چرا حذف حماس از آینده سیاسی غزه امکان‌پذیر نیست؟

به گزارش حلقه وصل: حمله هفتم اکتبر 2023 نیروهای حماس به سرزمین های اشغالی را می توان نقطه عطفی در تاریخ منازعه فلسطینی-صهیونیستی قلمداد کرد. از زمان جنگ یوم کیپور در سال 1973 میلادی و موفقیت نسبی اعراب تا حمله اخیر حماس به رژیم صهیونیستی، اعراب و گروه های فلسطینی عمدتاً در موضع دفاعی قرار داشتند و صهیونیست ها پیش از تبدیل شدن چالش امنیتی به بحرانی فراگیر مبادرت به سرکوب آن می کردند.

حمله هفتم اکتبر به دلیل فریب صهیونیست ها شباهتی منحصر به فرد به جنگ یوم کیپور دارد، تهاجمی که به دلیل دستاوردهای کم نظیرش ازجمله کشاندن صهیونیست ها به نبردی فرسایشی و برهم زدن سیاست اتکای صهیونیست ها به مظلوم نمایی برای جلب حمایت افکار عمومی، زمینه ایجاد تحولی شگرفت را در منازعه فلسطینی-صهیونیستی و در منطقه بر جای گذاشت.

پیامدهای جنگ غزه

تحمیل تعداد سنگین جان باختگان نظامی بر رژیم صهیونیستی، از میان بردن بازدارندگی این رژیم، به چالش کشیدن پروسه منتهی به سازش میان ریاض و تل آویو و اثبات پوشالی بودن برتری کیفی و کمی نظامیان صهیونیست پس از ورود به جنگ فرسایشی غزه در کنار  فریب سازمان های امنیتی شاباک، امان و موساد در پیش بینی نکردن چنین حمله ای از سوی حماس ازجمله مواردی بودند که به وضوح آسیب پذیری صهیونیست ها را در حمله اخیر به نمایش درآوردند.

رعب ایجاد شده در کابینه دست راستی رژیم صهیونیستی که حتی جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا نیز از آن به عنوان تندروترین کابینه تاریخ رژیم صهیونیستی نام برده است، موجب شد بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر این رژیم با تشکیل کابینه نظامی از آمادگی اش برای ورود به نبردی سخت و طولانی برای نابودی حماس، اشغال مجدد نوار غزه و آزادی گروگان های صهیونیست بدون اعطای هیچ امتیازی به طرف مقابل سخن به میان آورد.

اهداف ترسیم شده از سوی وی با فرسایشی شدن جنگ و کاهش احتمال تحقق وعده های داده شده و همچنین کشتار ده ها هزار فلسطینی درنهایت به طرح انتقاداتی از سوی متحدان تل آویو منجر شد. نگاهی به مواضع رهبران غرب و آرای صادر شده از سوی آنان در شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل متحد به وضوح نشان می دهد به دلیل افزایش فشارهای وارد شده از سوی افکار عمومی بین المللی و سازمان های حقوق بشری، رهبران اروپایی به نحو چشمگیری از مواضع پیشین خویش بازگشته و علاوه بر دعوت رژیم صهیونیستی به خویشتنداری و توقف کشتار غیرنظامیان، خواستار ترسیم چشم اندازی واقع گرایانه از سوی صهیونیست ها در قبال آینده نوار غزه شده اند.

سناریوهای پیش روی جنگ

نگاهی به تحولات حاکم بر نزاع صهیونیستی-فلسطینی موجب شده است تحلیلگران منطقه‌ای سه سناریو را برای آینده جنگ یاد شده ترسیم کنند؛

نخست، بی اعتنایی رژیم صهیونیستی و تلاش برای خاتمه کار حماس: احتمال تحقق این سناریو دور از ذهن به نظر می آید و در آن رژیم صهیونیستی بی اعتنا به فشارهای بین المللی و داخلی ناشی از تلاش برای آزادی گروگان ها، تا خاتمه کار حماس و اخراج آنان از باریکه غزه پیش خواهد رفت. تمایل نتانیاهو برای تداوم جنگ برای فرار از تبعات حقوقی پایان جنگ به دلیل طرح اتهاماتی به وی همچون ناتوانی در پیش بینی حمله یاد شده و همچنین ارائه ندادن دستاوردهای قابل اتکا به شهروندان صهیونیست موجب شده است وی و کابینه جنگ طلبش مصرانه بر پیشروی در جبهه های جدید پافشاری کنند.

