قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی ایران در مسیر رشد

حلقه وصل:علی رستگار در یادداشتی نوشت: ارزش‌های فیلم کوتاه به مرور زمان بیشتر شده و به‌ویژه در این سال‌ها با شتاب افسارگسیخته، زندگی فست‌فودی مدرن و البته فضای مجازی هماهنگی کاملی دارد و مخاطبانی که شاید در ۲۴ساعت شبانه‌روز وقت کم می‌آورند یا فرصت و حوصله فیلم‌های سینمایی بلند و دو سه ساعته را ندارند با تماشای یکی دو فیلم کوتاه سازگاری بیشتری دارند.

اگر بحث مخاطبان نخبگانی فیلم کوتاه مطرح شود و این‌که شاید هرمخاطبی فیلم کوتاه نبیند و، اما و اگری درباره کثرت تماشاگران این عرصه به میان آید، با پیوند فیلم کوتاه با درس مدرسه و بحث‌های آموزشی و تربیتی، این شبهه هم برطرف می‌شود، چراکه با جماعت عظیمی از دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی مواجه هستیم که فی‌نفسه ظرفیت بالا و چندین میلیونی مخاطبان را در سینمای ایران تشکیل می‌دهند. آن‌ها به عنوان مخاطبان اصلی فیلم‌های آموزشی و پرورشی و تربیتی ضمن تاثیرپذیری و آشنایی با مفاهیم و مضامین موردنظر، دایره مخاطبان فیلم کوتاه را گسترده‌تر می‌کنند. اگر مهم‌ترین رویداد سینمایی در حوزه فیلم کوتاه در ایران یعنی جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، رویکرد دیگری را دنبال می‌کند و مجال عرضه فیلم‌هایی با سمت و سوی آموزشی برای دانش‌آموزان را نمی‌دهد، اما قدیمی‌ترین جشنواره فیلم در ایران یعنی جشنواره بین‌المللی فیلم رشد بستری مهیا برای نمایش و رقابت فیلم‌های کوتاه اعم از داستانی، انیمیشن و مستند با موضوعات آموزشی و برای دانش‌آموزان است. اگرچه بعضا فیلم‌های بلند و سینمایی هم به‌ویژه در بخش آزاد و غیررقابتی در این جشنواره به نمایش درمی‌آیند، اما غالب آثار ارائه‌شده در زمینه فیلم کوتاه است.

پنجاه و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم رشد با شعار «مدرسه هویت‌ساز» که بتازگی نشست خبری آن برگزار شد به‌زودی و از هفتم تا ۱۳آذر در مجتمع فرهنگی سینما فلسطین برگزار خواهد شد و پس از آن آثار برگزیده در سراسر کشور برای مدارس به اکران در خواهد آمد، اما بی‌مناسبت نیست در آستانه برگزاری پنجاه و دومین دوره برگزاری این رویداد قدیمی، نگاهی به روند و نقش و جایگاه آن داشته باشیم و کم و کاستی‌های آن را هم درنظر بگیریم.

یک جشنواره پیشکسوت

این هم نکته جالبی است که جشنواره فیلم فجر با همه شهرت و محبوبیتش، قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی در ایران نیست. گرچه مهم‌ترین رویداد سینمایی ایران به لحاظ تقدم و تاخر زمانی و آغاز به‌کار، به پای جشنواره فیلم رشد نمی‌رسد، اما قطعا میزان اهمیت و اعتبارش بسیار بیشتر از رشد است، ولی جشنواره فیلم رشد چرا باوجود یک قدمت فخرفروشانه و غبطه‌برانگیز، آن‌طور که باید جایگاه مناسب و شایسته‌ای در میان رویداد‌های سینمایی ایران ندارد؟

جشنواره‌ای که سال ۱۳۴۲ و توسط اداره فعالیت‌های سمعی و بصری وزارت آموزش و پرورش، ابتدا با نام فستیوال بین‌المللی فیلم‌های آموزنده شروع به کار کرد از گذشته تا امروز با سه هدف اساسی علم، آموزش و تربیت کار خود را پیش برده است. شناسایی و معرفی برترین تولیدات علمی، آموزشی و تربیتی در عرصه فیلم و سینما، پشتیبانی هنری و تربیتی از جریان رسمی تربیت و یادگیری، ایجاد زمینه و بستری بر پایه عدالت برای رشد و بالندگی ظرفیت هنری -‌تربیتی معلمان و دانش‌آموزان فیلمساز و گسترش نوآوری، خلاقیت و ارتقای سطح کیفی فیلم‌های علمی، آموزشی و تربیتی از اهداف جشنواره فیلم رشد است که به‌ویژه امسال هم در فراخوان پنجاه و دومین دوره این رویداد به آن اشاره شده است، همچنین اهداف عملیاتی و راهکار‌های کلان سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عنوان منبع الهام‌بخش مناسبی برای دستیابی فیلمسازان علاقه‌مند جهت حضور در این رویداد بین‌المللی، به ایده‌های ناب، جذاب و بدیع معرفی شده است. با مروری اجمالی به اهداف و رویکرد‌های جشنواره فیلم رشد به ارزش‌های ذاتی و مفید آن در بحث آموزشی پی می‌بریم، اما این حرف‌های زیبای روی کاغذ در عمل و در اجرا با چه فرم و ساختاری به مخاطبان و دانش‌آموزان عرضه می‌شود و سینما به معنای واقعی چقدر در انتقال مفاهیم و مضامین آموزشی ظهور و بروز دارد؟ آیا معلمان که در خط مقدم نیازسنجی آموزشی قرار دارند و به‌صورت مستقیم با مخاطبان فیلم‌های آموزشی در ارتباط هستند، با سینما آشنایی کافی (نه لزوما کامل) دارند؟ این‌که در سازوکار جشنواره فیلم رشد و طی این سال‌ها از معلمان به‌عنوان بهترین استادان فیلم‌های آموزشی نام می‌برند، بر چه قاعده و اساسی بوده است و آیا همه اهداف آموزشی موردنظر با سینما و فیلم کوتاه به‌خوبی به دانش‌آموزان منتقل شده است؟

