می‌کند:

در حوزه سلامت:
تولید بیش از ۵۰ نوع رادیودارو برای تشخیص و درمان انواع سرطان‌ها و بیماری‌های سخت‌درمان، بخشی از افتخارات پزشکان و دانشمندان ایرانی است. همچنین ساخت پودر هموستات برای جلوگیری از خونریزی در جراحی‌ها، ایران را در زمره ۵ کشور دارای این دانش فنی قرار داده است.

در مدیریت منابع آب:
ساخت آب‌شیرین‌کن ۷۰ هزار مترمکعبی در نیروگاه اتمی بوشهر، نمونه‌ای از پیوند فناوری هسته‌ای با حل معضل کم‌آبی در کشور است.

در صنعت و محیط زیست:
تصفیه پساب‌های صنعتی با سامانه‌های شتاب‌دهنده «الکترواستاتیک الکترون»، طراحی ابزارهای دقیق «رادیومتریک» برای کنترل کیفیت در صنایع، و استفاده از فناوری پلاسما برای تصفیه پسماندهای بیمارستانی و صنعتی، نمونه‌هایی از این کاربردهای حیاتی‌اند.

در حوزه نفت، پتروشیمی و معدن:
چرخه کامل سوخت هسته‌ای، از اکتشاف و تولید کیک زرد تا ساخت مجتمع سوخت و مدیریت پسماند، همگی به‌صورت بومی در کشور انجام می‌شود. همچنین تولید ترکیبات دوتریوم و کشف منابع طبیعی با استفاده از ژئوفیزیک هوابرد، نشان از بلوغ علمی این صنعت در کشور دارد.

آیا این مسیر قابل توقف است؟
اکنون پرسش اصلی این است که آیا می‌توان از این مسیر بازگشت؟ پاسخ، هم علمی است و هم راهبردی: نه.

دانشمندان و کارشناسان بسیاری میگویند  ایران اکنون نه‌تنها به مرحله بومی‌سازی کامل فناوری هسته‌ای رسیده، بلکه این دانش را به بستری برای رشد در علوم بین‌رشته‌ای بدل کرده است. توقف این مسیر، به‌معنای توقف یک پروژه علمی-ملی، بازگشت به دوران وابستگی علمی، و عقب‌نشینی از جایگاه تمدنی ایران در آینده منطقه و جهان است.

فناوری هسته‌ای، در قلب تمدن‌سازی نوین ایرانی
فناوری هسته‌ای نه یک «افتخار ملی لحظه‌ای»، بلکه بخشی از ساختار تمدن نوین اسلامی-ایرانی است. رهبر انقلاب همواره از «دانش بومی» به‌عنوان پایه‌ای برای استقلال واقعی یاد کرده‌اند. وقتی ایران با تکیه بر دانشمندان جوان و متخصص خود توانسته پیچیده‌ترین فناوری قرن را در دل تحریم‌ها توسعه دهد، این یک پیام روشن به جهانیان است: ما می‌توانیم.