به گزارش حلقه وصل، این روزها افراد زیادی هستند که در تب وتاب مهیا شدن برای قدم نهادن در مسیر عاشقی و دلدادگی زیارت اربعین هستند، دغدغه‌ها کم و بیش باهم فرق دارد، یکی به شدت گرماییست و مهمترین دغدغه‌اش برای این سفر آماده کردن لباس‌های خنک و راحت است، یکی بچه‌دار است و دغدغه‌اش می‌شود مهیا کردن اسبابی برای اذیت نشدن بچه‌ها، دیگری هر لحظه بالا و پایین شدن قیمت‌ها برای جابجایی‌های سفر را چک می‌کند، آن یکی مرخصی محدود و زمان لازمش برای پیاده‌روی می‌شود دغدغه‌اش، اما برخی دغدغه‌ها هم مشترک هستند بین دلدادگان این مانورعظیم. مثلاً اینکه چکار کنیم که پیاده‌روی اربعین را به سلامت و با مشکلات کمتری طی کنیم؟
اگر شما هم از مشتاقان و منتظران این رزمایش بزرگ شیعی هستید، مطالعه گفتگوی زیر را از دست ندهید. «ابراهیم ابن علیان» پژوهشگر عرصه طب اسلامی ایرانی و دبیر اندیشکده مطالعات تمدنی حیات طیبه، در مورد تدابیر طب اسلامی ایرانی قبل و حین سفر اربعین با ما گفتگو می‌کند. ابن علیان در این گفتگو به ۴۰ توصیه کاربردی در مورد بیست مشکل رایج در سفر اربعین اشاره کرده‌اند.
*در ابتدا بفرمایید واقعاً مشکلات رایج سفر اربعین و بالطبع راهکارها و تدابیر طب اسلامی ایرانی فقط مخصوص همین سفر است؟
أَلسَّلامُ عَلی مَنْ جَعَلَ اللهُ الشّـِفآءَ فی تُرْبَتِهِ. خیر . اکثر اتفاقات طبی مربوط به ایام اربعین، در طول سال نیز برای افراد و خانواده‌ها کم و بیش اتفاق می افتد، اما اربعین شاهراه تمدن اسلامی است و به فرموده رهبری سبک زندگی اسلامی بخش اصلی متنی و اساسی تمدن نوین اسلامی هست که محجور واقع شده است.درواقع تدابیر ساده، جامع، همگانی و مؤثر اربعینی، تمرینی است برای بهره گیری از دستورات انبیا و سبک زندگی اسلامی در همه ابعاد زندگی و در طول سال.
غنای یک مکتب طبی تمدن ساز هم هنگامی مشخص می‌شود که در بزنگاه‌ها، شرایط جنگ و جهاد یا رویدادی همانند اربعین، (این رزمایش با شکوه ظهور) با ساده‌ترین، دسترس‌ترین و کم هزینه‌ترین روش‌های ممکن به تدبیر مشکلات بپردازد و این میسر نمی‌شود مگر اینکه سؤالات خود را از دستگاه دانشی اهل‌بیت علیهم‌السلام بپرسیم زیرا که به‌درستی ایشان خزان العلم و سرچشمه‌های حکمت هستند.
*توصیه و تدبیر طب اسلامی ایرانی قبل از سفر اربعین چیست؟
توصیه اول تمرین پیاده‌روی چند روز قبل از سفر با کفش جا افتاده است. چون درد و گرفتگی عضلات پا به همراه تاول یکی از سه مشکل شایع در پیاده‌روی اربعین است. اگر قبل از اربعین تمرین روزانه‌ی پیاده‌روی داشته باشید کمتر دچار آن می‌شوید به‌شرط رعایت نکته‌ای در باب کفش، و آن اینکه کفش نو نپوشید!زیرا کفشی که تازه می‌پوشید و اصطلاحاً جا نیفتاده به‌احتمال‌زیاد پای شما را اذیت خواهد کرد. کمی تنگ بودن آن موجب زخم شدن پا و درد و فشار بر پاها خواهد شد و اگر کمی گشاد باشد اصطکاک و حرکت پا در کفش باعث ایجاد تاول می‌شود. اگر کفش نو برای اربعین می‌پوشید حتماً قبل از اربعین، روزانه با آن پیاده‌روی کنید.استفاده از دمپایی نیز در پیاده‌روی طولانی احتمال ایجاد تاول واسپاسم و دردناک شدن پاها را افزایش می‌دهد.
