به گزارش حلقه وصل، ظرفیت‌های ژئوپلتیکی هر کشور همواره یکی از منابع اصلی قدرت در نظام سیاسی و اقتصادی جهان به شمار می‌رود. حضور ایران در قلب یکی از مهمترین و پرتنش‌ترین مناطق کره زمین یعنی خاورمیانه سبب شده تا موقعیت‌های فراوان جغرافیایی زمینه دسترسی به ظرفیت عظیم ژئوپلتیک همواره مهیا باشد.
به عنوان مثال، یکی از شاه‌راه‌های عبور مهمترین منبع انرژی دنیا یعنی نفت در جنوب کشور در تنگه هرمز واقع شده که بخشی از سرزمین ایران به حساب می‌آید.
توجه کنید که تنها داشتن ظرفیت‌های ژئوپلتیک به معنای تولید قدرت تلقی نمی‌شود، بلکه ایجاد زیرساخت، هدایت صحیح منابع و گسترش نهادهای اقتصادی فراگیر لازم است تا شاهد توسعه توان اقتصادی و در نهایت بالفعل کردن ظرفیت بالقوه ژئوپلتیکی به همراه بهره‌گیری از این منبع برای تولید قدرت باشیم.
در همین راستا یکی از پروژه‌های عظیم زیرساختی که زمینه بالفعل کردن یکی از ظرفیت‌های ژئوپلتیکی کشور را به همراه دارد، خط انتقال نفت ۱۰۰۰ کیلومتری گوره به جاسک نام گرفته است.
انتقال نفت خام از گوره به بندر جاسک زمینه تمرکززادیی و متنوع‌سازی پایانه‌های صادراتی و کاهش ریسک صادرات از تنگه هرمز به دنبال دارد که در کنار آن سبب ایجاد اشتغال در منطقه مکران و توسعه پایدار می‌شود.
از سوی دیگر با توجه به قابلیت انتقال نفت خام و میعانات گازی از این خط لوله، علاوه بر تمرکززدایی از صادرات نفت ایران از پایانه نفتی خارگ و دور زدن تنگه هرمز به عنوان یک نقطه استراتژیک آسیب‌پذیر جهت صادرات نفت در منطقه خاورمیانه، امکان صادرات گاز میدان گازی پارس جنوبی از این پایانه و مسیر کوتاه‌تر برای کشتی‌های ترابری LNG و امکان رقابت با کشور قطر نیز توسط احداث این خط لوله فراهم می‌شود.
با توجه به اهمیت غیر قابل کتمان احداث این خط لوله در زمینه سیاستگذاری راهبردی انرژی کشور به همراه روابط عمومی شرکت توسعه مهندسی نفت به منظور بازدیدی از میزان پیشرفت اجرایی خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک به استان هرمزگان سفر کردیم.
لازم به تاکید است، تمامی محتوای ارائه شده این گزارش، مستند به مشاهدات تیم بازدیدکننده از گستره شماره ۴ خط لوله انتقال گوره به جاسک به طول ۴۰۰ کیلومتر از کل خط لوله ۱۰۰۰ کیلومتری پروژه است که از ۸۰ کیلومتری شهر بستک آغاز شده و به پایانه نفتی واقع در بندر جاسک ختم می‌شود.
در روز ابتدایی بازدید از گستره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک به منظور آشنایی بیشتر با جزئیات فنی این پروژه به سراغ بهنام غفاری، مدیر پروژه گستره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک رفتیم.
غفاری ضمن اشاره به اینکه پروژه انتقال نفت گوره به جاسک یک خط لوله ۹۹۶ کیلومتری به قطر ۴۲ اینچ است، گفت:« این خط ۹۹۶ کیلومتری از قطعات لوله ۱۲ متری بومی‌سازی شده در کشور تشکیل شده که نفت را از گوره به پایانه نفتی جاسک هدایت می‌کند.»
* صفر تا صد عملیات لوله‌گذاری خط انتقال نفت گوره به جاسک
غفاری، در ادامه توضیحات خود پیرامون مراحل لوله‌گذاری توضیحاتی ارائه کرد که مشروح آن به شرح ذیل است:
در گام اول پروژه لوله‌گذاری، ماشین آلات عمرانی نظیر لودر و بولدوزر، مسیر خط لوله را به عرض ۱۲ تا ۱۸ متر تسطیح و اقدامات لازم به منظور آماده‌سازی مسیر را مهیا می‌کنند.
در گام دوم لوله‌ها با ضخامت ۰.۶۸۸ اینچ تا ۰.۵۰۰ اینچ برای قرارگیری در مسیر خط لوله آماده نصب شده و بر روی خاک سرند شده با ارتفاع ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر معروف به پشته به منظور جلوگیری از آسیب در مسیر خط جانمایی می‌شوند. علت استفاده از ضخامت‌های متفاوت خط لوله در تفاوت فشار سیال درون لوله از محل پس از تلمبه خانه تا قبل از تلمبه خانه قبلی است.
