به گزارش حلقه وصل، سه‌چهارم پسماند کشور را پسماند تر تشکیل می‌دهد و این یعنی تولید شیرابه بیشتر و آسیب مضاعف به خاک و محیط‌زیست. از طرفی به دلیل بارندگی کم و نیاز در تأمین خوراک دام، سالانه مقادیر قابل‌توجهی ارز از کشور خارج می‌شود. همه این اتفاق‌ها در حالی می‌افتد که ما یکی از بزرگ‌ترین پسماندهای تر در جهان هستیم نسبت به وسعت و جمعیتی که داریم.
امروزکشورهای پیشرفته جهان برای تأمین امنیت غذایی خود به فرآوری پسماند تر و تبدیل آن به کمپوست و خشکاله روی آورده‌اند. ما در این زمینه ظرفیت‌های بیشتری داریم.
۱۶میلیون تن واردات نهاده دامی!
کشور ما به دلیل کاهش میانگین بارندگی سالانه و اقلیم گرم و خشک، شرایط محیط‌زیستی خاص خود را دارد. همین موضوع، تأمین غذای دام از طریق مرتع‌داری را برای دام‌پروری سخت کرده است. به دنبال نوسانات ارزی و گران شدن قیمت نهایی و تمام‌شده نهاده‌های دامی این مشکلات بیشتر هم شده. این در حالی است که ایران سالانه به واردات ۱۶میلیون تن نهاده دامی نیاز دارد که چیزی بیش از سه برابر میزان خوراک دامی است که در کشور تأمین می‌شود. پرواضح است که مبالغ بسیار قابل‌توجهی ارز برای تأمین هزینه این واردات ضروری از کشور خارج می‌شود. درصورتی‌که باکمی تغییر در سبک زندگی شهروندی و مدیریت پسماند می‌توان به‌خوبی پاسخگوی بخشی از این نیاز و مانع خروج ارز از کشور شد اما چگونه؟
حواشی زیست محیطی یک تورم
به دنبال کم و گران شدن نهاده‌های دامی وارداتی، طبیعی است که بخش داخلی بخواهد پاسخگوی بخشی از این نیازها باشد. شاید به همین دلیل، مدتی است شاهد رویدادهای محیط‌زیستی مانند نقض حریم جنگل‌ها توسط برخی کشاورزان برای کاشت گیاهان مناسب تغذیه دام هستیم. مسئله‌ای که علاوه برافزایش اختلافات میان برخی کشاورزان بومی برای درآمد بیشتر به پدیده ناراحت‌کننده‌ای مانند سوختن جنگل‌ها هم دامن زد. به گواه آمار ارائه‌شده توسط سازمان محیط‌زیست و نهادهای مرتبط دیگر، عامل بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها در چند سال اخیر همین دخالت‌های زیست‌محیطی و خطای انسانی است.
به‌طور خلاصه مجموع این عوامل سبب شده در زمینه تأمین خوراک دام جزو کشورهایی باشیم که متأسفانه به واردات نهاده‌های دامی وابسته است. ازآنجاکه وابستگی در این زمینه می‌تواند امنیت غذایی را تحت‌الشعاع قرار دهد.بنابراین باید در این زمینه اقدامات لازم برای کاهش و قطع این وابستگی در نظر گرفته شود. مسئله‌ای که روزبه‌روز اهمیت آن بیشتر هم می‌شود اما چرا؟
امنیت غذایی و کشت فرا سرزمینی
امروزه بسیاری از کشورهای جهان با توجه به گرمایش زمین و واهمه از به خطر افتادن امنیت غذایی به فکر «کشت فرا سرزمینی»؛ اجاره زمین‌های کشاورزی در کشورهای سرسبز و خوش بهره از بارندگی سالانه و مراتع حاصلخیز افتاده‌اند تا نیاز خود را تأمین کنند. این رویکرد حالا با وقوع جنگ روسیه و اوکراین که دو کشور مهم و تأمین‌کننده انرژی، غلات، دانه‌های روغنی و نهاده‌های دامی جهان هستند، قوت بیشتری هم گرفته است.
