کودتای سفید در عربستان؛ سلمان مقابل بن‌سلمان؟

به گزارش حلقه وصل، وبگاه خبری «الخلیج اونلاین» در یادداشتی با عنوان «کودتای سفید در عربستان… آیا مقدمه‌ای برای برکناری سلمان یا فرزندش است؟» نوشت: همزمان با چهارمین سال بیعت با سلمان بن عبدالعزیز شاه سعودی و در سایه بحران‌های شدیدی که ریاض را به یک متهم جرایم جنگی و جرایم غیرانسانی در محافل بین المللی مبدل کرده است، ملک سلمان فرامینی را صادر کرد که به منزله کودتای سفید است، چون پست‌های کلیدی و مهمی را در دولت سعودی شامل امنیت کل، وزارت خارجه و وزارت اطلاع رسانی را شامل می‌شود.

به عقیده نویسنده، این تغییرهای بزرگ در سایه تضاد در سیاست داخلی و خارجی عربستان از زمان ظهور شاهزاده محمد بن سلمان رخ داده است چون واقعیت درگیری بین اعضای خاندان سلطنتی را نشان می‌دهد، اتفاقی که در تاریخ حکومت عربستان از زمان تأسیس آن تاکنون بی سابقه بوده و در مطبوعات غربی قبل از عربی و داخلی مورد بحث قرار گرفته است.

الخلیج اونلاین آورده است: یکی از مهم‌ترین نشانه‌های تضاد در دیدگاه‌ها و سیاست‌های داخل خاندان حاکم سعودی پاسخ احمد بن عبدالعزیز، شاهزاده سعودی به تظاهرات‌کنندگان مقابل مقر اقامت وی در لندن بود که در گفت‌وگو با معترضان علیه تجاوز نظامی عربستان سعودی به یمن و کسانی که اقدامات آل سعود را محکوم می‌کردند، ضمن جدا کردن حساب آل سعود از پادشاه و ولی‌عهد عربستان، از آنها خواست تا ملک سلمان و پسرش را مورد انتقاد قرار دهند.

نویسنده گفت: اظهارات این شاهزاده سعودی که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بازتاب بسیاری وسیعی داشت، اشاره آشکاری به میزان اختلافات و جبهه‌بندی‌های درون خاندان آل سعود دارد.

این وبگاه خبری افزود: شاهزاده احمد خودش به ریاض بازگشت تا احتمال جانشینی وی در مقام ولی‌عهدی عربستان مطرح شود بخصوص که بنا به اظهاراتی از سوی وزارت خارجه روسیه، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به دلیل مساله خاشقچی از محمد بن سلمان دست کشیده و با اعمال فشار بر ملک سلمان خواهان جایگزینی شخص دیگری در مقام ولایت عهدی عربستان است.

روزنامه اسپانیایی پاپلیکو هم گزارش داد، ملک سلمان به دنبال جایگزینی برای ولایت عهدی عربستان است تا محمد را که به نظر می‌رسد از دایره سیاست سنتی و دیرینه عربستان خارج شده برکنار کند، بخصوص که پروژه‌های داخلی و خارجی او با شکست‌های بزرگی روبه رو بوده است.

الخلیج اونلاین نوشت: به طور کلی ایجاد تغییرات در پست‌های کلیدی هر کشوری به منظور برون رفت از بحرانی بزرگ یا مسأله‌ای ریشه‌دار است و به اعتراف خود عربستان، این کشور با بزرگ‌ترین بحران‌ها در تاریخ خود روبه‌روست، چرا که محمد بن سلمان در محافل بین‌المللی به ارتکاب قتل وحشیانه یک شهروند سعودی در ترکیه و درداخل کنسولگری کشورش متهم است، موضوعی که چهره عربستان را خدشه دار کرد و نهادهای حقوق بشر و قانون گذاران سراسر جهان را به مطالبه محاکمه بن سلمان واداشت.

آینده عربستان سعودی

این وبگاه خبری ادامه داد: تحلیل‌ها درباره آینده عربستان به دو بخش تقسیم می‌شود نخست اینکه بن سلمان پدرش را کنار زده و خودش به پادشاهی برسد تا از تحریم‌های بین المللی فرار کند، بخصوص که دنیا در عین حال که خواهان محاکمه آمر قتل خاشقچی است، بر عمق روابط با حکومت عربستان تاکید می‌کند، بنابراین اگر بن سلمان پادشاه شود دیگر جدا کردن شخص وی از حکومت سعودی امکان پذیر نیست و منافع جامعه جهانی ایجاب می‌کند که با وی تعامل مثبت داشته باشند.