نکته‌ی دیگر استفاده از کفی کفش از جنس نمد است، قابل‌توجه است که کفی نمدی در داخل کفش باعث گردش خون بهتر در پاها و پیشگیری از تاول می‌شود و تهیه آن بسیار مفید است. «به‌شرط پوشیدن آن قبل پیاده‌روی و جا افتادن آن برای کفش شما»
توصیه‌ی دیگر حجامت عام است.
با توجه به آغاز تغییرات فصلی و نزدیک شدن به پاییز یکی از تدابیر مهم، قبل از پیاده‌روی اربعین امسال، حجامت عام «با رعایت تدابیر آن» است که از دو جهت حائز اهمیت است یکی اثر اثبات‌شده و مجرب آن در تقویت سیستم ایمنی بدن و دیگر اینکه در شرایط تغییرات فصلی بهار و پاییز حجامت برای تخلیه فضولات بدن لازم است. علت زیادشدن بیماری‌ها در آغاز پاییز همین نیاز بدن به پاک‌سازی‌های نظیر حجامت است و عدم اطلاع مردم عزیزمان از آن.
نکته مهم دیگر قبل از سفر تقویت پاها و مفاصل است. اگر پاها یا زانوهای شما دچار درد، ضعف یا آرتروز است قبل از سفر و حین سفر هرروز از ترکیب سویق سنجد با پودر بادام درختی چهار قاشق میل کنید. این ترکیب برای رفع ضعف‌های استخوانی تأثیر شگفت‌انگیز دارد.
* درد و گرفتگی عضلات بدن را چه کنیم؟
نکته‌ی اول پرهیز از عامل گرفتگی و سفت شدن عضلات است.عدم عادت به پیاده‌روی، مصرف سردی زیاد خصوصاً آب و لبنیات و استراحت جلوی باد مستقیم کولر اصلی‌ترین دلایل اسپاسم و گرفتگی عضلات است.مورد دوم در این باب گذاشتن پاها در آب ولرم و نمک به مدت پانزده دقیقه (آب‌نمک) است که در اکثر موکب‌ها پیدا می‌شود خصوصاً برای گرفتگی پاها، درد کف پا و رفع خستگی کل بدن اثر قوی دارد.
و آخرین نکته در این خصوص «تدهین» روغن‌مالی است.یک روغن گرم همراه داشته باشید تا در موقع لزوم محل درد و گرفتگی توسط خودتان یا هم‌سفرتان روغن‌مالی شود.در موارد شدید قبل از خواب روی موضع روغن بزنید «کوهان شتر بهتر است» روی آن پلاستیک بکشید و بخوابید حداقل چهار الی ۵ ساعت بماند تا بهبود یابد. در صورت نیاز تکرار کنید.
* به نظر شما پرکاربردترین وسیله‌ای که در این سفر می‌توانیم همراهمان داشته باشیم چیست؟
شاید تصورش را نکنید اما یکی از مهمترین ابزارهای پیشگیری و درمان در پیاده‌روی اربعین که کمک شایانی به شما می‌کند، چفیه است. یک چفیه نخی بزرگ تهیه کنید و همراه داشته باشید و در موارد زیر از آن استفاده کنید:
۱. پیشگیری از «نزله»:
وقتی صحبت از «نزله »می‌شود یعنی طیف وسیعی از بیماری‌ها که از سردی سر و مغز ایجاد می‌شوند. گلودرد، سینوزیت، گوش‌درد، برخی از دردهای دندان، سردرد پشت سر، سرماخوردگی و.... بخشی از این مشکلاتی است که با تولید نزله در سرآغاز می‌شود. کافیست مقابل باد سرد و باد کولر و همچنین موقع خواب، سر را با چفیه ببندید. خصوصاً اگر آبریزش بینی، خلط پشت حلق یا گلودرد دارید بستن سر هنگام خواب، برای شما واجب است!
