به گزارش حلقه وصل، نیروی دریایی سپاه (ندسا) به عنوان بازویی از مجموعه نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران که طی بیش از سه دهه گذشته در رویارویی با نیروهای خارجی خصوصاً آمریکا بوده است دارای پایه‌های قدرتی شامل شناورهای پرسرعت، یگان تکاوری، آتشبارهای موشکی، یگان هوادریا و یگان پهپاد است که هر یک از آنها در مسیر تکامل خود بسته به قدمت راه اندازی در حال حرکت هستند.
سه قدرت اول از مجموعه فوق، مدت‌ها پیش به بلوغ کافی رسیده و هم اکنون در مسیر پیشرفت کمی و کیفی هستند. یگان هوادریا و پهپاد که پس از جنگ تحمیلی راه اندازی شده‌اند در مسیر بلوغ خود قرار دارند و به ویژه در سال‌های اخیر در حال دریافت تجهیزات جدیدتر بوده‌اند. به گفته فرمانده نیروی دریایی سپاه، پایه ششم قدرت این نیرو، زیردریایی‌ها خواهند بود.
نقش تعیین کننده زیرسطحی‌ها در نبردهای دریایی و قابلیت‌های بالای آن در مخفی ماندن از دید دشمن است که آنها را تبدیل به یک سلاح استراتژیک کرده که حتی در اختیار داشتن تعداد اندکی از آن می‌تواند در زمان صلح، نقش بازدارندگی و در زمان جنگ، برتری‌های رزمی مؤثری به دنبال داشته باشند.
زیردریایی به سبب قابلیت‌های ویژه خود که مهمترین آنها اختفا از دید دشمن است، اثر بسیار زیادی در تغییر توازن قوا دارد. اجرای راهبرد ممانعت از دسترسی کشورهای متخاصم به دریا، با زیردریایی بسیار راحت‌تر از یگان های شناوری و هوایی ممکن می‌شود.
تأکید مقام معظم رهبری مبنی بر در دست گرفتن ابتکار عمل در عرصه دریا با بهره‌برداری از توان زیرسطحی‌ها سابقه دیرینه‌ای دارد. در طی سه دهه اخیر وجود زیردریایی در نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران یکی از مؤلفه‌های مهم قدرت نیروهای مسلح ایران بوده است. علاوه بر منطقه خلیج فارس که فضای زیردریای آن در این مدت در اختیار ایران بوده، زیردریایی‌های رده کیلو نیروی دریایی ارتش مأموریت های متعددی نیز در آبهای آزاد و حتی دریای سرخ داشته‌اند.
اما جدیدترین پایه قدرت نیروی دریایی سپاه که به گفته رئیس سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع امسال کار ساخت محصولات برای آن آغاز خواهد شد یگان زیرسطحی ندسا است.
این نیرو از مدت‌ها پیش دارای انواعی از زیردریایی‌های فوق سبک یا بدون سرنشین برای عملیات‌های خود بوده که شامل زیردریایی‌های مرطوب برای حمل غواصان و نیروهای ویژه و نیز چند نوع زیردریایی بدون سرنشین است.
زیردریایی مرطوب حمل غواص در اختیار نیروی دریایی سپاه
نمونه احتمالاً بدون سرنشین شده از زیردریایی‌های مرطوب در ندسا
دو نمونه از زیردریایی‌های بدون سرنشین ابعاد کوچک متعلق به ندسا که توسعه آنها مربوط به یک دهه پیش بوده است
اما در چند سال گذشته اخبار پراکنده‌ای از در دست طراحی بودن زیردریایی‌های لازم متناسب با نیازمندی‌های ندسا منتشر شده بود. به طور خاص، دریادار تنگسیری فرمانده این نیرو از علاقمندی ندسا به زیردریایی‌های رده (کلاس) میدجت مانند غدیر اما با فناوری‌های پیشرفته‌تر و قابلیت‌های بیشتر مانند زیردریایی فاتح خبر داده بود.
وی تأکید کرده بود که زیردریایی مدنظر ندسا باید علاوه بر اژدر قابلیت شلیک موشک کروز زیرسطح به سطح را نیز داشته باشد.
در سال‌های گذشته انواعی از زیردریایی‌های کوچک شامل زیردریایی‌های مرطوب در اختیار نیروی دریایی سپاه مشاهده شده بود. اما کمتر از یک سال پیش و در اوایل خرداد ۱۳۹۹ در مراسم تحویل بیش از ۱۱۰ شناور تندرو رزمی و گشتی به ندسا، نمونه آزمایشی زیردریایی بدون سرنشین سپاه هم نمایش داده شد که بازتاب گسترده‌ای در محافل تحلیلی خارجی داشت.