نویسنده اظهار داشت: اما تحلیل دوم این است که ملک سلمان با به کار بردن راهبردی، عربستان و چهره آن را در نزد دنیا نجات دهد، بدین ترتیب که فرزندش را از ولایت‌عهدی برکنار و کسی را جانشین وی کند و محمد را مسئول صدور فرمان قتل خاشقچی به مشاوارن و نزدیکانش کند و در ازای آن او دیگر تحت تعقیب دادگاه‌های بین المللی قرار نگیرد، اما خیلی‌ها این گزینه را بعید می‌دانند چون بن سلمان فرد جوان است که زمام قدرت در عربستان را بیشتر از پدرش دردست داد و تاکنون به گویی عمل کرده که گویی خودش حاکم فعلی عربستان است.

به هر حال اختلافات بین پدر و فرزند در بسیاری از مسائل خود را نشان داده است از مسائل اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی تا روابط دو جانبه‌ای که بین کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برقرار است.

آرامکو، اولین بحران

الخلیج اونلاین نوشت: کارشناسان اقتصاد و سرمایه‌گذاران معتقدند دخالت شاه سعودی درتوقف طرح فروش بخشی از سهام آرامکو سیلی قوی به پروژه چشم‌انداز ۲۰۳۰ و رؤیای شاهزاده سعودی بود که خواهان پیوستن «آرامکو» به بازار بورس، بزرگ‌ترین ورود به این بازار بود و به گفته محمد بن سلمان، ولی‌عهد عربستان سعودی، ارائه تنها پنج درصد از سهام این شرکت که ارزش کل آن بالغ بر دو تریلیون دلار است باعث می‌شود که ۱۰۰ میلیارد دلار وارد صندوق دولت شود.

نویسنده گفت: از زمان به قدرت رسیدن سریع بن سلمان، عربستان تصمیم‌هایی اتخاذ کرد که در تاریخ جدید آن بی سابقه بود، عربستان طرحی اقتصادی به سعودی‌ها ارائه کرد که نام آن را «چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان» نامید؛ اعلام این طرح با کمپین‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی همراه شد که این چشم انداز را قبل از اعلام محتوا و بندهای آن ممتاز و موفقیت آمیز توصیف می‌کردند با وجود اینکه تردیدهای زیادی درباره آن وجود داشت و شاه سعودی هم مشکلات مربوط به آن را کاملاً لمس می‌کرد.

این وبگاه خبری افزود: رسانه‌های عربستان و نزدیکان به آن شاهزاده ۳۳ ساله سعودی را به دلیل ارائه دیدگاه اصلاح طلبانه خود مردی دانشمند و ناجی کشورشان برای زمان تمام شدن نفت توصیف می‌کردند؛ اما بسیار از متخصصان و کارشناسان حتی قبل از اعلام محتوای این طرح آن را شکست خورده می‌دانستند و می‌گفتند که طرحی غیرمنطقی و غیر قابل اجراست بخصوص که پادشاه هیچ نقشی در این برنامه‌ها ندارد و برخلاف فرزندش هیچ گاه از آن حرفی نمی‌زند.

«اما مداخله شاه سعودی و ممانعت وی از عرصه سهام آرامکو آن هم پس از سه سال از مطرح شدن این پیشنهاد از سوی بن سلمان که اولین آزمایش راهبردی نقشه‌های او محسوب می‌شد، بازارهای جهانی به این تصمیم مغایر با اظهارات بن سلمان و تیم وی که مسئولیت تحقق اهداف ۲۰۳۰ را برعهده داشتند شوکه شد تا بدین ترتیب واقعیت کشمکش‌ها و اختلافات در داخل خاندان حاکم سعودی سوژه رسانه‌ها شود به گونه‌ای که پیش بینی آن هنگامی را می‌کنند که پادشاه فرزندش را برکنار کند یا فرزند پدرش را کنار زده و یکه تاز قدرت شود.