۲. پیشگیری از گرمازدگی:
اولاً در اوج گرما استراحت کنید و ظهر خواب قیلوله داشته باشید تا صفرا کاهش یابد و انرژی تن زیاد شود. دوم اینکه یک چفیه نم‌دار روی سر شما می‌تواند نقش یک کولرآبی را ایفا کند و باد گرم و هوای گرم در برخورد با آن برای شما خنکی ایجاد کند. نکته مهم این هست که چفیه نباید خیس باشد زیرا باعث نزله و مشکلات فوق‌الذکر می‌شود. صرفاً باید نم داشته باشد.
۳. پیشگیری از کمردرد و سیاتیک:
اگر بعد از مدتی پیاده‌روی دچار کمردرد یا دردهای سیاتیکی می‌شوید با بستن یک چفیه به کمر مشکل کمتر خواهد شد یا به‌کلی رفع می‌شود. همچنین این افراد در محل‌های استراحت حتماً کمر را روی زمین بگذارند و زانوها را به سمت شکم جمع کنند «حالت جنینی اما خوابیده روی کمر» حداقل ۵ دقیقه این کار را انجام دهید.
*نرمش یا حرکت خاصی برای رفع خستگی پیشنهاد دارید؟
حالت رکوع با کمر و گردن صاف، حالت تشهد و حالت سجده از بهترین حرکات رفع خستگی بعد پیاده‌روی طولانی و رفع تنش زانو، کمر و سیاتیک هستند.
ماندن به حالت سجده به مدت ۱۰ دقیقه می‌تواند درد سیاتیک را قطع کند.پیشنهاد می‌شود در هر محل استراحت نماز مستحبی بخوانید تا با یک تیر دو نشان زده باشید. و خستگی و درد کمر و زانو نیز تسکین یابد.
راهکارهای شما جهت پیشگیری از گرمازدگی چیست؟
مشکلی که پیش‌بینی می‌شود امسال به دلیل گرمای هوا شایع‌تر باشد گرمازدگی است.مصرف روزی یک قاشق سویق عدس حدود یک ساعت بعد از ناشتایی شما را از عطش گرمازدگی غلبه صفرا و دم حفظ می‌کند.سعی کنید به‌جای مصرف زیاد آب از میوه و آبمیوه استفاده کنید.مصرف آب‌لیمو و سرکه در قالب شربت برای رفع عطش و گرمازدگی نافع است در طول مسیر می‌توانید شربت آب‌لیمو استفاده کنید.
بدترین راه ممکن برای پیشگیری از گرمازدگی و رفع عطش، مصرف آب و مایعات زیاد خصوصاً آب سرد است. در روایات ما به‌درستی مصرف زیاد مایعات به شکل آب را ریشه بیماری‌ها معرفی کرده‌اند. بازهم توصیه می‌کنیم از خوردن آب بسیار سرد و باد مستقیم کولر جدا پرهیز کنید. طبع آب، سرد و تر است درنتیجه با سرد کردن معده زمینه درد معده، ورم، نفخ و یبوست را فراهم می‌کند، همچنین با افزایش گازها و بخارات معده، باعث افزایش گرفتگی و درد عضلات و نزله‌های سر می‌شود که عوارض نزله پیش‌ازاین گفته شد همچنین آب یخ باعث افزایش داغی کبد و عطش می‌شود. لذا ترک این عادت غلط «مصرف آب خیلی سرد» در شرایط پیاده‌روی اربعین بیش‌ازپیش ضرورت دارد. نکته‌ی دیگر رایج شدن آب‌زرشک برای جلوگیری از گرمازدگی است که آن‌هم ایرادات خاصی دارد مثلاً برای کسانی که دچار ضعف و افت فشار هستند یا مبتلابه یبوست هستند مصرف آب‌زرشک اصلاً توصیه نمی‌شود. اما مخلوط با دو برابر عسل که به آن زرشک انگبین می‌گوییم بلامانع است.
