به گزارش حلقه وصل، چاپ دوم کتاب «رابطه دین و اخلاق» اثر سیدمحمد عالمی به همت مؤسسه بوستان کتاب در ۲۷۶ صفحه منتشر شد.
با وجود اهمیت دین و اخلاق و همراهی این دو در دوره‌های مختلف تاریخ و تأثیر انکارناپذیر آنها در تعالی انسان‌ها، در تاریخ مغرب زمین اتفاقاتی افتاده است که بحث از نسبت دین و اخلاق به صورت جدی مورد پرسش قرار گیرد و متفکران در مورد ربط و نسبت این دو به تأمل بنشیند. حاصل این تأمل ورزی ها پی‌ریزی نظریه‌هایی در این باب بوده است. مراد این نیست که نگرش متفاوت به این مسأله متأثر از تحولاتی است که پس از رنسانس در غرب اتفاق افتاده است.
روش این تحقیق بر اساس مطالعه کتابخانه ای است و سیر تدوین رساله به این صورت است که ابتدا دیدگاه مطرح درباره دین و اخلاق بر اساس منابع کتابخانه‌ای توصیف و تبیین می‌شوند، سپس مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند و نقاط قوت و ضعف هر کدام بیان می‌شود؛ در پایان هم دیدگاه مورد نظر نگارنده به بحث گذاشته می‌شود.
آنچه این تحقیق را از کارهای انجام شده ممتاز می‌کند، پرداختن به این موضوع از زاویه خاص است که در تحقیقات دیگر یا پرداخته نشده یا اگر هم در بعضی موارد به آنها توجه شده، به صورت اجمال و گذرا انجام شده است.
ساختار اثر
این اثر در چهار فصل تهیه و تنظیم شده است؛ در فصل اول این اثر، کلیات و مفاهیم مرتبط با موضوع این کتاب بیان شده که پس از بیان تعریفی از دین، و توضیحاتی در خصوص دین در قرآن و روایات، به مبحث اخلاق پرداخته شده است و در ادامه نیز به پیشینه رابطه دین و اخلاق و اهداف مشترک این دو اشاره شده است.
«اتحاد دین و اخلاق» عنوان دومین فصل از این اثر است که در این فصل سه دیدگاه «یگانگی دین و اخلاق»، «استنتاج اخلاق از دین» و «استنتاج دین از اخلاق» مورد بحث و بررسی قرار گرفته است؛ یکی از مباحث بیان شده در این فصل. تقریرهای نظریه استنتاج اخلاق از دین می‌باشد در این راستا چهار تقریر (نظریه زبانی امر الهی، نظریه علّی امر الهی، نظریه فرمان الهی تعدیل شده، دیدگاه متفکران مسلمان) نقد و بررسی یا ارزیابی شده اند.
نویسنده در فصل سوم که با عنوان «تباین دین و اخلاق» تألیف شده است، سه دیدگاه «استقلال دین و اخلاق»، «تنافر جزئی دین و اخلاق» و «تنافر کلی دین و اخلاق» را تبیین و نقد و بررسی کرده است.
در چهارمین فصل از این اثر، «تعامل دین و اخلاق» بررسی گردیده است و پس از بیان مبانی دیدگاه تعامل، به تأثیر اخلاق در دین و تأثیر دین در اخلاق پرداخته شده و لوازم دیدگاه تعامل (جهان بینی کامل، فرهنگ پویا، و در عرصه علم و فناوری) نیز تشریح شده است.
برشی از اثر
از دیگر تأثیرات و نقش‌های دین در اخلاق را می‌توان در اجرا و به مرحله ظهور رسیدن اخلاق دانست. برای اینکه اخلاق به اجرا در بیاید، نیازمند پشتوانه و ضمانت اجرایی است. صرف آگاهی از اصول ارزش‌های اخلاقی، ضمانت کافی برای عمل به آن نیست. دین این ضمانت را تأمین می‌کند. دین این نقش خود را در زمینه اخلاق و به کارگیری ابزارهای مختلف از راه‌های گوناگون که متناسب با ویژگی‌های شخصیتی افراد انسانی است، به طرق مختلف انجام می‌دهد:
الف. از طریق اعتقاد به خداوند. دین با تقویت اعتقاد به خدا که نسبت به انسان‌ها و رفتارهای آنان برکنار نیست، زمینه انگیزش اخلاقی را در مورد آن ایجاد می‌کند.
ب. اعتقاد به معاد و پاداش و کیفر اخروی. دین با توجه دادن انسان‌ها به سرای واپسین که زندگی انسان‌ها عبث و بدون غایت نیست، آفرینش انسان حکیمانه و بر اساس طرح غایتمند می‌باشد، انسان‌ها را در عمل به اخلاق و اصول ارزشی یاری می‌کند.
ج. نظام اخلاقی جهان. دین با این نگرش و بینشی که به مؤمن نسبت به نظم اخلاقی عالم می‌دهد، نقشی اساسی در تعهد مؤمنان به اخلاق و ارزش‌های اخلاقی به عهده می‌گیرد.
د. معرفی الگوهای اخلاقی. دین با نشان دادن و به عنوان سرمشق‌های اخلاقی، زمینه ملموس شدن رفتارهای اخلاقی را فراهم می‌کند.