وجود نیروهای دست راستی در کابینه نتانیاهو نظیر ایتامار بن گویر، عمیخای الیاهو، گالانت و بتسالل اسموتریچ و ادعاهای جاه طلبانه آنها مبنی بر تسری شهرک سازی ها در باریکه غزه و زمینه سازی برای اخراج فلسطینیان ساکن به کشورهای همسایه و دیگر ملل اسلامی گرچه پشتوانه ای برای تداوم جنگ از سوی نتانیاهو خواهد شد، لیکن مرگ احتمالی گروگان های صهیونیست در پی تداوم جنگ و انزوای روزافزون رژیم صهیونیستی در جامعه بین المللی در کنار ایستادگی نظامی نیروهای حماس در جنگ های نامنظم در کوچه پس کوچه های نوار غزه و احتمال باز شدن جبهه های جدید علیه رژیم صهیونیستی، امکان تحقق این گزینه را دور از ذهن ساخته است.

دوم، احتمال پیروزی حماس در نبرد غزه: بر این مبنا حماس با فرسایشی شدن جنگ و تحمیل جان باختگان به نظامیان صهیونیست، آنها را وادار خواهد کرد در معامله ای بینابینی، علاوه بر آزادی گروگان های صهیونیست زمینه آزادی تمامی اسیران فلسطینی دربند را فراهم و همچنین طرف صهیونیست را به خروج از نوار غزه مجاب کند.

تحقق چنین شرطی گرچه پیروزی بزرگی برای جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) به شمار می رود، لیکن جان باختگان انسانی زیاد وارد شده به فلسطینیان و ویرانه های برجای مانده در غزه، آینده ای مبهم را برای جنبش مقاومت اسلامی با هدف امداد رسانی به فلسطینیان و جلب حمایت های بین المللی برای ساخت ساز در منطقه مهیا خواهد کرد.

سوم، تشکیل ارتش چند ملیتی عربی-اسلامی برای در اختیار گرفتن زمام امور در مرزهای غزه: این گزینه حامیان کمتری میان صهیونیست ها و حماس دارد و به پیشنهادهای ارائه شده از سوی سازمان های بین المللی، کشورهای عربی، اتحادیه اروپا و آمریکا باز می گردد. در این سناریو، کشورهای عرب و مسلمان با تشکیل ارتشی چند ملیتی زمام امور نظامی را در مرزهای غزه با سرزمین های اشغالی عهده دار می شوند و با تشکیلات نظامی، امنیت ساکنان غزه را حفظ خواهند کرد.

در صورت تحقق این سناریو، دولت حاکم بر باریکه غزه نیز تابعی از تشکیلات خودگردان فلسطین خواهد شد و رهبران سازمان آزادی بخش فلسطین (ساف) مشابه آنچه تا پیش از تسلط حماس بر باریکه در ژوئن 2007 میلادی جریان داشت، بر نوار غزه حکمرانی خواهند کرد.

با وجود این، رهبران فلسطینی ساف با آگاهی از میزان نفوذ حماس در باریکه غزه و همچنین کرانه باختری، طرحی منعطف تر ارائه کرده اند، آنچنان که محمد اشتیه، نخست وزیر تشکیلات خودگردان اعلام کرد حماس به عنوان بخشی از دولت آتی فلسطین به حساب خواهد آمد.

احتمال حذف حماس از معادلات فلسطین

اندکی پس از اتمام انتفاضه نخست فلسطینیان موسوم به انقلاب سنگ، شماری از رهبران مؤسسه خیریه «مجمع الاسلامیه» ازجمله عبدالعزیز الرنتیسی، شیح احمد یاسین و محمود الزهار در سال 1987 میلادی مبادرت به تشکیل گروهی به نام جنبش مقاومت اسلامی (حماس) کردند.