اورژانسی‌ترین دارو در سفر اربعین ازنظر شما چیست؟
پیاز درمانی ،همان‌طور که عرض شد در دسترس بودن دارو، عمومی بودن آن و سادگی استفاده از آن اهمیت زیادی دارد. یکی از داروهای اورژانسی سفارش شده معصومین علیهم‌السلام پیاز است که در مسیر پیاده‌روی اربعین در اکثر موکب‌ها یافت می‌شود. این داروی فوق‌العاده‌ی طب اسلامی را در موارد زیر استفاده کنید:
۱. پیشگیری: برای پیشگیری از بیماری‌های عفونی و آنچه ویروسی خوانده می‌شود مرتّب و همراه همه غذاها از پیاز استفاده کنید.پیاز یکی از قوی‌ترین داروهای ضد عفونت است و در روایات مصرف پیاز هر شهری در مسافرت به‌عنوان واکسن توصیه‌شده است.
۲. تب:گذاشتن پیاز خورد شده یا رنده شده کف پا به مدت بیست دقیقه، این دستور روایی در کاهش و درمان تب خصوصاً تب‌های عفونی مجرب است. «پیاز رنده شده یا خورد شده را در گودی کف پا بگذارید و جوراب یا نایلون بپوشید.»
۳. برای حبس ادرار: پیاز رنده شده یا خورد شده را به مدت ۲۰ الی ۳۰ دقیقه زیر ناف ضماد کنید.
۴. درد و عفونت گوش: درد و عفونت گوش را با یک قطره آب پیاز خام داخل گوش درحالی‌که به پهلو خوابیده‌اید درمان کنید (تا ده دقیقه به همان حالت بمانید).
۵. درد دندان:درد دندان در مسافرت‌ها به دلیل ریزش نزله‌ها شایع است. گذاشتن آب پیاز یا نمک طبیعی روی دندانی که درد دارد در اکثر موارد بسیار مفید و نافع است.
*نکات درمانی در زمینه تاول زدن پا را هم بفرمایید
علت و تدبیر پیشگیری از تاول پیش‌ازاین از منظرتان گذشت اما اگر تاول ایجاد شد بهتر است تاول را دست‌کاری نکنید و از ترکاندن تاول‌های پوستی خودداری کنید. درواقع تاول خودش پانسمان خودش است. اگر برای حرکت اذیت و آزاری به همراه داشت، با یک سوزن آن را سوراخ‌کنید و روی آن عسل بگذارید اگر از گاز استریل نیز روی آن استفاده شود خیلی بهتر است.
*تدابیر طب اسلامی ایرانی در خصوص عرق‌سوز شدن چیست؟
برخلاف تصور عموم این مشکل از سردی است نه گرمی زیاد، اخلاط سرد است که طب جدید به بخشی از این‌ها اسیدلاکتیک می‌گوید، این اسیدلاکتیک در عضلات باعث درد و در سطح بدن نیز باعث ایجاد حالت عرق‌سوز می‌شود. لذا مصرف سردی‌ها همانند آب زیاد و لبنیات باعث افزایش اسیدلاکتیک شده و اوضاع را بدتر می‌کند.
اما برای پیشگیری و درمان، از ترکیب خوشمزه ارده و خرمای میزبانان عراقی غافل نشوید. همچنین خواب قیلوله داشته باشید. خواب به‌اندازه سبب می‌شود تا تخلیه سموم و اخلاط به‌خوبی انجام شود یا به‌عبارت‌دیگر اسیدلاکتیک در بدنتان کاهش‌یافته و دفع شود. و خیلی سریع بهبود یابید. استفاده موضعی از روغن بنفشه کنجدی نیز اثر خوبی دارد.
* از دیگر مشکلات شایع در این سفر یبوست و گاهی هم اسهال هست. لطفاً بفرمایید توصیه‌های طب اسلامی ایرانی در این زمینه چیست؟
عوامل شایع یبوست عبارتند از مصرف زیاد خوراک با طبع سرد، آب یخ، لبنیات، غذاهای سرخ‌کردنی، موز، سیب‌زمینی و... لذا افرادی که استعداد یبوست دارند باید از این موارد پرهیز کنند.
خوشبختانه پیاده‌روی به رفع سریع اکثر یبوست‌ها کمک می‌کند مگر اینکه یبوست ناشی از غلبه صفرا و گرمازدگی باشد. در این شرایط استراحت و استفاده از دانه اسفرزه داخل آب جوش مفید است. توصیه می‌شود اندازه دو سه قاشق اسفرزه همراه داشته باشید زیرا هم برای گرمازدگی و هم برای یبوست مفید است. اما در دسترس ترین داروی مفید برای یبوست همان آب جوشیده ولرم است خصوصاً ناشتا اثر بیشتری دارد.