به اعتقاد برخی تحلیلگران و فیلمسازان، در فیلم کوتاه فرم حتی بیشتر از فیلم بلند نمود دارد. آیا متولیان جشنواره فیلم رشد در وزارت آموزش و پرورش از فرم و ساختار فیلم کوتاه آگاهی و شناخت دارند؟ اساسا وقتی هنوز نسبت آموزش و پرورش با سازوکار سینمای ایران کامل نیست و خلأ‌هایی جدی وجود دارد، می‌توانیم به برگزاری کم نقص یک جشنواره سینمایی از سوی این نهاد اعتماد کنیم و امیدوار به نتایج مثبت سینمایی ــ آموزشی باشیم؟

اگر قرار به شکل‌گیری جریانی مستمر و موثر در بحث ساخت و عرضه فیلم‌های کوتاه آموزشی و تربیتی باشد، به شکل جدی پای سینما به میان می‌آید یا بهتر است به میان آید. باوجود نیت خیر و تلاش همه مدیران و دست‌اندرکاران جشنواره فیلم رشد در ادوار برگزاری، به نظر می‌رسد در دوره‌های مختلف گذشته نسبت سینما و مباحث آموزشی چندان درست نبود و وجه آموزشی و تربیتی به شکل محسوسی بر تکنیک و فرم و ساختار می‌چربید. لازمه شناخت معلمان و سازندگان آثار جشنواره فیلم رشد از سینما نخستین گام در این زمینه است و باید در همکاری و تعاملی دائمی با وزارت ارشاد و سازمان سینمایی، این آگاهی و بلدی ایجاد شود. بعد از تسلط در حد نیاز، باید مباحث آموزشی و تربیتی و اهداف موردنظر با زبان سینما و البته قابلیت فهم برای دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی در قالب فیلم‌ها طرح شود. نکته خیلی مهم دیگر که شاید ارجح بر موارد دیگر باشد، جذابیت و وجوه سرگرم‌کننده آثار است. درست است که برای ساخت یک فیلم آموزشی و تربیتی و مناسب جشنواره فیلم رشد، محور‌های درسی و آموزشی در اولویت قرار دارد و بدون لحاظ آن فیلم آموزشی معنا و کارکرد خود را از دست می‌دهد، اما برای مخاطبان کم سن و سال و دانش‌آموزان، جذابیت و جنبه سرگرمی حرف اول را می‌زند. وقتی پای فیلم و اثر هنری به میان می‌آید، بلافاصله باید جنبه لذت و سرگرمی را درنظر گرفت. اگر معلمان به‌عنوان استادان فیلم‌های آموزشی سراغ ساخت فیلم با هر محور آموزشی می‌روند، قطعا باید جذابیت را برای دانش‌آموزان درنظر بگیرند و مفاهیم و اهداف تعیین‌شده را در قالب قصه و روایت مناسب و بسته‌بندی جذابی به مخاطب ارائه دهند تا ابتدا بتوانند مخاطبان را جذب کنند و پای اثر بنشانند و بعد شاهد انتقال مباحث آموزشی و تاثیرگذاری در او باشند. البته باوجود این نقد و نظر، جشنواره فیلم رشد در سال‌های اخیر تکانی به خود داده است و برخی معلمان با کار‌های خلاقانه، در دوره‌های اخیر این رویداد حضور داشته‌اند. آثاری که تاحدودی نشانه فراگیر شدن عنصر فیلمسازی برای آموزش است که موجب شده جایگاه و تجربه عمومی معلمان در این عرصه، ارتقای مناسبی پیدا کند.