گروه یاد شده با آگاهی از پیشینه مبارزه جنبش های پان عربیسم علیه رژیم صهیونیستی، ناکامی آنها در دستیابی به اهداف ترسیم شده و همچنین پس از سرخوردگی اعراب در وضع پیمان کمپ دیوید میان مصر و طرف صهیونیست و اشتباهات راهبردی فتح در ائتلاف با صدام، دیکتاتور عراقی در جنگ نخست خلیج فارس، با تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی ایران، مبادرت به تشکیل حماس کردند.

انعقاد پیمان اسلو در 1993 میلادی و طرح فرسایشی صهیونیست ها و سازشکاران برای برقراری روابط دیپلماتیک میان اعراب و صهیونیست ها و محقق نشدن بدیهی ترین حقوق طرف فلسطینی با گذشت یک دهه از طرح اسلو، موجبات انتفاضه دوم فلسطینیان را در سپتامبر 2000 میلادی فراهم کرد. به موازات ناکامی طرح های سازش میان رام الله و تل آویو، رشد شهرک سازی ها در سرزمین های 1967، بازنگشتن آوارگان فلسطینی و ابهام درمورد آینده بیت المقدس، بر محبوبیت جنبش حماس که متکی بر ایده های اسلامگرایانه بود و شاخه اخوان المسلمین در فلسطین به شمار می آمد، افزوده شد.

پیروزی حماس در انتخابات ژانویه 2006 میلادی و به رسمیت نشناختن تشکیلات این جنبش از سوی دولت های غربی از بی اعتنایی غرب و آمریکا از قواعد دموکراسی پرده برداری کرد. از زمان استیلای حماس بر باریکه غزه در ژوئن 2007 میلادی و عملیات های سرب گداخته (2008)، بازگشت پژواک (2012) و تیغه حفاظتی (2014) رژیم صهیونیستی علیه مقاومت، بر قدرت و نفوذ فراگیر حماس میان فلسطینیان و محبوبیت آنها میان مسلمانان و اعراب به نحو چشمگیری افزوده شد.

با وجود گذشت قریب به سه ماه از حملات بی امان و ددمنشانه ارتش صهیونیستی علیه باریکه غزه و نابودی شهرهای نوار غزه و ده ها هزار کشته و مجروح تحمیلی به طرف فلسطینی، نظرسنجی های بین المللی نشان می دهند حماس نه تنها همچنان از محبوبیت بالایی در غزه برخوردار است، بلکه موقعیت این سازمان در کرانه باختری تا حدی رشد یافته که عملاً از محبوبیت به مراتب بیشتری نسبت به رقیب کلیدی اش (جنبش فتح) در کرانه باختری برخوردار است.

بر مبنای نظرسنجی یک مؤسسه فلسطینی در نوار غزه و کرانه باختری در فاصله میان آتش بس مقطعی چندی پیش و انتشار نتیجه آن در آسوشیتدپرس، با وجود ویرانی های غزه همچنان 57 درصد ساکنان این باریکه از اقدام حماس در هفتم اکتبر اعلام حمایت کردند. نکته جالب حمایت 82 درصدی ساکنان کرانه باختری از حمله هفتم اکتبر است که به وضوح دست برتر حماس را در برابر رقیب سنتی اش فتح در کسب محبوبیت میان فلسطینیان نشان می دهد.

نفوذ حماس و ایدئولوژی اسلامی این جنبش که در بطن و ذهن فلسطینیان نشان می دهد این جنبش صرفاً گروهی با ادوات، لجستیک و نیروهای پیاده منحصر به فرد نیست که با حملات نظامی سنگین از میان برود و حتی به فرض نزدیک به محال، در صورت نابودی این جنبش و تسلط کامل ارتش صهیونیستی در باریکه غزه، شاهد ظهور و بروز جنبشی اسلام گرا و به مراتب محبوب تر در نوار غزه با عنوانی دیگر خواهیم بود، زیرا ایدئولوژی رسوخ کرده در اذهان یک جامعه و آرمان آنها را نمی توان با گلوله تفنگ از میان برد.