این زیردریایی نسبت به سایر نمونه‌های بدون سرنشین از ابعاد بسیار بزرگتری برخوردار بود که به آن قابلیت‌های برد بیشتر، امکان حمل محموله‌های رزمی و تسلیحات مختلف و امکان رفتن به عمق بیشتر را می‌دهد. نمونه‌های خارجی مشابه آن در کشورهای انگشت شماری در دست توسعه است و در این زمینه سپاه همپای قدرت‌های بزرگ در حال حرکت است.
نوع خاصی از زیردریایی‌های متعارف یا دیزلی با تناژ پایین، زیردریایی میدجت نام دارد که به دلیل ابعاد کوچک، قابلیت حرکت در آبهای کم عمق را بخوبی داشته و بسیار کم سر و صدا نیز هستند.
با تعریف دقیق‌تر، امروزه زیردریایی میدجت به زیردریایی‌های کمتر از ۱۵۰ تا ۲۰۰ تن گفته می‌شود. این وسائل معمولاً با خدمه‌ای کمتر از ۱۰ نفر بکارگیری شده و دارای فضای داخلی محدودی هستند.
این زیردریایی‌ها برای ردیابی و انهدام زیردریایی‌ها و کشتی‌های دشمن طراحی شده‌اند. آنها آرام، سریع، دارای تسلیحات مناسب و حسگرهای پیشرفته بوده و با شلیک موشک و اژدر از نیروهای دیگر پشتیبانی می‌کنند.
خلیج فارس از جمله دریاهای کم عمق دنیا است که زیردریایی‌های بزرگ امکان حضور در آن را ندارند. با توجه به محدودیت ابعاد زیردریایی در این دریا، به نظر می‌رسد زیرسطحی رده میدجت به عنوان بهترین گزینه برای عملیات در آن مطرح باشد.
زیرسطحی‌های رده میدجت از جهات مختلف تناسب بسیار خوبی با اقلیم خلیج فارس داشته و در طی ۲۰ سال گذشته نیروی دریایی ارتش به تعداد زیادی از این نوع زیردریایی در خلیج فارس و تنگه هرمز و نواحی نزدیک به آن استفاده کرده است.
اما محدودیت‌های این زیردریایی سبب شد تا ارتش به سمت توسعه یک رده بزرگتر به نام فاتح با طول و حجم و وزن بالاتر برود. هرچند بهسازی‌های مختلفی روی زیرسامانه‌های غدیر توسط ارتش و وزارت دفاع انجام شد اما همچنان محدودیت حمل تسلیحات و نیز مدت ماندگاری زیر دریا در این زیردریایی وجود دارد. مرور ویژگی‌های کلی دو زیردریایی غدیر و فاتح می‌تواند شناخت بهتری نسبت به آنها ایجاد کند.
زیردریایی‌های کوچک کلاس غدیر نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که خط تولید آن در شهریور ۱۳۸۵ افتتاح شد به دلیل طراحی خاص خود به شکل بسیار مطلوبی برای منطقه خلیج فارس مناسب هستند و توانایی عملیاتی بالایی را در اختیار نیروی دریایی ارتش در ۱۵ سال اخیر گذاشته‌اند.
این زیردریایی دارای قابلیت بالایی در غوص و صعود و مانور است و تنها در مدت ۳۰ ثانیه از اسکله جدا شده و از این نظر توانایی بالایی در ورود به حالت عملیاتی دارد.
غدیر با طول ۲۹ متری خود که جابجایی آن ۱۱۵ تن است قابلیت قرارگیری در بستر دریا را دارد و در این وضعیت سامانه‌های راداری توانایی ردگیری آن را ندارند.
دو محفظه اژدر برد بلند با قطر ۵۳۳ میلیمتر که قابلیت شلیک موشک کروز ضد کشتی نیز از آنها وجود دارد در جلوی زیردریایی غدیر تعبیه شده است.
این زیرسطحی کاملاً بومی که عرض بدنه آن حدود ۲ متر و ۷۵ سانتیمتر است علاوه بر اژدر قابلیت رهاسازی انواع مین دریایی، حمل نیروهای تکاور و موشک‌های دوش پرتاب را داشته و امکانات لازم برای خروج نیروهای غواص در زیر آب برای اجرای عملیات در آن قرار داده شده است.