استعدادیابی در جشنواره فیلم رشد

اگر جشنواره فیلم رشد با افزایش توانمندی معلمان و سازندگان آثار در زمینه فیلم‌های کوتاه آموزشی موفق عمل کند و از این راه به ارتقای آموزش و امور تربیتی کشور کمک کند، درعین حال می‌توانیم به استعدادیابی این رویداد در زمینه فیلمسازی هم امیدوار باشیم. از این منظر جشنواره فیلم رشد کارکردی دوگانه دارد و با استمرار روند این چند دوره اخیرش می‌تواند فرصتی برای کشف فیلمسازان دغدغه‌مند باشد. یکی از معدود نمونه‌های موفق کشف استعداد در جشنواره فیلم رشد مربوط به روح‌ا... حجازی می‌شود که بعد از ساخت فیلم‌های کوتاه و حضور در جشنواره رشد، کارگردان مطرحی در سینمای ایران شد، اما مدت‌هاست جشنواره فیلم رشد نتوانسته باعث کشف استعداد‌هایی تازه در این عرصه شود. با این حال امیدواریم دوره پیش رو شاهد استعدادیابی‌هایی از این دست باشیم.

منتظر چه اتفاقاتی باشیم؟

با توجه به صحبت‌های امیدوارکننده مسئولان جشنواره فیلم رشد در نشست خبری این رویداد، ظاهرا باید در پنجاه و دومین دوره جشنواره منتظر روند مثبت و اتفاقات خوبی باشیم و به‌ویژه آن نسبت موردانتظار آموزش با سینما را بیشتر از دوره‌های قبلی ببینیم. در این دوره علاوه بر حضور همیشه پررنگ فیلم کوتاه، باید به حضور بخش پویانمایی اشاره کرد، آثاری که به‌شدت برای مخاطبان دانش‌آموز جذاب و دیدنی است. بخش فیلمنامه هم از مهم‌ترین بخش‌های این دوره جشنواره فیلم رشد است و نویسندگان به حوزه تعلیم و تربیت و مباحث آموزشی بیش از ۵۰اثر را به دبیرخانه این جشنواره ارسال کردند. نکته مهم و قابل اشاره که می‌تواند پیوند این جشنواره را با سینما و تلویزیون پررنگ‌تر کند، مشارکت سیمافیلم و حمایت این نهاد در تولید فیلمنامه برتر است. سیمافیلم، نامی آشنا برای فعالان و علاقه‌مندان فیلم و سریال است و سال گذشته با تولید فیلم دفاع‌مقدسی «موقعیت مهدی» به کارگردانی هادی حجازی‌فر، عنوان بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر را به دست آورد. همین یک نمونه به اندازه کافی می‌تواند بیانگر قدم مهمی باشد که سینما و تلویزیون و جشنواره فیلم رشد به سمت هم برداشته‌اند و به‌خوبی میان فیلمنامه‌نویسان و شرکت‌کنندگان جشنواره فیلم رشد ایجاد انگیزه کند.

از بیرو تا لوپتو

جشنواره فیلم رشد در این دوره نیز همچون دوره‌های قبلی خود شاهد حضور چند اثر سینمایی در بخش آزاد جشنواره است؛ آثاری که رویکرد‌های تربیتی و آموزشی را نیز می‌توان در قصه آن‌ها دید. فیلم سینمایی «دختر ایران» به نویسندگی و کارگردانی سیدجلال دهقانی اشکذری یکی از همین آثار است که برای حضور در بخش مسابقه بین‌الملل فیلم‌های بلند داستانی پنجاه و دومین دوره جشنواره فیلم رشد ثبت‌نام کرده است. کوروش تهامی، گلاره عباسی، آفرین عبیسی، هوشنگ توکلی، علیرضا استادی و بهنوش بختیاری در دختر ایران نقش‌آفرینی می‌کنند؛ اثری که قصه آن در ارتباط با یک قصه عاشقانه در دهه ۶۰ است.
«بیرو» به کارگردانی و نویسندگی مرتضی‌علی عباس‌میرزایی دیگر فیلمی است که برای حضور در بخش مسابقه بین‌الملل جشنواره فیلم رشد ثبت‌نام کرده است. بیرو، یک درام ورزشی زندگینامه‌ای درباره علیرضا بیرانوند، دروازه‌بان تیم‌ملی فوتبال ایران است.

«افسانه بناسان، غول چراغ جادو» دیگر فیلمی است که در پنجاه و دومین دوره جشنواره فیلم رشد حضور خواهد داشت. این فیلم ساخته حبیب احمدزاده، رمان‌نویس، مستندساز، فیلمنامه‌نویس و محقق ایرانی است و پرویز پرستویی در آن نقش‌آفرینی می‌کند. افسانه بناسان، غول چراغ جادو، اثری در ستایش صلح است که برای تشکر از شیسوکو تسویا، زنی ژاپنی که به بهبود جانبازان شیمیایی ایران کمک کرده، ساخته شده است.
انیمیشن سینمایی «لوپتو» به کارگردانی عباس عسکری هم از جمله آثار مهم این دوره از جشنواره فیلم رشد است. لوپتو یک انیمیشن سینمایی موزیکال با فضایی شاد و مهیج است که این روز‌ها اکران موفقی را در سینما‌ها تجربه می‌کند./جام جم