اهمیت روایت زندگی فرماندهان دفاع مقدس با نگاهی به سریال «عاشورا»

به گزارش حلقه وصل: پخش مینی‌سریال 7 قسمتی «عاشورا» به کارگردانی‌ هادی حجازی‌فر از شبکه یک سیما آغاز شده و تاکنون ۲ قسمت از آن روی آنتن رفته است. در سریال «عاشورا» بخشی از مجاهدت‌های فرمانده لشکر۳۱ عاشورا، شهید مهدی باکری و برادر او حمید باکری، معاون فرمانده لشکر ۳۱ عاشورا به شکلی گسترده‌تر از نسخه اپیزودیک سینمایی «موقعیت مهدی» به تصویر کشیده می‌شود. این سریال که نسخه مطول فیلم سینمایی «موقعیت مهدی» است، هر هفته جمعه شب‌ها ساعت ۲۲ روی آنتن می‌رود.

نسخه سینمایی این سریال که مورد تمجید رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفته است، در چهلمین جشنواره فیلم فجر برنده پنج جایزه از جمله سیمرغ بلورین بهترین فیلم را کسب کرد و توانست در اکران هم عنوان پرفروش‌ترین فیلم دفاع مقدس تاریخ سینمای ایران را از آن خود کند. هادی حجازی‌فر، ژیلا شاهی، وحید حجازی‌فر، معصومه ربانی‌نیا، وحید آقاپور و روح‌الله زمانی از جمله بازیگرانی هستند که در سریال «عاشورا» نقش آفرینی می‌کنند.

روایتی شاعرانه از زیست برادران باکری

پیشتر در نسخه سینمایی سریال «عاشورا» به عنوان یک اثر دفاع مقدس شاهد این نکته بودیم که روایت داستان بیش از آنکه متکی به تکنیک و چارچوب‌های فرمی پیش برود و صحنه‌های جنگی و جلوه‌های میدانی جنگ را به تصویر بکشد، به روایت کارگردان آن روایتی شاعرانه از زیست شرافتمندانه و نجیبانه برادران باکری است. اگر چه حجازی فر به خوبی از پس خلق صحنه‌های میدان جنگ هم به گونه‌ای که باورپذیر باشد برآمده است.

اثری که نه شبیه به روایت‌های متعارف از صحنه‌های نبرد و موقعیت‌های جنگی در سطح جهان است و نه حتی شباهتی به بسیاری از آثار حوزه دفاع مقدس داخلی دارد. در حقیقت یکی از مهمترین نکاتی که پس از تماشای «موقعیت مهدی» توجه مخاطبان را جلب می‌کند، این است که در تمام سکانس‌های این اثر شاهد تفکیک میان یک اثر جنگی متعارف با استانداردهای بین‌المللی و یک اثر منسوب به دفاع مقدس ایران با تمام ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد زیست روزمره شهدای جنگ تحمیلی هستیم.

ابوالفضل صفری، تهیه‌کننده مجموعه «عاشورا» درباره اینکه نسخه سینمایی این کار مشتقی از نسخه سریال«عاشورا» است که به گوشه‌هایی از دلاوری‌ها و زیست قهرمانانه لشکر ۳۱ عاشورا و مشخصاً شهیدان باکری می‌پردازد، گفته است: اساساً ما در سیما فیلم این بحث را داشتیم که جلوتر برویم تا ببینم قصه چه میزان کشش دارد یا اصلاً کیفیت اجرا به چه صورت می‌شود؟ و بعد از حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه فیلم‌برداری، دوستان به جمع‌بندی رسیدند که کار قابلیت اجرای سینمایی دارد. ضروری است که حتماً این آثار ساخته شود. هالیوود هم هنوز سالی یک‌بار فیلم‌های جنگ جهانی می‌سازد. اتفاقاً «موقعیت مهدی» و «عاشورا» نشان داد که فیلم جنگی چه میزان می‌تواند جذاب باشد. ما قهرمان‌‌هایی چون باکری کم نداریم که می‌توانند برای مخاطب و مردم جذاب باشند.

او همچنین ضمن اشاره به حمایت‌ها برای ساخت این اثر افزود: این اثر در بدنه تلویزیون در دوره قبلی دچار تحریم شد. در مصاحبه‌ای نیز شفاف گفته‌ام و دوباره عرض می‌کنم که فشارهای عجیبی به ما آمد، ولی رئیس سازمان خیلی مسائل را حل کرد و بدون حمایت ایشان فیلم «موقعیت مهدی» به ناکجاآباد می‌رسید. دکتر جبلی با درک درست از شرایط و تعهد بالایی که به شهادت، فرهنگ شهادت و مقاومت دارد، پای این کار ایستاد و کار به نتیجه رسید.

