به گزارش حلقه وصل، عملیات سوآپ سه‌جانبه میان ترکمنستان، ایران و آذربایجان که ۷ آذرماه در حاشیه پانزدهمین نشست سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) امضا شده بود، به صورت رسمی آغاز شد.
ایران براساس این قرارداد سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان را به آذربایجان تحویل می‌دهد. این گاز از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت (سوآپ) خواهد شد و ایران گاز مصرفی موردنیاز خود در ۵ استان کشور را به عنوان حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد.
جواد اوجی وزیر نفت درباره جزئیات قرارداد سوآپ گازی بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان توضیح می‌دهد: «طبق این قرارداد سه‌جانبه، ایران سالانه نزدیک به ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز را از ترکمنستان به آذربایجان تحویل می‌دهد. از دی‌ماه ۱۳۹۵ تعاملات گازی ایران با ترکمنستان قطع شده بود ولی با انعقاد این قرارداد گام رو به جلویی در مناسبات انرژی دو کشور برداشته شد. این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند».
*برگ طلایی ایران در قرارداد گازی با ترکمنستان و آذربایجان چه بود؟
مهم‌ترین دستاورد این قرارداد سوآپ گازی، احیای تعاملات اقتصادی ایران با ترکمنستان بعد از ۵ سال سردی روابط بین دو کشور بود. در دولت یازدهم و دوازدهم در سایه بی‌تدبیری وزارت نفت وقت، تعاملات گازی ایران با کشور ترکمنستان از دی ماه سال ۹۵ متوقف شد.
منصور معظمی معاون اسبق بازرگانی و امور بین‌الملل وزارت نفت در دوران بیژن زنگنه با اشاره به مزایای این توافق گفته است: احیای روابط اقتصادی با ترکمنستان گام مهمی بود که برداشته شد. کشور ترکمنستان همسایه ایران است و ما با انعقاد قرارداد گازی روابط‌مان با ترکمنستان را تقویت کردیم و این موضوع قطعا به نفع کشور است. اصلا ایده‌آل بنده این است که ایران تمامی گاز صادراتی ترکمنستان را بخرد و خودش این گاز را با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز خود به سایر کشورها صادر کند.
غلامحسین حسن‌تاش، کارشناس ارشد انرژی نیز در این باره می‌گوید: استفاده از پهنه کشور برای سوآپ، ترانزیت و تسهیل حمل و نقل کشورهای همسایه، هم از نظر اقتصادی مثبت است و هم به تحکیم روابط سیاسی کمک می‌کند و هم تنش‌های منطقه ای را کاهش می‌دهد، خصوصا در مورد سوآپ گاز با توجه به وسعت شبکه گاز کشور به طور کل سوآپ گازی جانبه بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان قدم مثبتی است. چنین توافق‌هایی هم به نفع سیاست خارجی است و هم به نفع بخش انرژی است.
سید مرتضی هاشمی نائب رئیس سابق هیات رئیسه بازرگانان اتحادیه صادرکنندگان نفت و گاز و پتروشیمی هم در گفت‌وگویی بیان کرده است: دولت رئیسی می‌تواند با این قرارداد، هزاران اتفاق مثبت را با کشورهای همسایه رقم بزند، زیرا در حال حاضر، ورود بسیاری از تاجران ایرانی به کشور ترکمنستان ممنوع بوده و حتی بسیاری از تاجران ایرانی در ترکمنستان زندانی هستند که این موارد در گذشته به ظریف، وزیر سابق خارجه هم گفته شده بود. این قرارداد فقط یک قرارداد گازی نیست. یک قرارداد اقتصادی-سیاسی است و جنبه های گوناگون دارد. باید اذعان کرد که چراغ سبز ترکمنستان به ایران را می‌توان برگ طلایی این دولت قلمداد کرد.
*برنامه استراتژیک ایران برای برهم زدن بازی آمریکا در بازار گاز منطقه
بررسی‌ها نشان می‌دهد که توافق سوآپ گازی ذیل یک کلان‌برنامه استراتژیک برای از دور خارج کردن استراتژی مقابله‌ای آمریکایی‌ها با ایران در بازار گاز منطقه اجرایی شده است. به بیان دیگر با انعقاد این قرارداد معادلات بازار گاز منطقه تغییر پیدا کرده و خطوط لوله ترانس کاسپین و تاپی به عنوان تهدیدکننده بازار گاز ایران از دور خارج شده‌اند.
در همین باره مجید شاکری کارشناس اقتصادی درباره مزایای استراتژیک این قرارداد سوآپ گازی می‌گوید: «انصافا منطق قرارداد سواپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان خیلی دقیق تنظیم شده است. موضوع صرفا تامین یا عدم تامین گاز پنج استان شمالی ایران نیست بلکه ایران دریچه‌ای ایجابی برای همکاری با محور لاجورد پیدا کرده، چیزی که تا همین دو ماه قبل خیلی بعید به نظر می‌رسید».
وی ادامه می‌دهد: «اینکه چگونه می‌توان رقابت و همکاری را کنار هم تعریف کرد یک مرحله مهم است که این قرارداد یک گام بسیار بلند به سوی این درک است. شاید این اولین بار است که ایران وارد یک همکاری کریدوری به معنای جدید آن می‌شود. آینده چه خواهد شد؟ نمی‌دانم. اما این خبر واقعا امیدوارکننده است».
اگر از این دریچه به موضوع قرارداد سوآپ گاز بین ایران و ترکمنستان نگاه شود، مشخص می‌شود که ماجرای این قرارداد صرفا انتقال چند میلیون متر مکعب نبوده و نیست و به این قرارداد باید به عنوان یگ گام رو به جلو برای تغییر معادلات بازار گاز منطقه به نفع ایران نگریست.