چرا کنگره آمریکا درباره برجام رجزخوانی می‌کند؟

به گزارش حلقه وصل، مقام‌های آمریکا در چند ماه گذشته بارها تلاش کرده‌اند سرعت مذاکرات وین را به انجام اقداماتی از سوی ایران منوط کنند حال آنکه شواهد روزافزون حاکی از آن است که کشمکش‌های داخلی در آمریکا دست‌کم یکی از عوامل وقت‌کشی تیم مذاکره‌کننده آمریکایی در هتل کوبورگ بوده است.

قانونگذاران آمریکایی که عمدتاً از حزب جمهوری‌خواه هستند در چند ماه گذشته به طرق مختلف- اعم از نامه‌نگاری با نمایندگان قوه مجریه، معرفی طرح‌هایی برای ملزم کردن دولت آمریکا به نظرخواهی از کنگره و برگزاری جلسات و نشست‌های مختلف- تلاش کرده‌اند مخالفت‌های سیاسی خود با برجام را به شکل علنی ابراز کنند.  

البته، به استناد آنچه از تجربه ۶ ساله اجرای برجام توسط آمریکا می‌توان دریافت، این نوع مخالف‌خوانی‌ها را نمی‌توان تماماً انعکاسی از نگرانی‌های واقعی این گروه از سیاستمداران درباره برجام دانست، بلکه، آنها گاه بخشی از راهبردی گسترده‌تر هستند که هیئت حاکمه آمریکا به عنوان یک کل علیه ایران دنبال می‌کنند.

به عبارت دیگر، چنین مخالفت‌هایی گاه بیشتر از آنکه به دنبال دستیابی به اهدافی دیگر باشند، خودشان هدفند. از نگاه برخی از قانونگذاران آمریکایی، نفس وجود مخالفت با برجام علاوه بر آنکه از طریق حفظ سایه ابهام از سرمایه‌گذاری در ایران جلوگیری خواهد کرد می‌تواند به عنوان ابزار چانه‌زنی مناسبی در اختیار مذاکره‌کنندگان آمریکایی در وین مورد استفاده قرار گرفته و تهران را به اعطای امتیازات بیشتر ترغیب کند.

از طرف دیگر، چنین مخالفت‌هایی در کشمکش‌های سیاسی داخلی در آمریکا هم برای اعضای حزب جمهوری‌خواه کاربرد دارند. نمایندگان حزب جمهوری‌خواه می‌دانند که می‌توانند در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره با به چالش کشیدن دولت بایدن در مقوله ورود به برجام تسویه حساب‌های سیاسی لازم را با او بکنند.

یکی از دستاویزهایی که این روزها مخالفان ادعایی برجام در آمریکا در حال مانور بر سر آن هستند قانونی به نام «بررسی توافق هسته‌ای ایران» (یا به اختصار «اینارا») است که سال ۲۰۱۵ به تصویب کنگره رسیده؛ اگرچه مخالفان برجام در آمریکا این روزها بر سر پایبندی یا عدم پایبندی دولت بایدن به «اینارا» جار و جنجال زیادی به راه انداخته‌اند، اما بررسی دقیق‌تر متن آن نشان می‌دهد که این قانون یکی از همان مکانیسم‌هایی است که بیش از آنکه برای لغو برجام طراحی شده باشد حفظ تردیدها بر سر آن را دنبال می‌کند. قانون اینارا در کل دولت آمریکا را ملزم می‌کند هر گونه توافق با ایران را برای بررسی به کنگره ارائه دهد.

پایگاه خبری هیل، در گزارشی به بررسی این پرداخته که قانون «اینارا» تا چه اندازه می‌تواند از شکل‌گیری توافق جلوگیری کند و تأیید کرده که نمایندگان کنگره از این طریق راهی برای اینکه تیشه به ریشه توافق احتمالی با تهران بزنند ندارند.

برجام در پیچ و خم‌های یک قانون

بر اساس این گزارش، ده‌ها تن از جمهوری‌خواهان سنا تهدید می‌کنند که اگر بایدن هر گونه توافق جدیدی با ایران را به کنگره ارائه ندهد، اگر آن را به شکست نکشانند دستکم با مشکلات مواجه خواهند کرد، اقدامی که اختلافات شدیدی را در پی خواهد داشت که به قانون‌گذاران جمهوری‌خواه اجازه می‌دهد تا برای رد رسمی توافق رای‌گیری کنند.

اما دموکرات‌ها مطمئن هستند که اگر دولت توافق را به کنگره بفرستد، می‌توانند قطعنامه‌ رسمی را در مخالفت با توافق شکست دهند و می‌گویند که تلاش‌های جمهوری‌خواهان برای حمله به توافق به روش‌های دیگر، مانند تلاش برای قطع بودجه، نمی‌تواند کنگره تحت کنترل دموکرات‌ها یا وتوی بایدن را پشت سر بگذارد.  

