تجربه‌های فراوان تاریخی از بدعهدی آمریکا

به گزارش حلقه وصل: روابط ایران و آمریکا همواره یکی از موضوعات مهم در سیاست خارجی کشور بوده است. این روابط از دوران مشروطه آغاز شد و تا امروز، با پیچیدگی‌ها و تنش‌های فراوانی همراه بوده است.

از خوش‌بینی تا کودتا  
روابط ایران و آمریکا در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، بیشتر در حوزه‌های فرهنگی و اقتصادی شکل گرفت. این روابط در ابتدا با خوش‌بینی همراه بود، چرا که بسیاری از ایرانیان تصور می‌کردند آمریکا می‌تواند به عنوان یک قدرت سوم، در برابر نفوذ استعماری روسیه و بریتانیا نقش متوازن‌کننده‌ای ایفا کند. اما با وقوع کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، چهره واقعی سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران آشکار شد. این کودتا که با حمایت مستقیم سازمان سیا انجام شد، دولت قانونی دکتر مصدق را سرنگون کرد و موجب بازگشت حکومت پهلوی به مدار وابستگی به غرب شد.

ایران به عنوان مهره آمریکا در منطقه  
در دوره پهلوی، ایران به عنوان متحد استراتژیک آمریکا در منطقه خاورمیانه، نقشی کلیدی در سیاست‌های این کشور ایفا کرد. واشنگتن با استفاده از قراردادهای نظامی، اقتصادی و فرهنگی، نفوذ خود را در ایران گسترش داد. فروش تسلیحات گران‌قیمت، حمایت از سیاست‌های شاه در سرکوب مخالفان و بهره‌برداری از منابع نفتی ایران از جمله مواردی بود که وابستگی کشور به آمریکا را تعمیق کرد.  

علی‌اکبر ولایتی مشاور امور بین‌الملل رهبر انقلاب یکی از افرادی است که می‌تواند با توجه به تجربه تحلیل دقیقی از تاریخچه روابط ایران و آمریکا بدهد و از سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه ایران بگوید. او در این زمینه می‌گوید: ایران در دوران پهلوی به یک کشور مصرف‌کننده کالاهای آمریکایی تبدیل شده بود، بدون آنکه منافع اقتصادی بلندمدتی برای مردم ایران به همراه داشته باشد. سیاست‌های آمریکا در این دوران، نه تنها کمکی به پیشرفت اقتصادی کشور نکرد، بلکه باعث شد ایران به ابزاری در خدمت اهداف استراتژیک واشنگتن در برابر شوروی و سایر کشورهای منطقه تبدیل شود.

انقلاب اسلامی و آغاز تقابل آشکار  
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، معادلات منطقه‌ای دگرگون شد و روابط ایران و آمریکا به نقطه‌ای بحرانی رسید. ایران با اتخاذ سیاست «نه شرقی، نه غربی»، مسیر استقلال را در پیش گرفت و بسیاری از قراردادهای وابستگی را لغو کرد. این تحول، به شدت مورد مخالفت آمریکا قرار گرفت و اقدامات خصمانه واشنگتن علیه ایران آغاز شد.

ابزار آمریکا برای مهار ایران  
پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران و قطع روابط دیپلماتیک، ایالات متحده مجموعه‌ای از تحریم‌های اقتصادی، نظامی و سیاسی را علیه ایران اعمال کرد. این تحریم‌ها در طول دهه‌های بعد، به‌طور مداوم گسترش یافتند و هدف اصلی آنها، تضعیف توان اقتصادی و محدود کردن نفوذ منطقه‌ای ایران بود.  

ولایتی در این باره اظهار می‌دارد: « تحریم‌های آمریکا علیه ایران، صرفاً یک ابزار اقتصادی نیست، بلکه بخشی از یک جنگ همه‌جانبه برای تضعیف استقلال و خودکفایی کشور است. تاریخ نشان داده که هر زمان ایران در مسیر پیشرفت قرار گرفته، واشنگتن تلاش کرده با اعمال فشارهای مختلف، مانع از تحقق این روند شود.»

آمریکا و تلاش برای تغییر هویت ایران  
یکی از مهم‌ترین ابعاد تقابل ایران و آمریکا، جنبه ایدئولوژیک آن است. انقلاب اسلامی با شعار استقلال، آزادی و مقاومت در برابر سلطه‌گری شکل گرفت و این امر، با منافع استکباری آمریکا در تضاد قرار گرفت.  

ولایتی در این زمینه تأکید می‌کند:« آمریکا هیچ‌گاه یک ایران مستقل و اسلامی را تحمل نکرده است. واشنگتن همواره تلاش کرده است که با ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی، تضعیف ارزش‌های اسلامی و حمایت از گروه‌های وابسته، هویت ملی و دینی کشور را هدف قرار دهد. دشمنی آمریکا با ایران، صرفاً به مسائل سیاسی محدود نمی‌شود، بلکه بخشی از پروژه گسترده‌تر تغییر هویت فرهنگی و اجتماعی ایران است.»

آیا مذاکره با آمریکا راه‌حل مشکلات است؟  
یکی از مباحث مطرح در فضای سیاسی کشور، امکان بهبود روابط با آمریکا به عنوان راهی برای حل مشکلات اقتصادی است. برخی معتقدند که مذاکره و تعامل با واشنگتن می‌تواند به رفع تحریم‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی منجر شود. اما تجربه تاریخی نشان داده که آمریکا همواره از مذاکره به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بیشتر استفاده کرده است.  

ولایتی در این باره تصریح می‌کند: « رابطه با آمریکا به معنای خودزنی است. واشنگتن هیچ‌گاه به دنبال یک رابطه عادلانه و برابر نبوده و نیست. هرگونه مذاکره‌ای که بر پایه تسلیم در برابر خواسته‌های آمریکا باشد، به معنای نادیده گرفتن آرمان‌های انقلاب و استقلال ملی است.»

ایران در مسیر مقاومت و پیشرفت  
امروز تحلیگران بسیاری معتقدند که سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران، بر پایه سلطه‌طلبی، فشار و تحریم استوار بوده و تجربه‌های گذشته نشان داده که هرگونه اعتماد به وعده‌های واشنگتن، نتیجه‌ای جز زیان نخواهد داشت. در مقابل، ایران با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی و گسترش روابط با کشورهای مستقل، توانسته است در برابر این فشارها ایستادگی کند.  

ولایتی می‌گوید: «آمریکا ثابت کرده که شریکی قابل اعتماد نیست. تنها راه پیشرفت کشور، اتکا به توان داخلی، همکاری با کشورهای مستقل و ادامه مسیر مقاومت است. تجربه نشان داده که هر جا ایران بر اصول خود ایستاده، به موفقیت رسیده است و این همان مسیری است که باید ادامه دهیم.»