عبرت‌های پایان یک قشون‌کشی نیابتی/ چرا مقتدی صدر از پروژه آشوب در عراق عقب‌نشینی کرد؟

سرویس سیاست حلقه وصل- هنوز سخنرانی مقتدی صدر به پایان نرسیده است که عناصر مسلح و آشوب‌طلب یکی پس از دیگری منطقه سبز را ترک کرده و گویی از صحنه حادثه ناپدیدشده‌اند. خیابان‌هایی که تا ساعاتی قبل شاهد نبردی خونین بود به‌یک‌باره خالی‌شده و حتی پیش از اینکه رهبر معنوی سرایا السلام به‌صورت رسمی از اغتشاشات اعلام برائت کند، آن‌ها اسلحه خود را بر دوش انداخته و آماده خروج بودند.

 مقتدی صدر در سخنرانی آتشین خود با هوادارانش اتمام‌ حجت کرده و اعلام می‌کند که انقلاب به پایان رسیده و آنچه با خشونت مخدوش باشد انقلاب نیست. این سخنان نشان می‌داد استراتژی صدری‌ها از حضور در خیابان محقق نشده است، یکی از هواداران صدر در هنگام خروج از منطقه درگیری با گلایه گفته است که باید چاه‌های نفت، شبکه العراقیه و فرودگاه را تسخیر کرده و آنجا تحصن می‌کردیم، اما در یک اشتباه بزرگ به سمت دفاتر خالی احزاب یورش برده و چیزی نصیبمان نشد!

این جمله به‌خوبی عمق انقلاب بیست‌وچهارساعته صدری‌ها را نشان می‌دهد، گروهی که از مدت‌ها قبل در مناسبات سیاسی به بن‌بست رسیده و تنها چاره باقی‌مانده را در انقلاب و تغییر در ساختار عراق یکپارچه می‌بیند. در این مسیر سفارت آمریکا نیز با این خط همراهی کامل داشته و الینا رومانوفسکی، سفیر آمریکا در بغداد تحولات را به‌صورت لحظه‌به‌لحظه دنبال می‌کرد.

اما جنگ مسلحانه و خیابانی طرفداران مقتدی صدر در خطی که مطابق میل آمریکایی‌ها، رژیم صهیونیستی و عربستان بود به‌خوبی پیش نرفت. درحالی‌که در ساعت‌های اولیه فتنه در بغداد شبکه‌های خبری عبری و عربی به‌صورت مستقیم حادثه را پوشش داده و برای آن رپورتاژ رفته و خبر مسدود شدن مسیرهای مرزی را با عنوان لغو برگزاری مراسم اربعین برجسته می‌کردند به ناگهان ورق چرخید و بسیاری از این رسانه‌ها حتی حاضر نشدند سخنرانی مقتدی صدر را پوشش خبری بدهند.

تحلیل سرویس‌های اطلاعاتی غربی آن بود که صدری‌ها گلوگاه سیاسی عراق را به‌شدت فشار داده و این مسئله باعث می‌شود تا مصطفی کاظمی با اعلام وضعیت فوق‌العاده قدرت را یکدست کرده و مقاومت را خلع سلاح کند. صدری‌ها نیز گمان می‌کردند که این افزایش فشار با چاشنی اقدام مسلحانه محدود باعث انقلابی با رهبری مقتدی صدر در عراق خواهد شد، اما محاسبات هر دو طرف حاضر در صحنه خیلی زود به هم‌ ریخت.

بالا رفتن میزان خشونت مسلحانه و ایجاد نارضایتی گسترده مردم از وحشی‌گری‌های برخی اوباش و اراذل مزدبگیر در بغداد، عیان شدن نقش عوامل سفارتخانه آمریکا و عربستان در ماجرا و نیز روی دست ماندن نزدیک به ۳۰ کشته‌شده و بیش از ۷۰۰ نفر زخمی سطح انتقادات از مقتدی صدر را بالابرده و نه‌تنها گروه‌های سیاسی با او همراهی نکردند بلکه این تحلیل وجود داشت که ایستادگی صدری‌ها در برابر فتوای مرجع عالی‌قدر حضرت آیت‌الله حائری باعث انزوای سیاسی این جریان شده و مراجع مقاوم عراق به‌زودی فتوایی علیه این فتنه خیابانی صادر کرده و بساط آن به‌سرعت جمع شود، این مسئله باعث شد مقتدی صدر با یک نگاه رئالیستی به صحنه آشوب را پیش از افزایش دنباله آن خاموش کند.

اعلام استعفای سیاسی یا پذیرش نقش شیخ پرده‌نشین؟

البته خروج صدری‌ها از مهلکه قابل‌توجه است! سال گذشته مقتدی صدر در پیامی خطاب به نیروهای حشدالشعبی از آن‌ها خواسته بود تا الگوی دیگران بوده و به محافظت از اعتبار و عقیده خود بپردازند، آن پیام سیاسی دارای بار سنگینی بود و رهبر معنوی جریان صدر از مقاومت خواسته بود اسلحه خود را تحویل دولت داده و خلع سلاح شود، اما این بار مقتدی تنها به هوادارانش نهیب عاطفی زده و توصیه خاصی به آن‌ها نکرده است.

در شرایطی که سرایا السلام در کمتر از چند ماه برای بار دوم در شهرک صدر دست به قیام مسلحانه زده است، مقتدی در پیامش به‌هیچ‌عنوان بحث خلع سلاح را برای این گروه مطرح نکرده تا نشان دهد به دنبال محدود کردن اسلحه به شکل تمام‌عیار آن نیست، بلکه تأکید او تنها بر آن دسته از گروه‌هایی است که در اختیار او قرار ندارند.

