برای رهایی از خام‌فروشی نفت چه میزان سرمایه‌گذاری نیاز است؟

به گزارش حلقه وصل، با توجه به تحریم‌های ظالمانه علیه کشور به ویژه تحریم صادرات نفت و میعانات گازی، می‌توان بخشی از ظرفیت صادراتی نفت خام را جهت توسعه صنعت پتروپالایشگاهی و پالایشگاهی صرف کرد.

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «بررسی رویکردهای مختلف به توسعه صنعت پتروپالایشگاهی در کشور»،‌ در حالت کلی ۳ رویکرد اصلی برای توسعه صنعت پتروپالایشگاهی و پالایشگاهی در کشور مطرح است:

احداث واحدهای جدید پالایشگاهی با رویکرد تولید و صادرات سوخت

* احداث پالایشگاه سیراف با رویکرد تولید سوخت چقدر آب می‌خورد؟

با توجه به گسترش خودروهای با سوخت جایگزین جدید و خودروهای برقی تا افق ۲۰۴۵ میلادی در دنیا، حجم بازارهای صادراتی بنزین و گازوئیل رشد قابل توجهی نخواهد داشت و مسئله بازار محصولات سوختی یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در رویکرد احداث واحدهای جدید پالایشگاهی با هدف تولید و صادرات سوخت خواهد بود.

همچنین کنترل مصرف سوخت در کشور با توجه به رشد مصرف سوخت در ۳ دهه اخیر کاملا حیاتی است، زیرا در غیر این صورت پالایشگاه جدید صرفا نیاز سوخت داخل کشور را تأمین خواهند کرد.

در این قسمت مطالعات امکان‌سنجی احداث پالایشگاه سیراف به عنوان یکی از پالایشگاه‌های در دست ساخت کشور با خوراک میعانات گازی مورد بررسی قرار می‌گیرد. ظرفیت ورودی این پالایشگاه ۴۸۰ هزار بشکه در روز میعانات گازی است که با در نظر گرفتن سرمایه در گردش ۱.۲ میلیارد دلاری و هزینه سرمایه‌گذاری ۳.۳ میلیارد دلاری و هزینه بهره ۳۹۰ میلیون دلاری، در فاز اول این پروژه کل سرمایه مورد نیاز حدود ۴.۹ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

خوراک ورودی میعانات گازی این پالایشگاه سالانه (معادل ۳۵۰ روز کاری) حدود ۱۹.۶ میلیون تن (۴۸۰ هزار بشکه در روز) میعانات گازی و خروجی این پالایشگاه سالانه ۴۶۶.۳ هزار تن گاز مایع، ۴.۴۵ میلیون تن نفتای سبک، ۶.۹ میلیون تن نفتای سنگین، ۳.۵۴ میلیون تن کروسن (سوخت جت)، ۳.۹۸ میلیون تن گازوئیل، ۷۸ هزار تن مواد باقیمانده پایین برج و ۷۰ هزار تن گوگرد خواهد بود.

مطابق تصویر ۱، در صورت احداث واحد بنزین‌سازی با استفاده از خوراک نفتای سبک و سنگین تولیدی در فاز دوم پروژه، به ازای هر ۱۲۰ هزار بشکه در روز خوراک ورودی به پالایشگاه‌ حدود ۲۷۵۰ هزار تن در سال بنزین تولید خواهد شد و نیاز به حدود ۳۰۰ میلیون دلار هزینه سرمایه‌گذاری است.

تصویر ۱-ساختار فرایندی پالایشگاه (Refinery)

بنابراین هزینه سرمایه‌گذاری برای واحد بنزین‌سازی پالایشگاه میعانات گازی با خوراک ورودی ۴۸۰ هزار بشکه در روز میعانات گازی حدود ۱.۲ میلیارد دلار است. لذا کل هزینه سرمایه‌گذاری احداث پالایشگاه به همراه واحد بنزین‌سازی حدود ۶.۱ میلیارد دلار خواهد شد.

*بررسی سناریوی اقتصادی احداث طرح سیراف به صورت پتروپالایشگاه

ساخت پتروپالایشگاه‌ها رویکرد دیگری است که جهت خنثی‌سازی و دور زدن تحریم‌های مرتبط با فروش نفت و میعانات گازی پیش‌روی کشور قرار دارد. در این رویکرد علاوه بر تولید سوخت، تولید محصولات شیمیایی نظیر آروماتیک‌ها و الفین‌ها نیز بخش قابل توجهی از مواد خروجی از پتروپالایشگاه‎ها را در بر خواهد گرفت.

مطابق تصویر ۲ و مطالعات امکان‌سنجی انجام شده جهت احداث پالایشگاه سیراف، می‌توان از خروجی نفتای سبک و سنگین پالایشگاه سیراف به عنوان: ۱-خوراک واحد پتروشیمی آروماتیک با هدف تولید بنزن-تولوئن-زایلن‌ها یا ۲- پتروشیمی کراکر بخار با هدف تولید پلی‌الفین‎‌ها (پلی اتیلن و پلی پروپیلن) استفاده کرد و یک واحد پتروپالایشگاهی را پیکربندی کرد.