روشن است که کشورها به دنبال راهکارهای جدیدی هستند که بتوانند نیازهایشان را در داخل پاسخ دهند و وابستگی خود را کمتر کنند. این راهکارها هرچه اقتصادی، ساده وبومی تر باشند در اولویت اجرا قرار خواهند گرفت.
ایران‌هم بدون شک به تدابیر جدی در این عرصه استراتژیک نیاز دارد. بدیهی است که امنیت غذایی به‌عنوان یکی از رکن‌های مهم پدافند عامل به چرخه کشاورزی و دام‌پروری گره‌خورده است و صرفاً‍ً با نگاه سنتی نمی‌توان کار را پیش برد و نیاز به نوآوری وجود دارد.
۷۰ درصد پسماندها تر است
بااین‌حال پیشگیری از هدر رفت منابع و استفاده از ظرفیت و امکان‌های موجود، می‌تواند کمک مؤثری به رونق این دو حوزه و کاهش هزینه‌ها داشته باشد. مدتی است به دنبال کاهش نزولات جوی، مشکلات دامداران برای تأمین غذای دام و افزایش قیمت گوشت، گروهی از مردم، خودجوش دست به ابتکار عمل زده‌اند.
با توجه به اینکه ۷۰ درصد پسماند خانوار در طول هر شبانه‌روز را پسماند تر که عموماً هم دورریز مواد غذایی طبخ شده و بیشتر مواد غذایی گیاهی خام شامل پوست میوه‌ها، سبزی و... تشکیل می‌دهد، این شهروندان با خشک‌کردن پسماند گیاهی، «خشکاله» یا غذای مناسب تغذیه دام تهیه می‌کنند که جایگزینی مناسب، مغذی، ارزشمند و به‌مراتب ارزان و مطمئن‌تر از نهاده‌های دامی وارداتی است. در کشور ما میانگین تولید زباله بیش از میانگین استاندارد جهانی؛ سالانه ۱۸ میلیون تن زباله است که سه‌چهارم آن را زباله تر تشکیل می‌دهد.
در جهان هر شهروند به‌طور میانگین روزانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم زباله تولید می‌کند که بیشتر آن زباله خشک است اما در ایران این میانگین روزانه به ۶۰۰ گرم در روز می‌رسد که بیشتر آن‌هم پسماند تر است.
خشکاله؛ خوراک دام ارزشمند و ارزان داخلی
ازآنجاکه خودکفایی دغدغه همیشگی کشور طی سال‌های گذشته بوده و هست، نگاه جدی به شکل‌گیری مراکز فرآوری پسماند تر برای تهیه خشکاله و کمپوست می‌تواند گامی ارزنده باشد. این موضوع با توجه به تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و نوسانات ارز طی یک دهه اخیر، صرفاً نباید در حد یک خلاقیت خودجوش انجام‌شده توسط فقط «گروهی» از شهروندان باقی بماند. این حرکت با فرهنگ‌سازی و توسعه زیرساخت‌های موجود درزمینهٔ مدیریت پسماند، قابلیت ملّی شدن دارد و گام‌هایی هم برداشته‌شده اما اجرایی و عمومی نشده است.
برای مثال سال ۱۳۹۲ در میان مقالات ارائه‌شده درزمینهٔ عوامل مؤثر در حوزه پدافند غیرعامل که در قشم برگزار شد، یکی از مقاله‌ها مربوط به «موسسه تحقیقات علوم دامی کشور» بود که به‌طور اختصاصی به مدیریت تبدیل پسماند میوه و تره‌بار به خوراک دام اختصاص داشت. چهار نویسنده و محقق این مقاله علمی و کاملاً کاربردی به این نتیجه رسیده بودند که «خشکاله» ارزش غذایی بالایی دارد که حتی می‌تواند بهتر و مطمئن‌تر از نهاده‌های دامی باشد. پیشنهاد اولیه آن‌ها جمع‌آوری ضایعات تره‌بار از میدان‌های میوه و تره‌بار برای مدیریت پسماند تر بود. آمارهای محکم و مستندی در این مقاله هست که می‌گوید این نوع فرآوری پسماند تر، شیرابه و مواد آلی خاک را کنترل و کم می‌کند.