در سال‌های مختلف، نمونه‌های جدیدتر غدیر به مرور به تجهیزات پیشرفته‌تر مجهز شدند به طوری که این زیردریایی امروزه مجهز به سامانه‌های شناسایی پیشرفته بوده و توان شلیک موشک‌های کروز ضد کشتی را نیز دارد.
زیردریایی کلاس غدیر توانسته است در آبهای خلیج فارس و دریای عمان ناو هواپیمابر آمریکایی را شناسایی کرده و در نزدیکی آن به روی آب بیاید که این اقدام توانمندی بالای آن را در اختفا و شناسایی نشدن توسط دشمن (با توجه به حساسیت بسیار بالای آمریکایی ها به عبور واحدهای شناوری از نزدیک خود) اثبات می‌کند.
در رده بعدی زیرسطحی ۵۲۷ تنی فاتح قرار دارد که به عنوان یک زیردریایی نیمه سنگین تلقی شده و تناژ آن در زیرسطح ۵۹۳ تن است. این زیردریایی از نظر مشخصات عملیاتی بسیار برتر از غدیر بوده و توانایی حرکت در عمق ۲۰۰ متر را به صورت عادی داشته و بیشینه عمق قابل دستیابی برای آن نیز ۲۵۰ متر است. فاتح توان دریانوردی به مدت ۳۵ روز را دارد. طراحی و توسعه این زیردریایی در داخل ایران انجام شده و از نظر ظاهری مشابه خارجی ندارد اما از نظر تناژ انواع محدودی مشابه فاتح در دنیا قابل مشاهده است.
فاتح که طول ۴۳.۵ متر و عرض ۴.۵ متر دارد، از ۴ مقر پرتاب اژدرهای ۵۳۳ میلیمتری برخوردار بوده و توانایی حمل ۸ مین دریایی را نیز دارد. زیردریایی فاتح هر چند تنها ۲۳ درصد وزن روی آب زیردریایی های رده کیلو را دارد اما در اغلب مشخصات عملکردی به ۷۵ درصد تا بیش از ۸۰ درصد از توانایی زیردریایی مطرح کیلو دست یافته که این نشان دهنده استفاده متخصصان وزارت دفاع از آخرین فناوری های در دسترس برای طراحی و ساخت فاتح دارد.
در ساخت زیردریایی فاتح بیش از ۴۱۲هزار قطعه با دستیابی و بومی سازی ۷۶ عنوان فناوری روز دنیا به کار رفته که این فرایند بیش از ۴ میلیون و ۲۰۰هزار نفرساعت کار را شامل شده است. شبکه‌ای از ۴۸ مرکز طراحی، ۱۲۰ مرکز صنعتی، ۸۰ شرکت دانش بنیان و ۵۷ مرکز دانشگاهی و ۱۹۵ مرکز پژوهشی کشور در ساخت زیردریایی فاتح نقش داشته‌اند.
اما تناسب با محیط خلیج فارس زیردریایی های رزمی تا حد امکان کوچک را طلب می‌کند که در وهله اول زیردریایی غدیر و سپس فاتح تناسب خوبی با این محیط دارند.
حمل اژدر، مین و موشک زیرسطح به سطح نیز با توجه به نیازهای روز باید در قابلیت های زیرسطحی ها باشد در نتیجه به نظر می رسد که در صورتی که یک نوع زیردریایی مدنظر سپاه باشد نمونه ای بزرگتر از غدیر اما همچنان در رده میدجت خواهد بود.
طراحی و ساخت زیردریایی تا حدودی بزرگتر از غدیر با به کارگیری جدیدترین فناوری های توسعه یافته در پروژه فاتح و سایر فعالیت‌های سنگین وزارت دفاع در عرصه زیرسطحی می تواند سبب دست یافتن ندسا به یک زیردریایی با قابلیت های مدنظر این نیرو اما با ابعاد و تناژ بهینه باشد.
اما با توجه به مصاحبه اخیر دریادار رستگاری، ریاست سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع که درباره ساخت زیردریایی‌های سبک و سنگین برای نیروی دریایی به خصوص سپاه گفت: «در حوزه زیرِ دریا، تا به امروز نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران از انواع زیردریایی‌های سبک و نیمه‌سنگین ساخت داخل و نیز زیردریایی‌های سنگین خارجی استفاده می‌کرده و می‌کند و قرار است از سال ۱۴۰۰ پروژه ساخت زیردریایی‌های سبک و نیمه‌سنگین را برای نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی آغاز کنیم و این نیرو در چند سال آینده دارای زیردریایی خواهد شد.» به نظر می رسد که دو نوع زیردریایی مد نظر سپاه است.