 طبق این گزارش، اگر دولت بایدن با تهران به توافق برسد، باید تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد این توافق را به کنگره ارائه کند که بعد مشخص می‌شود چطور جمهوری‌خواهان برای ممانعت از آن تلاش خواهند کرد. بر اساس قانون بررسی توافق هسته‌ای ایران (INARA) قانونی در سال ۲۰۱۵ که راه را برای اجرای توافق دوران اوباما هموار کرد، هرگونه توافق مهمی که با ایران حاصل شود، مستلزم ارائه آن به کنگره برای بررسی و رد احتمالی است.

به نوشته این رسانه آمریکایی، این امر می‌تواند منجر به قطعنامه عدم تایید توافق شود، جایی که مخالفان توافق با ایران باید ۶۰ رای در سنا برای غلبه بر موانع رویه‌ای کسب کنند. روندی دشوار که تلاش‌ها در سال ۲۰۱۵ برای جلوگیری از توافق دولت اوباما را خنثی کرد و مخالفان توافق با ۵۸ رای (چهار دموکرات و ۵۴ جمهوری‌خواه) در مقابل ۴۲ رای با فاصله کم شکست خوردند. جمهوریخواهان در آن زمان ۵۴ کرسی سنا را در اختیار داشتند و اکنون کار سخت‌تری در پیش خواهند داشت زیرا باید همراهی بیش از ۱۰ سناتور دموکرات را به دست آورند.

سناتور کریس مورفی که در سال ۲۰۱۵ به این سنگ‌اندازی رای منفی داد، پیش‌بینی کرد که رای‌گیری دوباره باز هم سرنوشت سال ۲۰۱۵ را پیدا کند. او در این خصوص گفت اگر رأی‌گیری در سنا صورت بگیرد، تصور من این است که مانند سال ۲۰۱۵، رأی‌هایی برای جلوگیری از یک توافق دیپلماتیک وجود نخواهد داشت. سناتور تیم کین هم با بیان این که احتمالاً سرنوشت رای‌گیری برای ممانعت از توافق با ایران به همان سرنوشت دچار خواهد شد، افزود: فکر می‌کنم اکثر مردم می‌دانند که یک توافق دیپلماتیک بوده که کارایی هم داشته و ترامپ آن را از بین برد.  

طبق این گزارش، چهار سناتور دموکرات که به مخالفت با توافق ۲۰۱۵ رای دادند، همگی هنوز در سنا هستند به این معنی که جمهوری‌خواهان می‌توانند متحدانی پیدا کنند. «چاک شومر»  رئیس اکثریت سنا که در آن زمان دموکرات شماره سه بود، سناتور «باب منندز» که اکنون رئیس کمیته روابط خارجی سنا است، «بن کاردین» دموکرات شماره دو در این کمیته و سناتور «جو منشن».

به تحلیل هیل، منندز این هفته در پاسخ به سوالی در مورد اینکه آیا از قطعنامه مخالفت حزب جمهوری‌خواه حمایت می‌کند یا نه، با گفتن اینکه «ابتدا باید توافق را ببینم و سپس می‌توانم قضاوت کنم» نشان داد که هنوز خیلی زود است که گفته شود دولت بایدن حمایت کنگره را در خصوص توافق با ایران از دست داده است. او در این خصوص گفت: نمی‌دانم سطح حمایت کجاست یا نیست زیرا فکر نمی‌کنم اعضا دقیقاً بدانند که ورود مجدد به توافق چه معناست. این توافق چیست؟ دقیقا به همون شکل قبل است؟ متفاوت است؟ اگر تفاوت دارد، تفاوت در چیست؟ چه چیزی می‌دهیم؟

طبق این گزارش، دولت آمریکا هنوز متعهد به ارائه گزارش رسمی از وین به کنگره نشده، جایی که مقامات آمریکایی در هشتمین دور مذاکرات غیرمستقیم با ایرانی‌ها بر سر مسیری برای احیای برجام شرکت می‌کنند. «جالینا پورتر» معاون سخنگوی وزارت امور خارجه، روز سه‌شنبه در یک نشست خبری به خبرنگاران گفت: فرستاده ویژه (رابرت) مالی همچنان به اعضای کنگره حتی از راه دور اطلاع‌رسانی می‌کند. اما آنچه که من به طور دقیق‌تر می‌گویم این است که دولت حقایق و همچنین شرایط هرگونه بازگشت ایالات متحده به برجام را برای تعیین دلالت‌های قانونی که (موارد) تحت (قانون) اینارا را (INARA) هم شامل می‌شود، به دقت بررسی خواهد کرد. ما متعهد به تحقق الزامات اینارا هستیم. رئیس‌جمهور معتقد است که رویکرد دو حزبی در قبال ایران قوی‌ترین راه برای حفاظت از منافع ایالات متحده در دراز مدت است.  

سناتورهای جمهوری‌خواه به رهبری «تد کروز» یکی از مخالفان دیرینه توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران یک روز قبل از این اظهارنظر، در نامه‌ای به بایدن گفتند که از «تمام گزینه‌ها و اهرم‌های موجود» استفاده خواهند کرد تا اطمینان حاصل کنند که دولت وی به قوانین ایالات متحده حاکم بر هرگونه توافق جدید با ایران پایبند بوده است. اما در کوتاه‌مدت، جمهوری‌خواهان ممکن است برای به دست آوردن قوانینی که محدودیت‌هایی برای یک توافق از طریق کنگره ایجاد می‌کند، با مشکل مواجه شوند. سناتور کین بعد از بیان این که جمهوری‌خواهان می‌توانند تلاش کنند تا بودجه این توافق را کاهش دهند یا قطعنامه‌ای را در مخالفت با آن در خارج از اینارا به تصویب برسانند، پرسید: [اما] چگونه می‌توانند در مجلس نمایندگان دموکرات و در سنای دموکرات تصویبش کنند؟

در پایان این گزارش آمده است: جمهوری‌خواهان در همین حال نسبت به شانس خود برای بازپس‌گیری کنترل مجلس نمایندگان یا سنای آمریکا در ماه نوامبر احساس خوش‌بینی دارند که می‌تواند از آغاز سال ۲۰۲۳ به آنها قدرت بیشتری بدهد. اما جمهوری‌خواهان همچنان با موانعی از جمله نیاز به آرای دموکرات‌ها و وتوی بایدن روبرو خواهند بود. در عوض، به نظر می‌رسد که آن‌ها روی بازی طولانی شرط‌بندی می‌کنند و هشدار می‌دهند که در صورت پیروزی در کاخ سفید، این توافق ممکن است نه در سال ۲۰۲۳ بلکه در سال ۲۰۲۵ پاره شود.

رویکرد بایدن

شواهد گوناگون حاکی است وجود چنین پیچیدگی‌هایی در مقوله بازگشت به برجام، دست‌کم یکی از عوامل بی‌میلی دولت بایدن برای از سر گرفتن اجرای تعهداتش ذیل این توافق هسته‌ای بوده. بایدن می‌داند که چنانچه بخواهد به برجام برگردد نمایندگان هم‌حزبی او در کنگره از ابزارهای لازم برای به چالش کشیدن دولت او برخوردار هستند.

«جفری لوئیس»، کارشناسان مسائل منع اشاعه‌ هسته‌ای در مصاحبه‌ای با پایگاه ام‌اس‌ان‌بی‌سی تحلیل خود را درباره اینکه چرا بایدن آمریکا بلافاصله بعد از ورود به کاخ سفید آمریکا  را به برجام بازنگردانده در گفت‌وگو با مایکل کوهن اینطور بیان می‌کند: «بایدن فرد بزدلی است.»

لوئیس در این مصاحبه اظهاراتش را اینطور ادامه می‌دهد: «او (بایدن) با آزمودن بخت خود با ایران که ممکن بود موفق شود یا نشود مورد انتقاد سیاسی قرار می‌گرفت، اما با انجام این کار می‌توانست توپ را به زمین ایران بیندازد و دست برتر را به کسانی در تهران بدهد که خواهان توافق بودند.»

به باور لوئیس، بایدن در ماه‌های آغازین ورود به کاخ سفید از تبعات این کار بیم داشته و نگران بوده که مبادا اینطور به نظر برسد که قصد دارد به ایران امتیاز بدهد.

چندین منبع مطلع دلیل محافظه‌کاری بایدن در مسائل مربوط به ایران را اکراه او از ناامید کردن قانونگذاران تندرو ضد ایرانی در کنگره آمریکا و به خصوص «باب منندز»، رئیس کمیته روابط مجلس سنای آمریکا می‌دانند.

منندز با اینکه عضو حزب دموکرات است از مخالفان توافق هسته‌ای با ایران است و تیم بایدن از این هراس داشته که چنانچه آمریکا بدون دریافت امتیاز از ایران وارد برجام می‌شد او فرایند تأیید صلاحیت گزینه‌های دولت در سنا را کند و یا مختل می‌کرد.

البته ایران اعلام کرده که مسائل داخلی آمریکا ربطی به مذاکرات وین ندارند و بر عهده آمریکا است که این اختلافات را حل کرده و به انسجام برسد. چند روز پیش علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در توییتر نوشت: «صداهایی که از هیئت حاکمه آمریکا شنیده می‌شود نشان می‌دهد که انسجام لازم در این کشور برای اتخاذ تصمیمات سیاسی در مسیر پیشبرد مذاکرات وین وجود ندارد. دولت آمریکا نمی‌تواند هزینه اختلافات داخلی خود را با تضییع حقوق قانونی ملت ایران پرداخت کند.»

ایران اعلام کرده که مخالفت‌ها با برجام در داخل آمریکا چه دعوای زرگری باشد و چه واقعی حل آنها به عهده بایدن است و لازم است که دولت آمریکا با توجه به بدعهدی گذشته به ایران درباره ماندگاری برجام تضمین بدهد.