خشکاله ضریب هضم غذایی بالایی هم دارد که سلامت دام، افزایش شیر، سلامت گوشت و احتمال دوقلو زایی دام را بیشتر می‌کند. مجموع فواید زیست‌محیطی و اقتصادی و از طرفی کم زحمت و هزینه بودن این فرآیند، بهترین منطق برای توجه ویژه به تهیه خشکاله به‌عنوان نهاده دامی جدید داخلی است.
صرفه جویی ارزشمند یک نهاده جدید
با توجه به اینکه در فقط شهری مانند تهران روزانه ۲۰۰ تن و سالانه ۷۰ هزار تن پسماند تر مربوط به میوه و تره‌بار دورریز می‌شود، با تهیه خشکاله می‌توان سالانه ۱۷ هزار و ۵۰۰ تن خوراک دام با صرفه‌جویی حداقل ۱۲میلیارد تومان را به دنبال داشت آن هم فقط با یک تغییر رویکرد ساده در مدیریت پسماند. این اعداد حتماً در سطح ملّی قابل‌توجه‌تر هم خواهند بود. برآوردی سرانگشتی حاکی از این است که قیمت تأمین یک کیلوگرم خشکاله، چهارپنجم، کمتر از نهاده دامی وارداتی است.
تهیه خشکاله از پسماند تر، روزانه می‌تواند۸۰درصد کاهش در حجم و ۹۰ درصد کاهش در وزن پسماندهای خانگی را به دنبال داشته باشد. این، نیاز به جمع‌آوری پسماند روزانه توسط ناوگان بازیافت و مدیریت پسماند مدیریت شهری را به میزان قابل‌توجهی کاهش خواهد داد. بنابراین می‌توان از این ناوگان در مصارف دیگری هم استفاده کرد.
رضایت دامدار و سلامت محیط زیست
با توجه به کاهش ۶۰درصدی نزولات جوی در برخی مناطق کشور طی چند سال گذشته اگر از جمعیت ۳ و نیم میلیون نفری یک شهر، یک‌میلیون نفر با تهیه خشکاله، پسماند تر خانگی را مدیریت کنند، ماهانه ۱۵۰۰تن خوراک دام تأمین می‌شود. اهمیت این موضوع با تشدید تحریم‌ها، کاهش بارندگی و افزایش تنش‌ها میان کشور و نوسانات ارزی و نقش آن در زمینه های مختلف ازجمله قیمت نهایی واردات نهاده‌های دامی، به‌خوبی روشن است.
یک بررسی ساده مشخص می‌کند از میان نهاده‌های دامی بیشترین واردات ما مربوط به ذرت، کنجاله سویا، یونجه و جو است. با توجه به اینکه نهاده‌های دامی از کاه و کلش، کنجاله و بقایای زراعی برداشت غله و دانه‌های روغنی تأمین می‌شود در مقایسه با خشکاله که تهیه‌شده از پسماند تر گیاهی شامل پوست میوه، دورریز صیفی‌جات و سبزی است، چربی، ویتامین و پروتئین کمتری دارند و به‌اندازه آن‌هم خوش‌خوراک نیستند. ارزش غذایی خشکاله و کالری آن معادل و گاه بیشتر از یونجه مرغوب هوا خشک است. دامدارانی که مدتی است تغذیه دام با خشکاله را آغاز کرده‌اند از پرواربندی، شیردهی و سلامت دام خود کاملاً راضی بوده‌اند.
آمارهایی برای یک تصمیم درست
به‌طور خلاصه کشورمان درزمینهٔ تأمین غذای دام سالانه ۲۱میلیون تن نهاده دامی نیاز دارد که ۵ میلیون تن در داخل تأمین می‌شود و برای ۱۶ میلیون تن باقیمانده نیاز به واردات وجود دارد.
درواقع بیش از سه‌چهارم نیاز موجود وابسته به واردات است که تبدیل مدیریت پسماند تره‌بار و تهیه خشکاله می‌تواند نقش قابل‌توجهی در هدفمندی کشاورزی، مرتع‌داری و حفظ محیط‌زیست داشته باشد.