رایزنی‌های حکومتی

الخلیج اونلاین نوشت: به نظر می‌رسد شاه سعودی تسلیم تلاش‌ها و تبلیغات فرزندش درباره مهم‌ترین شرکت عربستانی نشد، چون خبرگزاری رویترز دوشنبه بیست و هفتم آگوست ۲۰۱۸ به نقل از منابع سعودی اعلام کرد: سلمان با چندی از اعضای خاندان حاکم و کارشناسان اقتصادی رایزنی کرده و به این نتیجه رسیده که برنامه فرزندش به نفع عربستان نیست، بلکه تأثیر منفی بر آن خواهد داشت تا بدین ترتیب فرضیه درگیری پدر و پسر قوت گرفته و صف‌بندی جدیدی در بین اعضای خاندان حاکم شکل بگیرد.

«عصام الزامل» کارشناس اقتصادی برجسته در عربستان یکی از نخستین کسانی بود که طرح آرامکو را در همان روزهای نخست مطرح شدن آن زیر سوال برد و گفت آرامکو هرگز به بازار سهام عرضه نمی‌شود و محال است که ارزش سهام آرامکو بیش از دو تریلیون دلار باشد حتی اگر حق انحصاری استخراج نفت در عربستان را داشت.

دیری نپایید الزامل که به عقیده مجله آمریکایی فوربز یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های سعودی و حائز جوایز مختلف از دست ملک سلمان است، به دست مقامات سعودی بازداشت و از آن زمان تاکنون در زندان است.

بن سلمان و «معامله قرن»

الخلیج اونلاین آورده است: به رغم رویکرد شفاف رسانه‌های رسمی عربستان و حمایت آنها از عادی‌سازی روابط عربستان با رژیم اشغالگر صهیونیستی و انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس و ادامه تجاوزگری رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان و همچنین گفت وگوهای ولی عهد عربستان با مقامات اسرائیلی و فلسطینی و آمریکایی درباره حل و فصل مساله فلسطین شاه سعودی هیچ اظهاراتی در این خصوص نداشته است در حالی که شاه سعودی گهگاه بیانیه‌هایی رسمی در تأیید بر حق ملت فلسطین در سرزمین خود صادر می‌کند.

این وبگاه خبری افزود: بیش از یک سال است عربستان حمایت خود را از آنچه معامله قرن نامیده می‌شود اعلام می‌کرد طرحی که دولت ترامپ قرار است به زودی آن را معرفی کند و شامل پیشنهادی برای حل مساله فلسطین و مناقشه با رژیم اشغالگر بر اساس دیدگاه اسرائیل است این پیشنهاد شامل تشکیل کشور فلسطینی متشکل از نوار غزه، مناطق «آ» و «ب» و برخی بخش‌های منطقه «ج» در کرانه باختری است.

اصطلاح معامله قرن از زمانی که ترامپ رئیس جمهور آمریکا شده مطرح شده است و پس از سفر «جرد کوشنر»، داماد و تیم وی به کشورهایی از منطقه شامل عربستان، مصر و سرزمین‌های اشغالی جزئیات این طرح به بیرون درز کرد.

بر اساس این طرح، رسیدگی به وضعیت شهر قدس و موضوع بازگشت آوارگان به تعویق خواهد افتاد و گفت وگوهای صلح منطقه‌ای بین رژیم اشغالگر و کشورهای عربی به رهبری عربستان آغاز می‌شود در همین حال به گفته منابع الخلیج آنلاین، عربستان به دنبال آماده کردن طرح‌های جدیدی درباره شهر قدس اشغالی است تا با تسلط بر مقدسات اسلامی، قیمومیت آن را از اردن بگیرد.

این وبگاه خبری افزود: مقامات سعودی از پول و نفوذ به عنوان سلاحی برای پیشبرد نقشه تسلط خود بر شهر قدس و فریب ساکنان آن استفاده می‌برد تا معلوم شود که در پشت درهای بسته جنگی شدید علیه اردن جریان دارد در حالی که اردن مواضع سیاسی مغایر با دیدگاه‌های عربستان دارد بخصوص در پیشبرد معامله قرن و مساله پایتخت فلسطین که با مواضع عربستان در خصوص فلسطین و فلسطینیان در طول چند دهه اخیر متضاد بوده است.