تصویر ۲- پتروپالایشگاه (پالایشگاه + پتروشیمی کراکر بخار + پتروشیمی آروماتیک)

در صورت احداث واحد پتروشیمی آروماتیک با خوراک نفتای سنگین در فاز دوم پروژه پالایشگاه سیراف، به ازای هر ۱۲۰ هزار بشکه در روز خوراک ورودی به پالایشگاه‌ حدود ۶۹۰ هزار تن در سال بنزن-تولوئن-زایلن‌ها تولید خواهد شد و نیاز به حدود ۷۷۰ میلیون دلار هزینه سرمایه‌گذاری است.

از طرف دیگر در صورت احداث واحد پتروشیمی کراکر بخار از خوراک نفتا به همراه واحدهای پلیمریزاسیون با هدف تولید پلی‌الفین‌ها (پلی اتیلن و پلی پروپیلن)، به ازای هر ۱۲۰ هزار بشکه در روز خوراک ورودی به پالایشگاه‌ حدود ۸۰۰ هزار تن در سال پلی اتیلن و ۴۰۰ هزار تن در سال پلی پروپیلن تولید خواهد شد و نیاز به حدود ۲.۶ میلیارد دلار هزینه سرمایه‌گذاری است.

بنابراین برای ساخت پتروپالایشگاه سیراف با ظرفیت ۴۸۰ هزار بشکه در روز خوراک میعانات گازی با دو نوع پیکربندی پتروشیمی آروماتیک و پتروشیمی کراکر بخار به همراه واحدهای پلیمریزاسیون به ترتیب حدود ۸ و ۱۵.۴ میلیارد دلار هزینه سرمایه‌گذاری نیاز است. در جدول ۱ هزینه سرمایه‌گذاری در سناریوهای مختلف پیکربندی پالایشگاه سیراف، به طور خلاصه نشان داده شده است.

جدول ۱- هزینه سرمایه‌گذاری در سناریوهای مختلف پالایشگاه سیراف

*برای جلوگیری از خام فروشی چه میزان سرمایه‌گذاری در هر رویکرد لازم است؟

برآورد هزینه سرمایه‌گذاری در دو رویکرد توسعه پالایشگاه و پتروپالایشگاه در جدول ۴ نشان داده شده است. با فرض شرایط غیرتحریمی، کشور ما قادر است، تا تقریباً حدود ۲ میلیون بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی صادر کند.

جهت مصرف در داخل این حجم صادراتی مواد خام در پالایشگاه و پتروپالایشگاه‌ها، هزینه‌های هنگفت سرمایه‌گذاری نیاز است. در صورت مصرف ۲ میلیون بشکه در روز نفت خام یا میعانات گازی در پالایشگاه‌های جدید نیاز به سرمایه‌گذاری حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلاری است و در صورت احداث واحدهای پتروپالایشگاهی بسته به نوع فرایند مورد استفاده، حجم سرمایه‌گذاری بین بازه ۳۳ تا ۶۳ میلیارد دلار خواهد بود.

جدول ۴- برآورد هزینه سرمایه‌گذاری در دو رویکرد توسعه پالایشگاه و پتروپالایشگاه

پس از تصویب آیین‌نامه قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» در هیئت وزیران و فراخوان عمومی وزارت نفت و بررسی طرح‌های پیشنهادی برای احداث واحدهای پالایشی و پتروپالایشی، در نهایت ۷ طرح احداث پالایشگاه شامل ۴ طرح احداث پالایشگاه نفت خام به ظرفیت ۱۰۲۰ هزار بشکه در روز با هزینه سرمایه‌گذاری ۹.۱۹ میلیارد دلار، ۳ طرح پالایشگاه میعانات گازی به ظرفیت ۲۴۰ هزار بشکه در روز با هزینه سرمایه‌گذاری ۱.۵ میلیارد دلار، ۱ طرح احداث پتروپالایشگاه با خوراک نفت خام به ظرفیت ۲۰۰ هزار بشکه با هزینه سرمایه‌گذاری ۵.۹ میلیارد دلار و ۱۲ طرح ارتقای بهینه‌سازی پالایشگاه‌های موجود با هزینه سرمایه‌گذاری ۶.۶ میلیارد دلار مورد تایید وزارت نفت قرار گرفته است که عمده این طرح‌ها متمرکز بر رویکرد تولید مواد اولیه پالایشگاهی و سوخت جهت صادرات هستند.

از ابتدا پیدایش صنعت پتروشیمی در ایران از سال ۱۳۴۳ تا پایان سال ۱۳۹۹ حدود ۷۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی انجام شده است که تقریباً هر سال حدود ۱.۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صورت پذیرفته است و ظرفیت اسمی تولید این صنعت نیز تا انتهای سال ۱۳۹۹ برابر ۸۳.۵ میلیون تن بوده است. اما در سال‌های اخیر از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۹، در صنعت پتروشیمی ۲۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری انجام شده است که سالیانه متوسط ۲.۶ میلیارد دلار هزینه شده است.

بنابراین مطابق جدول ۴، برای مصرف کامل نفت خام و میعانات گازی صادراتی در داخل کشور (۲ میلیون بشکه در روز) در صنعت پتروپالایشگاه و پالایشگاه نیاز به سرمایه‌گذاری بیش از ۲۵ میلیارد دلاری است و این حجم سرمایه‌گذاری با میزان پول ورودی به این صنعت در سال‌های اخیر تناسب ندارد و انجام کامل طرح‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی است.