گروه‌های مقاومت همسو با حماس

برآیند تحولات حاکم بر سرزمین های اشغالی و به ویژه نوار غزه نشان می دهد جنبش حماس با وجود دارا بودن 30 هزار شبه نظامی و محبوبیت بالا میان گروه های فلسطینی، یگانه سازمان فعال در غزه نیست و گروه های عمدتاً همسوی دیگری در نوار غزه مشغول به فعالیت هستند، گروه هایی که در حمله سهمگین هفتم اکتبر نقشی بسزا ایفا کردند و هریک مسئول ربایش شماری از اسیران صهیونیست بودند.

جهاد اسلامی فلسطین به رهبری زیاد النخاله، دومین گروه فعال در غزه است. این جنبش با دارا بودن 2 هزار شبه نظامی با نام رسمی گردان های قدس از رابطه فوق العاده حسنه ای با تهران برخوردار و از 2007 میلادی تاکنون نقشی کلیدی در اداره باریکه غزه ایفا کرده است. حملات سنگین علیه نیروهای صهیونیست در اردوگاه آوارگان جنین در سال 2002 میلادی را می‌توان نقطه عطفی در آغاز مبارزه مسلحانه این گروه علیه دشمن صهیونیستی قلمداد کرد.

جبهه خلق برای آزادی فلسطین و شاخه نظامی آن موسوم به گردان های «ابوعلی مصطفی» گرچه گروهی چپ گرا و مارکسیست-لنینیست به شمار می رود، اما به دلیل مواضع به شدت ضد صهیونیستی از زمان تسلط حماس در باریکه غزه، با چراغ سبز حماس از نفوذ قابل توجهی در منطقه برخوردار است.

جبهه یاد شده که با رهبرانی پرآوازه نظیر جرج حبش و احمد جبرئیل در دنیای عرب شناخته می شود و نقشی کلیدی در هواپیماربایی و حمله به مواضع صهیونیستی در دهه های 70 و 80 میلادی ایفا کرده اند، پیش از قدرت گیری حماس، پس از فتح به عنوان دومین گروه کلیدی میان فلسطینیان به شمار می رفتند. گردان های این جبهه نیز در حملات هفتم اکتبر دوشادوش گردان عزالدین قسام و قدس در حملات ضد صهیونیستی به ایفای نقش پرداختند.

گردان‌های صلاح الدین ناصر از متحدان جنبش جهاد اسلامی که در ربایش گیلعاد شالیط، نظامی صهیونیست در سال 2006 میلادی ایفای نقش کردند، در کنار گردان‌های شهدای الاقصی متعلق به شاخه نظامی جنبش فتح و گروه مجاهدان سه گروه دیگری هستند که در تحولات حاکم بر نوار غزه فعال هستند و در حمله هفتم اکتبر ورود کردند.

نتیجه اینکه گروه حماس تنها گروه فعال و مبارز حاضر در منطقه نیست و سایر گروه های مسلح با دارا بودن ایدئولوژی هایی که نکته اشتراک آنان مبارزه مسلحانه با دشمن صهیونیستی است، در این منطقه به ایفای نقش می پردازند و چالش بزرگی در راستای تحقق اهداف دشمن صهیونیستی به شمار می‌روند.

حامیان منطقه‌ای مقاومت

از زمان اشغال فلسطین در می 1948 میلادی تا ابتدای هزاره سوم و پس از خروج نیروهای صهیونیست از اراضی اشغالی جنوب لبنان، عمده مبارزات علیه دشمن صهیونیستی متکی بر آرمان ملی گرایانه و پان عربیسم بوده که جمال عبدالناصر در ابتدا رهبری آن را  برعهده داشت.