عربستان در اجلاس اخیر سران عرب که پانزدهم آوریل گذشته برگزار شد ۱۵۰ میلیون دلار به قدس کمک کرد و موافقت خود را با راه حل‌هایی سیاسی که مساله قدس را از دایره مناقشه با اسرائیل مستثنی می‌کند اعلام کرد و این علاوه بر شایعاتی است که درباره اقدام مشترک عربستان و امارات در خرید املاک قدس و بخصوص زمین‌های نزدیک مسجد الاقصی منتشر شده است علاوه بر اینکه عربستان پول‌هایی را برای تغییر عقاید و رویکردهای ساکنان قدس هزینه می‌کند.

بزرگان بیت المقدس و ناظران معتقدند مجموعه این اقدامات، بخشی از نقشه شومی است که عربستان جدید از آن حمایت می‌کند تا مقدسات این شهر را تحت تسلط خود گرفته و نفوذ خود را در آنجا بیشتر کنند به گونه‌ای که به تدریج قیمومیت اردن را بر مقدسات قدس را از آن سلب کنند.

به نوشته الخلیج آنلاین، این پرونده‌هایی است که هیچکدام از رهبران عربی و اسلامی به خود جرأت نزدیکی به آن یا مطالبه ایجاد راه حل‌هایی برای آن نمی‌دهند، چون بیم از تضییع حقوق فلسطینیان و لطمه به هویت قدس را دارند، اما ریاض رهبری گفت‌وگوها درباره آن را با مقامات اسرائیلی و آمریکایی به رهبری بن سلمان برعهده گرفته است در حالی که پدرش هم در این قضیه هیچ نقشی ندارد.

انقلاب علیه سنت‌ها

بسیاری از ناظران اوضاع عربستان بر این قضیه اتفاق نظر دارند که بن سلمان در تلاش است، قدرت رجال دینی را در کشورش تضعیف کند به عنوان یک کلید برای گشودن در تغییر نظام سیاسی و گسترش فرهنگ غربی در جامعه سعودی و به بهانه ایجاد دموکراسی بیشتر که مغایر با خط مشی و سیاست شاهان سابق سعودی است.

الخلیج اونلاین افزود: صعود بن سلمان به سلسله مراتب قدرت، کودتایی علیه سنت‌های سلطنتی و حتی سیاست‌هایی بود که توسط عمویش عبدالله بن عبدالعزیز برقرار شده بود قبل از پادشاهی ملک سلمان در آغاز سال ۲۰۱۵ و قبل از ظهور پادشاه عربستان سعودی ارزش‌ها، اصول و فرهنگ جامعه محافظه کار حفظ شده بود اما حالا فتواهای شرعی در عربستان هم نادیده گرفته می‌شود از جمله تصمیمی که در سپتامبر ۲۰۱۷ گرفته شده و به زنان برای اولین بار اجازه رانندگی داده شد که این اقدام علاوه بر لطمه‌ای که به شأن رجال دینی وارد کرد جایگاه سیاسی آنها را هم متزلزل کرد.

در مقطعی کوتاه بن سلمان هیأت علمای ارشد سعودی را از نو تشکیل داد این یک نهاد دینی رسمی در عربستان است که در سال ۱۹۷۱ تأسیس شده و شامل برجسته‌ترین فقهای سعودی است و ریاست آن را عبدالعزیز آل الشیخ مفتی کل عربستان برعهده دارد.

این وبگاه خبری افزود از همین رو تصمیم تشکیل مجدد هیأت به منزله تلاش حکومت برای بازسازی آرای دینی رسمی در عربستان است آن هم با حذف برخی صاحب نظرانی که شدیداً محافظه کار بودند، این اقدام همزمان با ارائه چشم اندازه ۲۰۳۰ برای ایجاد تحول اقتصادی در عربستان صورت گرفت که در بطن خود وعده‌هایی برای ایجاد تغییرهای اجتماعی و رفع قید و بندهای تحمیلی علیه رفاه مردم داشت.

الخلیج اونلاین نوشت: اما با این حال قابل توجه است که اصلاحات رژیم «لیبرال» عربستان سعودی در فضای ناخوشایند سرکوب سیاسی و عقیدتی صورت گرفته است و به نظر می‌رسد «لیبرالیسم عهد جدید عربستان سعودی» وعده اصلاح همه چیز غیر از سیاست را می‌دهد چون به عقیده ناظران نزدیکترین به یک مدل لیبرال استبدادی است که بعضی از حقوق اجتماعی را به عنوان یک پوشش برای تثبیت سرکوبگری گسترده ارائه می‌دهد.

