به گزارش حلقه وصل، از دیرباز نقاشی روی دیوار غارها و همچنین معابد هند، نشانگر اهمیت این هنر در نزد هندیان بوده است. آثار نقاشی به دست آمده از غار «آجانتا» در نزدیکی شهر اورنگ‌آباد هند که در حدود ۶۵۰ سال قبل از میلاد مسیح به تصویر درآمده است، اوج زیبایی و قدمت این هنر زیبا در شبه قاره هندوستان به شمار می‌آید. بعدها این تصاویر تحت تأثیر هندوان و پیروان بودا قرار گرفت.
غار آجانتا که جزء میراث معنوی در یونسکو ثبت شده است
با ورود مغولان به هند و با آمیخته شدن سبک نقاشی چینی و ایرانی در کارهای هنری قرن هشتم، همچنین ورود نقاشان ایرانی به این سرزمین متمدن حلقه وصل‌زمین، نقاشی سبک مغولی پایه‌ریزی شد.
باید گفت که فن نقاشی به ویژه هنرهای دیوارنگاری و چهره‌پردازی به سبک مینیاتور که در ایران در قرن نهم هجری، نخست در شهر هرات ترقی کرد و پس از آن در قرن دهم و یازدهم در شهرهای قزوین، اصفهان و تبریز به حد کمال خود رسیده بود؛ آثار آن سبک در عصر اسلامی هند که همزمان با حکومت مغولان بود، به خوبی نمایان است.
شاهزاده سلیم (فرزند جلال‌الدین اکبرشاه گورکانی) در شکارگاه
* انتقال ۳ نقاش چیره‌دست از ایران به هند
هنر مینیاتور که پس از حمله مغول به ایران و انتشار نقاشی چینی‌ها در آن کشور به حد کمال خود رسید، در هندوستان نیز به وسیله نسل‌هایی از مؤسس سلسله گورکانیان یعنی «بابر شاه» انتشار یافت. استاد بهزاد هراتی از جمله بزرگترین نقاشان محسوب می‌شود که بابر شاه گورکانی در نزدیک خود جای داد و همیشه از او یاد می‌کند.
پس از بابرشاه، همایون (نصیرالدین) به سلطنت رسید. او قبل از رسیدن به حکومت، ۱۵ سال در دربار شاه‌طهماسب در ایران حضور داشت. همایون شاه وقتی از سفر طولانی خود از ایران به هند باز می‌گردد، سه هنرمند چیره‌دست و برجسته ایرانی را تحت حمایت و پشتیبانی کامل خود به شبه‌قاره می‌آورد. میر سید علی، خواجه عبدالصمد شیرازی و فرخ‌بیگ قلمان سه استادی بودند که همراه همایون شاه به هند آمدند. این سه هنرمند که تحت تأثیر کمال‌الدین بهزاد بودند، مؤسس مکتب نقاشی هندی ـ اسلامی هستند.
یکی از خصوصیات این هنر تلفیقی، دارا بودن ضرباهنگ در صحنه‌های جنگ و شکار و همچنین عاشقانه‌هایی همچون لیلی و مجنون، شیرین و فرهاد و جشن‌های دربار است.
مکتب جدید نگارگری هند را باید تلفیق آنچه در غارهای آجانتا وجود داشت با تناسب و قرینه‌سازی فاصله‌ها و ابعاد متأثر از مکتب سمرقند و هرات ایران دانست. چندین مکتب نقاشی در این دوران پدید آمد که از مشهورترین آنها می‌توان به مکتب اوده (لکنو) و مکتب مرشدآباد اشاره کرد.
ابوالفضل علامی در حال ارائه اکبرنامه به اکبرشاه
* رواج پرتره‌نگاری در زمان اکبرشاه
در زمان اکبر شاه این صنعت به حد کمال رسید. جالب آنکه خود اکبرشاه در زمان کودکی به آموختن این هنر زیبا علاقه وافری نشان می‌داد و پس از سلطنت نیز به تشویق نقاشان و هنرمندان این عرصه فرهنگی می‌پرداخت.
ابوالفضل علّامی (وزیر جلال‌الدین اکبر شاه گورکانی) در اثر جاودانه خود «آیین اکبری» از علاقه اکبر شاه به هنر نقاشی بسیار سخن به میان آورده است. از این رو، پس از او هم هنر مینیاتور گسترش یافت و در ایالت‌هایی همچون راجستان، گجرات و کشمیر تا دکن (جنوب هند) منتشر شد.
به ویژه در زمان اکبرشاه، چهره‌پردازی و تصویربرداری مرسوم شد. او امر کرد که نقاشان صورت امیران و رجال سیاسی دربار را ترسیم کرده و نگهداری کنند.
پرتره‌ای از جهانگیر شاه که تصویری از پدرش (اکبر شاه) را در دست دارد
* حضور نقاشان در لشکرکشی‌ها
جالب اینکه نقل شده است در حمله‌های برق‌آسا و سریع اکبرشاه به ایالت گجرات، استادان نقاش ملتزمان رکاب او بودند. بعد از او، جهانگیر شاه مینیاتور را بسیار ترویج کرده است.
جهانگیر علاوه بر ترسیم رجال سیاسی و مراسم مختلف دربار، خدماتی گسترده هم به علم به ویژه علم جانورشناسی کرده است. او به نقاشان خود دستور می‌داد که از پرندگان و حیوانات شکل‌هایی را کشیده و در کتابخانه نگهداری کنند. منصور نقاش جهانگیری یکی از اساتید معروف آن زمان بود. البته باید گفت که بسیاری از این نقاشی‌ها به فراموشی سپرده شده و برخی نیز متاسفانه از بین رفته است.
نقاشی «دودو» اثر استاد منصور؛ از معدود تصاویر رنگی دودو که از روی نمونه زنده کشیده شده است
* نقاشی پرنده‌ای که منقرض شده است!
دکتر آن. ایوانف در انستیتوی مطالعات شرقی آکادمی علوم روسیه، مقاله‌ای را در باب پرنده‌شناسی در کنگره بین‌المللی پرنده‌شناسی در هیلسینکی در سال ۱۹۵۸ ارائه کرد که از روی نقاشی پرنده‌ای به نام «دودو» بود. اما ترسیم این پرنده منقرض‌شده به زمان جهانگیر شاه باز می‌گردد. در زمان وی، یک نقاش و چهره پرداز معروف هندی به نام بشن داس (Bishen Das) با عده‌ای به اصفهان اعزام می‌شود و چهره شاه عباس اول و چهره بسیاری از رجال سیاسی و وقایع تاریخی آن زمان را ترسیم می‌کند. آقا رضا و پسرش ابوالحسن نیز از شاعران جهانگیر و شاه جهان هستند. اگر چه از زمان «اورنگ زیب» هنر نقاشی و هنرهای دیگر در دربار گورکانیان رو به تنزل نهاد.
آثار قلمی نقاشان برجسته هندی در مجموعه های نفیس و گرانبها هم در موزه‌های هند و انگلستان (موزه بریتانیا و موزه آلبرت. کتابخانه دفتر هند) و هم در ایران (کتابخانه ملی) موجود است و محل بهره‌برداری هنرمندان و علاقمندان.
آفتاب‌پرست، اثر استاد منصور، خلق شده در ۱۶۱۲ میلادی، محل نگهداری: گالری سلطنتی