مجتبی شاکری، استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی معتقد است که پخش نسخه تلویزیونی فیلم‌های دفاع مقدس مانند موقعیت مهدی می‌تواند برای مخاطبان رسانه ملی جذاب باشد. مجتبی شاکری درباره عوامل دخیل در میزان تاثیرگذاری این سریال‌ها در جذب مخاطب گفت: همه چیز در وهله اول بستگی به ساختار خود فیلم دارد. برخی از فیلم‌ها شامل خرده‌روایت‌هایی هستند که هر یک از آنها به شکل مستقل می‌توانند تاثیر خاص خود را بر مخاطب بگذارند و در عین حال، در کنار هم قصه اصلی را روایت کنند.

پخش سریالی فیلم، جذاب‌تر از نمایش بر پرده سینما

این استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تأکید می‌کند: پخش فیلم‌های سینمایی به شکل سریال حتی می‌تواند برای مخاطب، از تماشای آن بر روی پرده سینما جذاب‌تر هم باشد. از این منظر، نه تنها فیلم موقعیت مهدی که سایر آثار شاخص ژانر دفاع مقدس را که دارای روایت زنجیره‌ای هستند می‌توان به شکل مینی‌سریال از تلویزیون پخش کرد. این مینی‌سریال‌ها به‌ویژه برای کسانی که اهل سینما رفتن نیستند و نسخه اصلی فیلم را ندیده‌اند، می‌تواند جذاب باشد.

شاکری با تأکید بر لزوم ساخت فیلم درباره فرماندهان دفاع مقدس می‌گوید: در همه دنیا سرمایه‌های ملی را پاس می‌دارند. سرمایه همه ملت‌های دنیا قهرمانان‌شان هستند. قهرمانان لوکوموتیو پیش‌برنده جامعه و به‌ویژه نسل جوان به‌شمار می‌روند. روایت زندگی این قهرمانان به جوانان جرئت و جسارت می‌دهد و افق‌های نو و روشنی را پیش روی آن‌ها می‌گذارد. از سوی دیگر، جوانان را برای پذیرش مسئولیت‌های بزرگی که در آینده دارند آماده می‌کند.

روایت زندگی فرماندهان به عنوان یک میراث تاریخی

وی خاطرنشان می‌کند: نیاز مبرم داریم که زندگی فرماندهان دفاع مقدس را به عنوان یک میراث تاریخی روایت کنیم. حتی گاهی از اوقات لازم است که یک حماسه و واقعه از زوایای مختلف روایت شود، چرا که پرداخت از یک زاویه شاید نتواند حق مطلب را ادا کند.

این کارشناس فرهنگی با تأکید بر اینکه خاستگاه قهرمانان دفاع مقدس، دینی و عاشورایی است اظهار می‌کند: به قول شهید حاج قاسم سلیمانی ما ملت امام حسین(ع) هستیم.

شاکری درباره چرایی ساخته نشدن فیلم‌های دفاع مقدسی با وجود استقبال مردم از این آثار یادآور می‌شود: هنوز یک چتر حمایتی کامل بر سر فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان متعهد این حوزه قرار نگرفته است. متاسفانه هنوز در جریان قصه‌گویی و فیلمنامه‌نویسی، نفوذی داریم. بسیاری فقط به گیشه فکر می‌کنند. 

وی تاکید می‌کند: باید به قهرمانان جنگ نگاه ویژه داشت. این موضوع خیلی اهمیت دارد و لازم است تمام ارگان‌ها و نهادهای ذیربط و دست‌اندرکار مثل وزارت ارشاد و سازمان صداوسیما در این حوزه ورود کنند. 

این کارشناس فرهنگی می‌افزاید: ساخت فیلم‌ها و سریال‌های دفاع مقدسی علاوه بر قصه و فیلمنامه خوب، به امکانات سخت‌افزاری مانند جلوه‌های ویژه نیز نیاز دارد. باید بودجه ساخت این آثار تامین و از تهیه‌کنندگان حمایت شود. لازم است همه برای ساخت آثار شاخص دفاع مقدس بسیج شوند و به ویژه از بزرگان و مجربان این حوزه، نه فقط در کار تولید که به عنوان مشاور هم بهره گرفته شود.

شاکری تصریح می‌کند: وقتی این بزرگان مشغول ساخت یک فیلم یا سریال شوند برای مدت طولانی و حتی چند سال گرفتار آن پروژه خواهند شد، در حالی که به گمانم بهتر است از این مجربان و صاحب‌نظران به عنوان مشاور و ناظر کمک گرفت تا هم جوانان هنرمند و علاقه‌مند بیشتری بتوانند در این حوزه مشغول به فعالیت شوند و هم آثار نمایشی شاخص در ژانر دفاع مقدس شکل بگیرد.

شاکری همچین درباره پخش هفتگی سریال عاشورا نیز معتقد است که «پخش هفتگی یک سریال می‌تواند مناسب باشد اما به شرطی که در طول هفته تکرار شود. به ویژه در ساعات پایانی شب که مخاطب می‌تواند با آرامش و طمأنینه به تماشای سریال مورد علاقه‌اش بنشیند.»

در ادامه بخشی از پشت صحنه «موقعیت مهدی»، نسخه سینمایی سریال «عاشورا» را تماشا می‌کنید: