در فیلم‌های مخملباف، خدا جایگاهی ندارد/فیلم‌های رابین هودی ضدارزش هستند/ سینما باید توان مردمی را به تصویر بکشد

به گزارش حلقه وصل؛ حجت الاسلام قنبریان در نشست «سینمای عدالتخواه» از سلسله نشست‌های دوازدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار در سخنانی از لزوم سلوک معنوی عدالت خواهان سخن گفت و بیان داشت: عدالت دو گونه است. یک گونه آن عبارت انداز «عدالت بر» و گونه ی دیگر آن «عدالت بر» نام دارد. مفهوم «عدالت بر» شامل آن چیزی است که شما می سازید. آن روایتی که دارید باید مستند و منطبق بر نوامیس و تمکین عالم باشد. باید دربردارنده صدق و عدل باشد. چرا که پروردگار مطلق و عادل است. فرقی نمی کند اثر تولید شده در چه حوزه ای باشد اما باید مطابق بر نوامیس باشد اگر نه مصداق دروغ پیدا می کند که قرآن به آن می گوید «افک».

وی افزود: اگر صاحب اثر اتصالی به عالم بالا داشته باشد اثر تولید شده هم از او تبعیت می کند و برای همین است که به حافظ می گوید لسان الغیب. تا جایی که ما عارفی را داشتیم که در قنوت نمازش اشعارش حافظ را می خواند. چون چیزی که سروده بود مطابق با حقیقت عالم است. 

قنبریان تشریح کرد: عدالت تشریحی در یک کلام از درون فردی شروع می شود که تعدیل قوا و درک کننده او است. اگر فرد به یک تعادلی رسیده باشد افعالی که از او سر می زند نیز سازنده عدالت است. برای همین است که برای انتخاب قاضی، شاهد و امام جماعت گفته اند باید صفت عدالت را داشته باشد و اگر نداشته باشد نباید به او اتکا کرد. در دیگر منصبهای اجتماعی هم این مساله صادق است. اگر عادل بودی، می توانی عدالت در اجتماع جاری کنی و هر چیز را در سر جای خودش قرار دهی. در اسماء الهی هم «الحکم و العدل» است که عدالت را در این بین برقرار می‌کند. اگر نه هر اسم به طور جداگانه می خواهد عالم را تصاحب کند. «مضلّ» می خواهد همه را گمراه کند. جلال و جمال هر کدام می خواهند بر عالم مسلط شوند. رحمت می خواهد همه را ببخشد. غضب می خواهد از همه سبقت بگیرد. اما «الحکم و العدل» می آید به اسامی خداوند نظم می دهد و اگر کسی زیر رحمت خداوند زد آن وقت است که غضب کار خودش را انجام می دهد. 

در فیلم‌های مخملباف، خدا جایگاهی ندارد
قنبریان افزود: تجلی انسان کامل است که با عدالت در وجودش محقق می شود و باعث می شود چنین انسانی بتواند در جامعه راهگشا باشد. صراط مستقیم صراط عدالت است و باید بر این صراط مستقیم استقامت ورزید. بنابراین هر کس در روی زمین در حال گسترش عدالت است، دارد بساط حق را وسعت می بخشد. آرامش را در زندگی اجتماعی تکثیر می کند. اگر با در نظر گرفتن این جنبه ها عدالت ورزی نکنیم، عدالت جویی ما از نوع عدالت خواهی مارکسیست ها خواهد بود و معلوم نیست چه طول و عرضی پیدا خواهد کرد.

این استاد حوزه علمیه اضافه کرد: در خصوص فرایند عدالت‌خواهی باید چند عنصر را لحاظ کرد. اول علت فاعلی است. دوم ماده و صورت است و بعد علت غایی. علت فاعلی همان کسی است که آن کار را انجام می دهد. علت غایی دلیلی که او را به حرکت وا می دارد. ماده و صورت نباید دروغ باشد. نباید عدالتخواه دنیا را طوری به تصویر بکشد که مخاطب احساس پوچی کند و احساس کند پروردگار حکیمی در کار نیست. کما اینکه شهید آوینی هم همین انتقاد را به فیلم‌های مخملباف داشت و می‌گفت در فیلم های تو خدا جایگاهی ندارد. چه بسا فیلم هایی ساخته می شود که تطابقی بر عالم حقیقت ندارد و بخش هایی از حقایق عالم را ناگفته باقی گذاشته است. 

وی افزود: یکی از ارزش های اساسی فیلم این است که بین بینات و آسیب‌ها در تردد باشد. بینات یعنی چیزهایی که نیاز به اثبات ندارد. یک فیلم عدالتخواه با بینات شروع می کند. به بینات تاکید می کند و از سر بینات به سراغ چالش ها می رود. یکی از بینات این است که فاصله طبقاتی نباید در جامعه حاکم باشد. اما ممکن است حجم رسانه ای طوری تبیلغات کند که تبعیض و اختلاف پسندیده و موجه جلوه کند. همچنان که در دوران فراعنه هم اتفاق افتاده بود و رعیت پذیرفته بود که فرعون از طبقه خدایان است و او از طبقه فرودستان. 

قنبریان خاطرنشان کرد: تئوری شرک وقتی تولید می شود که جامعه در وهله اول دچار تبعیض می شود و بعد از آن تئوری شرک ساخته می شود. می گویند یک خدایی، خدای فرعون است و یک خدای دیگر خدای بردگان است. برای همین است که می گویند ما از وارثان مسیح و از وارثان پسر خدا هستیم و شما بردگان خدا هستیم. این گونه است که نظام تبعیض نظام شرک را تولید می کند. 

فیلم‌های رابین هودی ضد ارزش هستند
این استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: آنچه که مسلم است این است که فرصت باید برابر باشد نه مقصد. همه باید بتوانند تحصیل کنند. اینکه کسی تحصیل کرد و به مزایای بیشتری رسید طبیعی است اما فرصت تحصیل باید برای همه فراهم باشد. در فیلم عدالتخواه، عدالت باید همراه با آزادی باشد. فیلم های رابین هودی از این حیث ضد ارزش محسوب می شوند چرا که عدالت را به شکل عدالت نیابتی انجام می دهند. کما اینکه مردم ما هم به این عادت کرده اند چراکه از اول انقلاب یک خلخالی داشتیم که امور را در دست می گرفت. الان هم دوستان امنیتی مایل اند که عدالتخواهی در زیر چتر آنها و آن طور که آن ها می خواهند شکل بگیرد و این اصلا درست و پسندیده نیست. 

وی در خصوص عنصر چهارم اجرای عدالت به قسط به عنوان غایت اشاره کرد و گفت: در سینما باید توان مردمی را به تصویر کشید. مستندسازی که فقط فقر را روایت می کند نظام پروردگار را ناقص روایت کرده است. اگر آن را همان گونه که وجود دارد نقل می‌کند باید به دنبال نقطه های امید و کانونی که نشان دهند مردم برای به دست آوردن آن اراده کرده اند و آن را به دست آورده اند. 
قنبریان در ادامه گفت: سینماگران ما از طبقه ای نیستند که ما بتوانیم از آن ها انتظار فیلم عدالت خواه را داشته باشیم. از طبقه ای هستند که خروجی های آن ها می شوند فیلم های زرد. افرادی هم اگر از تبعیضها می گویند برای سوزن زدن به جای دیگر است اگر نه موضوع اصلی آن تبعیض نیست. 

وی تاکید کرد: فیلمساز لزوما نباید مصرف کننده ذائقه ی مخاطبان باشد. می تواند ذائقه بسازد و وقتی این ذائقه سازی تکرار شود عمومیت پیدا کند دیگر سینماگران هم می تواند در همان سبک و سیاق بسازند بنابراین اینکه می گویند مخاطب چنین فیلم هایی را نمی پسندد بهانه ای بیش نیست. 

قنبریان در پایان سخنانش تصریح کرد: خیلی از باید و نبایدها توسط حاکمیت ایجاد نمی شود بلکه افرادی از طبقه میانی آن را ایجاد می کنند و بعد تبدیل به خرده فرهنگ می شود و بعد تبدیل به فرهنگ. بنابراین این وظیفه جوانان عدالتخواه این است که اول در حوزه فکر به آن بپردازند و بعد در حوزه تولید اثر درباره آن آثاری را بسازند و بعد از آن است که می تواند وارد مرحله ی سیستم سیاستگذاری کشور شود. اگر هر کدام از این مراحل کامل طی نشده مساله ناقص می‌ماند و راهی پیش نمی‌برد. 

گفتنی است دوازدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار، از شنبه ۱۸ دی ماه شروع شده و تا ۲۳ دی ماه، آثار جشنواره در این مراسم، در سینمافلسطین تهران و به صورت مجازی در Ammaryar.ir به نمایش درمی‌آیند. آیین اختتامیه جشنواره عمار نیز ۲۴ دی ماه با تقدیر از برگزیدگان بخش‌های مسابقه مستند و داستانی و پاسداشت مسعود جعفری جوزانی برگزار می‌شود.