این وبگاه خبری افزود: بنابراین امروز عربستان با اینکه ادعا می‌کند یک تحول لیبرال و میانه رو را ایجاد کرده که در سایه آن زن سعودی می‌تواند از حقی که زنان عالم دیر زمانی است از آن بهره می‌برند بهره مند شود اما لیبرالیسم آن منحصر به فرد است چون دست به بازداشت زنانی از همین جریان می‌زند.

بدترین تصمیم عربستان

سازمان ملل متحد معتقد است بدترین تصمیمی که ولی عهد سعودی از زمان اخذ منصب وارت دفاع عربستان اتخاذ کرده است، جنگ علیه یمن است که بدترین بحران انسانی در طول تاریخ را ایجاد کرده است.

در برهه اخیر فشارها بر عربستان برای توقف تخلفات و حملات بی وقفه علیه غیرنظامیان در یمن افزایش یافته است تا جایی که ریاض را وادار کرده اعتراف کند که حملات هوایی او موجب کشتار غیرنظامیان و بالاخص کودکان شده است.

کارشناسان حقوق بشر سازمان ملل متحد هم در بیست و هشتم آگوست ۲۰۱۸ تاکید کردند، حملات هوایی ائتلاف سعودی خسارات سنگینی را به جان غیرنظامیان وارد کرده که برخی از آن به حد جنایات جنگی می‌رسد.

اما حالا عربستان برای خروج از بن بست مذاکره با حوثی‌ها را با میانجیگری سازمان ملل آغاز کرده است بخصوص که جنگ خسارات اقتصادی و جانی سنگینی برایش داشته و چهره بین المللی آن را هم کاملاً مخدوش کرده است.

چوبه دار در انتظار مبلغان دینی است

الخلیج اونلاین نوشت: از جنگ یمن تا تضعیف نقش نهاد امر به معروف و نهی از منکر سپس فعالیت‌های هیأت ترفیه (نهاد تفریح و سرگرمی) و سپس اصلاحات اقتصادی واجتماعی تا بازداشت علما و مبلغین عربستان جدید به اندازه‌ای عجیب مملو از پاردوکس هاست.

مقامات قضائی عربستان محاکمه‌های محرمانه‌ای را آغاز کرده‌اند که تقاضا برای اعدام مبلغین و رجال دینی برجسته ای در این کشور را به همراه داشته است که شیخ سلمان العوده، علی العمری و شیخ عوض القرنی از جمله آنها هستند.

مساله قابل توجه این است که این سه نفر از برجسته‌ترین مبلغان سعودی هستند که جوانان و دانشجویان زیادی گرد آنها آمدند اما حالا سیاست بن سلمان پای آنها را به چوبه دار نزدیک کرده است.

در سه سال گذشته شماری از رجال دینی، فعالان، بازرگانان و شاهزادگان بزرگی که نسبت به رویکردهای حکومت جدید سعودی وسیاست خارجه آن استقبالی نشان ندادند بازداشت شدند اما شاه سعودی هرگز به این اتفاق واکنشی نشان داد بخصوص که برخی از برادرزاده‌هایش به اتهام فساد از جمله کسانی بودند که توسط فرزندش بازداشت شدند.

الخلیج اونلاین نوشت: عجیب است که این تغییرات در قالب یک فرآیند تحول است که عمدتاً نه برای توانمند سازی جامعه بلکه برای به دست آوردن میزان بیشتری از قدرت توسط گروهی است که ولی عهد سعودی رهبری آن را برعهده دارد.

این وبگاه خبری در پایان آورده است: ولی عهد سعودی می‌خواهد با متحول کردن همه چیز در عربستان، نظام جدیدی در ظاهر زیبا اما کم کارآمدتر و ترجیحاً مستبدتر از قبل برپا کند چیزی که مطبوعات بین المللی هم در گزارش‌های خود بیان می‌کنند تا این سوال باقی بماند که آیا شاهزاده جوان می‌تواند پدرش را کنار بزند یا ملک سلمان به بی پروایی و جسارت پسرش پایان می‌دهد.

منبع: فارس