ناکامی اعراب در رویارویی با دشمن صهیونیستی با اتکا به اندیشه های پان عربیسم موجب رشد و نمو اندیشه های اسلامی با هدف رویارویی با رژیم صهیونیستی شد. از جنبش اخوان المسلمین به عنوان یکی از جنبش های مادر و اثرگذار بر تمامی گروه های اهل سنت نام برده می شود. از جنبش حماس در فلسطین به عنوان شاخه اخوان المسلمین نام برده می شود که در دهه های اخیر از حمایت دیگر شاخه های بین المللی اخوان و کشورهای حامی نظیر ترکیه، قطر، مصر (دوران محمد مرسی) و تونس (دوران غنوشی) برخوردار بوده اند.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران و حمایت بی چون و چرای تهران از جنبش های ضدصهیونیستی، حامی دیگری به جمع حامیان بین المللی حماس افزود. نفوذ گسترده و تدریجی تهران در منطقه موجب شد در جنگ کنونی حاکم بر باریکه غزه، متحدان حماس در جبهه مقاومت هر یک به طریقی به میدان بیایند و بر رژیم صهیونیستی و دولت آمریکا برای خاتمه جنگ فشار وارد کنند.

نگرانی دولت بایدن از شکست در انتخابات ریاست جمهوری، درگیری دولت های اروپایی در جنگ اوکراین در کنار تمایل نداشتن دولت های عربی به بروز جنگ منطقه ای با ایران و متحدانش باعث شده است نیروهای مقاومت با فراغ بال به فشار بر دشمن صهیونیستی برای اتمام نبرد و پذیرش راه حل بینابینی میان دو طرف در چارچوب حفظ حماس به عنوان نیروی برتر حاکم بر نوار غزه ادامه دهند.

بر مبنای آخرین نظرسنجی انجام شده در خلال جنگ اخیر در کرانه باختری و غزه، فلسطینیان به وضوح به حامیان و متحدانشان پرداختند و در گفته های آنها ایران، انصارالله یمن، قطر، حزب الله، و ترکیه به عنوان حامیان و متحدان کلیدی فلسطین در نبرد با دشمن صهیونیستی عنوان شد.

نتیجه‌گیری

جنگ در نوار غزه با تعداد زیاد جان باختگان تحمیلی به رژیم صهیونیستی و شیوع بیماری های فراگیر در غزه به مرحله حاد خود رسیده است، تا جایی که شماری از تحلیلگران منطقه، غزه را با شهر دِرسِدِن آلمان مقایسه کردند که در جنگ جهانی دوم متفقین به تعداد سکنه شهر بر سر آنان بمب فروریختند و شهر را به ویرانه ای مبدل کردند.

در این میان موضع جانبدارانه آمریکایی‌ها در خلال سال‌های پس از انعقاد توافق صلح اسلو و نشست‌ها و تفاهم‌نامه هایی نظیر کمپ دیوید، آناپولیس، غزه-اریحا، نقشه راه و ... و نیز محقق نشدن هیچ یک از مفاد قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد در قبال وضعیت آوارگان فلسطینی، شهرک سازی ها در مناطق 67، آینده قدس و جداسازی این شهر مقدس از کرانه باختری و همچنین قدرت گیری بیش از پیش دست راستی ها در سرزمین های اشغالی موجب شده است فلسطینیان نگرشی منفی به گروه های سازشکار نظیر فتح داشته باشند و بیش از پیش به جمع هواداران حماس و دیگر گروه های مقاومت حاضر در منطقه بپیوندند.

برآیند تحولات حاکم بر نوار غزه نشان می‌دهد کابینه نظامی رژیم صهیونیستی به رهبری نتانیاهو، گالانت و بنی گانتز در تحقق اهداف غایی خود مبنی بر آزادی تمامی گروگان‌ها بدون اعطای هرگونه امتیازی به طرف فلسطینی، نابودی کامل حماس و استیلای نظامی ارتش صهیونیستی بر نوار غزه ناکام خواهند ماند.

نفوذ فراگیر نیروهای مقاومت میان شهروندان فلسطینی، فرسایشی شدن روند جنگ غزه و افزایش فشارهای وارد شده ناشی از بی تابی افکار عمومی بین المللی و همچنین مخالفت روزافزون کشورهای عربی و اسلامی با تداوم جنگ و تحمیل فشار بر متحدان غربی رژیم صهیونیستی نشان می دهد احتمال نابودی حماس یا خروج کامل نیروهای آن از نوار غزه مطابق با طرحی که به تازگی رویترز به نقل از رهبران مصری و قطری عنوان کرد، دور از ذهن به نظر می آید.