مقتدی صدر معتقد است تا زمانی که نیروی مسلح خارج از قانون در عراق وجود دارد، اعتبار و اقتداری برای دولت باقی نمانده و ثبات سیاسی و اقتصادی در عراق حاصل نمی‌شود؛ البته او تفاوت زیادی میان گروه‌های مقاومت خارج از حشد با نیروهایی که طبق مصوبه پارلمان زیرمجموعه نیروهای مسلح هستند قائل نیست!

صدر دریکی از توئیت‌های قابل‌توجه خود در سال گذشته نوشته است: من از برادرانم در نیروهای بسیج مردمی می‌خواهم ترک دنیا کرده و از مشاجرات سیاسی دور بمانند، همچنین خواهان پاک‌سازی عوامل مختلف و ادغام عناصر خوب در نیروهای امنیتی برای تحقق شعارهای آن‌ها یعنی حفظ اعتبار حکومت هستم.

صدر، بارها مشابه این توییت را به تحریر درآورده است و در بسیاری از اختلافاتی که میان دولت کاظمی و حشدالشعبی روی‌داده به‌صورت آشکار جانب دولت را گرفته است. تا جایی که حتی وقتی برخی اعضای زیرمجموعه کتائب حزب‌الله توسط نیروهای دولت کاظمی به‌صورت غیرقانونی دستگیر شدند؛ مقتدی از اقدام دولت حمایت کرده و خواهان دستگیری ستیزه‌جویان مسلح شده و گفته بود که حق با صلح به دست می‌آید و نه سلاح.

این روزها که مقتدی صدر برای بار هفتم ترک سیاست کرده و خود را گوشه‌نشین خوانده است! شاید لازم باشد او قبل از ترک عراق و عزیمت به‌سوی لبنان دستور خلع سلاح به هوادارانش داده تا حداقل خود را از یکی از تناقضات سیاسی‌اش رها کند. به گفته برخی مفسران سیاسی اعلام ترک سیاست از سوی رهبر سرایاالسلام و پرده‌نشینی‌اش یک تاکتیک سیاسی برای بازگشت غیرمستقیم به صحنه سیاست است.

تهدید مصطفی الکاظمی به اجرایی کردن ماده ۸۱ قانون اساسی و خالی کردن پست نخست‌وزیری نشان می‌دهد که همچنان احتمال شعله گرفتن مجدد آشوب‌های متصل به سفارتخانه‌های غربی در عراق وجود دارد؛ مقتدی صدر در شرایطی می‌تواند نقش بهینه بازی کند که از خود سلب مسئولیت نکرده و بخش اوباش مسلک صدری‌ها دوباره به جان و مال مردم تعدی نکنند.

دو روایت از یک فتنه به سرکردگی آمریکایی‌ها

صدری‌ها به دلیل مواضع انزوا طلبانه مدت‌هاست که از اطار التنسیقی (چهارچوب هماهنگی) خارج‌شده و در آخرین محاسبات خود گمان می‌کردند که با یک حرکت نامفهوم سیاسی خواهند توانست که با اعتراض خیابانی و چاشنی حرکت مسلحانه فراکسیون‌های غیر شیعی را با خود همراه کرده و به‌اصطلاح انقلاب کنند؛ اما در اقدامی جالب‌توجه فراکسیون‌های سنی و کردی با صدری‌ها هماهنگ نشده و فرصت برای انحلال پارلمان از دست رفت.

مقتدی در ابتدا تصمیم گرفته بود قیام سراسری در عراق به پا کرده اما به دلایلی از تصمیمش پا پس کشید، درنهایت ورود به منطقه سبز با تاکتیک بحران‌آفرینی سیاسی در دستور کار قرار گرفت! این اقدام به‌سرعت با واکنش مثبت آمریکایی‌ها روبرو شده و عوامل اجاره‌ای و اوباش سعی کردند میدان را در دست گرفته و با بالا بردن سطح خشونت آشوب صدری‌ها را به‌سوی فشار به روی مقاومت تغییر سطح دهند؛ اما درایت و صبوری گروه‌های مقاومت و پرهیز از خشونت باعث شد نقشه دشمن شکست‌خورد.

نکته مهم آن‌که به دلیل یکدست نبودن جریان صدر در عراق همگی آن‌ها حاضر نشدند در غائله بغداد نقش ایفا کنند، خاموش کردن آتش فتنه توسط مقتدی صدر باعث می‌شود به‌مرور بخش رادیکال یا سرخورده شده و یا اینکه از مدار خارج شوند، نسل دوم جناح میانه‌رو منتسب به صدری‌ها در آینده نقش بیشتری بر عهده خواهد داشت.

البته این بار اول نیست که پروژه آشوب سازی توسط عوامل سرویس‌های خارجی در منطقه طراحی و اجراشده است، سال گذشته و پس از فرار شبانه سربازان گروهک تروریستی سنتکام، اسکات بریر مدیر سازمان اطلاعات نظامی آمریکا گفته بود که با ایجاد تفرقه باید انسداد سیاسی ایجاد کرد؛ بریر در نشست امنیتی در واشنگتن گفته بود که با ایجاد ارتباط با برخی رهبران سیاسی در خاورمیانه باید روی فکر آن‌ها اثر گذاشت تا ضربه اول از داخل زده شود!

روایت است که از سال ۲۰۱۰ به این‌سو آیت‌الله حائری از صدری‌ها فاصله گرفته و انحراف در بخشی از این جریان را به شهود ملاحظه کرده بود، این بصیرت و آینده‌بینی درنهایت باعث شد تا فتنه عربی- غربی در همان ۲۴ ساعت اول خنثی‌شده و مقتدی صدر فاتحه آن را بخواند. در تاریخ سیاسی منطقه باید باوجود همه انتقادات از صدری‌ها این شجاعت مورد تحسین قرار بگیرد.