مصرف خوراک نخوداب که برادران عراقی زیاد توزیع می‌کنند هم علاوه بر تقویت بدن و کمک به پیاده‌روی برای یبوست نیز نافع است.
اسهال هم دو نوع گرم و سرد دارد نوع گرم داغ است و زخم، سوزش و التهاب در مجاری را به همراه دارد. در این شرایط استفاده از کته با ماست درمان بسیار مؤثری است.اما اسهال نوع سرد در اثر عفونت و مسمومیت یا کولیت عصبی ایجاد می‌شود گاها غذای هضم نشده در دفع مشاهده می‌شود و همراه با درد شکم است. برای درمان آن سویق سنجد، سیاه‌دانه عسل یا هاضوم «سیاه‌دانه، زنیان، آویشن و نمک» مفید است.
قورت دادن یک قاشق مرباخوری دانه اسپند که به‌وفور در دسترس شما خواهد بود برای هر دو نوع اسهال نافع است انشا الله. همچنین مصرف سماق یا دم‌کرده سماق. دمنوش سماق برای خونریزی روده و خونریزی رحمی نیز بسیار مفید است.
تکرر ادرار هم برخی مبتلا می‌شوند که ناشی از مصرف زیاد آب، لبنیات و سردی جات است. کلیه‌ها را باتدبیر چفیه گرم‌کنید همچنین پهلو و زیر شکم روغن‌مالی شود و مقداری اسفند با آب قورت بدهید، مصرف هاضوم نافع است.
لطفاً اگر پیشنهادی جهت تقویت ایمنی بدن در طول این سفر دارید بفرمایید.
۱. حجامت قبل از سفر با رعایت تدابیر آن
۲. پوشش سر خصوصاً در مواردی که گفته شد.
۳. کمی آب وطن همراه بردن:در روایات اسلامی آداب سفر معصومین علیهم‌السلام توصیه کرده‌اند در هر منزل مقداری از آب آنجا با آب وطن خودتان مخلوط و میل کنید.
۴. در طول مسیر پیاز به‌وفور میل شود.
۵. داروی ایمنی: توصیه مجرب امام کاظم علیه‌السلام برای ایمنی از بیماری‌ها همان داروی مشهور به داروی امام کاظم هست «ترکیب مساوی رازیانه + مصطکی +شکر سرخ». البته در عطاری‌ها به‌صورت آماده هست، برای کسانی که زیاد بیمار می‌شوند مصرف یک‌شب درمیان داروی امام کاظم در طول سفر توصیه می‌شود. «یک قاشق چای‌خوری قبل از خواب». به‌طورمعمول هم خوب است در طول سفر به‌صورت سه شب در میان استفاده شود.
۶. تدبیر غذا:پرخوری، پرنوشی و درهم خوری علاوه بر کاهش معنویت پیاده‌روی اربعین، مسلماً باعث ایجاد انواع مشکلات خصوصاً موارد شایع اشاره‌شده در این متن و تضعیف ایمنی می‌شود.
۷. هاضوم: ترکیب گیاهی توصیه‌شده توسط پیامبر گرامی اسلام برای هضم بهتر غذا، رفع سنگینی معده اثر قوی دارد ضمن اینکه یک ترکیب بلغم زدا است و برای سردی تن، دردهای بدنی و عفونت‌ها نافع است.قبل از غذا یک قاشق چای‌خوری میل کنید. یک نکته اینکه برای خانم‌های باردار، هاضوم ممنوع است مگر با دستور طبیب.
* نکته‌ی پایانی
بهتر است چند عدد لیموترش و کمی عسل «ترجیحاً در بطری‌های کوچک که حمل آن آسان‌تر است» و مقداری نمک طبیعی همراه خود ببرید و هر شب مقداری آب‌نمک رقیق «ترجیحاً با آب فاتر یعنی آب جوشیده‌ی ولرم شده»غرغره و استنشاق کنید. هرروز صبح هم‌مقداری آب لیموترش و عسل داخل آب جوش بریزید و میل کنید. این دو کار ساده کمک قابل‌توجهی به حفظ سلامتی‌تان در طول سفر می‌کند ان شاء الله.