در اینصورت غدیر و فاتح با اجرای اصلاحاتی که آنها را بیشتر متناسب با نیاز نیروی دریایی سپاه کند، ممکن است گزینه‌های مدنظر این نیرو باشد. سونارهای جدید ساخت داخل، سیستم رانش مستقل از هوا، موتورهای الکتریکی براشلس، مخابرات زیرآبی امن و برد بالا، پرتابگر عمودی برای موشک های برد کوتاه تا متوسط از جمله فناوری هایی است که در مراحل پایانی توسعه خود در ایران بوده و به زودی روی زیردریایی های مختلف ایرانی به کار گرفته خواهد شد.
از ویژگی‌های اقلیم خلیج فارس، عمق بسیار کم و متوسط حدود ۵۰ متری آن است که لزوم استفاده از زیردریایی های کوچک را لازم می سازد. به علاوه با توجه به اهمیت قابلیت مستقر شدن زیردریایی در بستر دریا یا به اصطلاح کف نشینی باز هم زیردریایی هایی با ابعاد کوچک مناسب تر هستند.
زیردریایی‌ها با قابلیت کف‌نشینی در عمق آبهای خلیج فارس و منطقه تنگه هرمز علاوه بر قابلیت شناسایی و رصد دقیق شناورهای بیگانه، کمین‌های خطرناک و مرگباری نیز برای هر شناور متجاوزی خواهند بود در حالی که زیردریایی های استقرار یافته در بستر دریا از دید سونارها و کشف و رهگیری توسط دشمن پنهان می‌مانند.
در واقع یکی از مهمترین عملیات‌های قابل اجرا توسط زیرسطحی‌ها برای رساندن خود به بیشترین حد اختفاء، قرار گیری در بستر دریا است. در صورتی که عمق آب از بیشترین عمق قابل دسترس توسط آن زیردریایی کمتر باشد، با اتکاء به سامانه‌های کنترلی مناسب، اطلاع از وضعیت فیزیکی بستر دریا و مهارت خدمه، زیرسطحی می‌تواند با اجرای عملیات کف‌نشینی به یک جسم ساکن تبدیل شود.
با این اتفاق، سامانه‌های شناسایی مختلف مانند سونار به دلیل ساکن بودن جسم در بستر دریا، قابلیت تشخیص آن را از دست میدهند. به این ترتیب زیردریایی مخفی شده می‌تواند با سامانه‌های شناسایی پسیو یا غیرفعال خود به صورتی خاموش و بدون انتشار، به رصد تحرکات دشمن پرداخته و در صورت نیاز به وارد عمل شدن، با سلاحهایی مانند اژدر و موشک های قابل شلیک از محفظه اژدر اقدام به درگیر شدن با دشمن کند.
عملیات کف نشینی در سال‌های گذشته توسط دو زیردریایی نهنگ و غدیر در نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با موفقیت اجرا شده و ارزش بالای این نوع از عملیات برای فرماندهان نظامی کشور شناخته شده است. در نتیجه با توجه به اولویت منطقه خلیج فارس در برنامه مأموریتی نیروی دریایی سپاه، زیردریایی های این نیرو نیز قطعاً عملیات مذکور را به انجام خواهند رساند و باید قابلیت هایی برای اجرای راحت تر و ایمن تر آن داشته باشند.
مدتهاست با بکارگیری زیردریایی های و سایر تجهیزات بومی، هیچ یگانی وارد خلیج فارس نمی‌شود مگر آنکه اشراف اطلاعاتی کاملی در مورد آن باشد و هیچ واحد نظامی از کشورهای سلطه گر در منطقه نیست مگر اینکه از محل آنها به طور دائم آگاهی وجود دارد.
یگان‌های زیر سطحی کشورمان کاملاً نیروهای بیگانه را تحت کنترل داشته و از فواصل بسیار نزدیک و حتی کمتر از یک یا دو کیلومتر آنها را رهگیری می‌کنند، فاصله ای که حتی در صورت اقدام به شلیک اژدرهای معمولی و نه اژدر موشکی حوت قطعاً فرصتی برای واکنش به دشمن نخواهد داد.