در گام سوم عملیات جوشکاری قطعات ۱۲ متری لوله به منظور شکل گیری یک خط لوله واحد در دستور کار قرار می‌گیرد و همزمان حفاری کانال به منظور اجرای عملیات لوله‌گذاری پس از تکمیل جوشکاری و انجام آزمایشات غیر مخرب انجام می‌شود. لازم به تاکید است ارتفاع کانال حفاری شده باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر پوشش قطر خط لوله و پشته کف کانال، زمینه ایجاد خاکریزی به عمق ۸۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر بسته به موقعیت‌های مکانی متفاوت بر روی لوله را مهیا کند.
در گام چهارم و پس از انجام عملیات جوشکاری، عملیات رادیوگرافی سرجوش‌ها به صورت ۱۰۰ درصدی انجام شده و در نهایت پوشش پلیمری به منظور تایید نهایی جوشکاری در محل جوش اجرا می‌شود.
در گام پنجم، پشته‌های خاک سرند شده با ارتفاع ۲۰ سانتی‌متر به مسافت ۶ متر به ۶ متر مشابه مرحله دوم در کف کانال تعبیه شده و عملیات لوله‌گذاری تکمیل می‌شود.
پس از یکپارچه‌سازی خط لوله، در گام ششم عملیاتی تحت عنوان پوشش خط لوله با خاک نرم اجرا شده و در نهایت عملیات آزمایش آب خط لوله انجام می‌شود تا شاهد تایید یکپارچگی خط لوله باشیم.
در انتها با تایید نهایی عملیات آبگیری خط لوله، عملیات گرده ماهی با پوشش خاک معمولی و کیفیت دانه‌بندی محیطی برای تکمیل و بهره‌برداری خط لوله اجرا و خط آماده انتقال نفت خواهد شد.
*انتقال روزانه ۱ میلیون بشکه نفت با افتتاح کامل خط انتقال گوره به جاسک
خط لوله ۹۹۶ کیلومتری گوره به جاسک، ظرفیت انتقال ۱ میلیون بشکه در روز را دارد و در فاز یکم که تا پایان فروردین ماه سال ۱۴۰۰ به اتمام می‌رسد، تلمبه خانه شماره ۲، ترمینال نهایی و خط لوله در مدار قرار گرفته و ظرفیت انتقال ۳۰۰ هزار بشکه در روز مهیا خواهد شد. همچنین کل خط لوله تا ۶ ماه آینده در مدار بهره‌برداری قرار خواهد گرفت و امکان انتقال ۱ میلیون بشکه در روز مهیا می‌شود.
غفاری در بیان پیشرفت پروژه تا تاریخ ۱۶ اسفندماه سال ۱۳۹۹ گفت: عملیات لوله‌گذاری تا انتهای فرودین ۱۴۰۰ به انتها خواهد رسد اما بر اساس گزارشات مدیریت پروژه ۷۵۰ کیلومتر از ۱۰۰۰ کیلومتر خط انتقال با انجام مرحله آبگیری مراحل نهایی فعالیت را پشت سر می‌گذارند.
همچنین از ۴۰۰ کیلومتر گستره ۴ خط لوله، پیشرفت لوله‌گذاری ۹۶ درصد برآورد می‌شود و ۳۰۰ کیلومتر از تست پایلوت انجام شده است.
*برخی از موانع گستره شماره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک
مدیر پروژه گستره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک با اشاره به موانع متعدد پروژه، تاکید کرد: «بدترین مانع ما به منظور فعالیت، شیوع گسترده بیماری کرونا در یک سال گذشته است و اصطکاک زیادی بین عوامل پیمانکاری و روستاییان به وجود آمد، همچنین تامین آب برای آبگیری و آزمایش نشت با وقوع بارش تقریبا صفر هرمزگان با مشکلات گسترده‌ای مواجه شد.»
غفاری ادامه داد:« رودخانه‌هایی که قرار بود منبع تامین آب آزمایشات نهایی خط لوله تلقی شود، خشک شد و تامین آب با رایزنی بسیار از شرکت‌های آب منطقه‌ای با قیمت هر متر مکعب آب ۳۰ هزار تومان انجام شد.»
*پیشرفت ایستگاه توپکرانی شماره ۱ و ۲ به همراه ترمینال جاسک ۸۸ درصد است
پس از گفتگو با مدیر پروژه گستره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره راهی ایستگاه توپکرانی شماره ۲ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک شدیم. ایستگاه توپکرانی که در بین سازندگان به «ترپ» معروف بود، عملیات تمیزکاری خط لوله یا عیب‌یابی را بر عهده دارد.
نحوه فعالیت این عملیات به نحوی است که قطعاتی تحت عنوان توپک از هدایت کننده ایستگاه توپکرانی موسوم به لانچر به خط لوله وارد شده و پس از طی مسیر در ایستگاه بعد از دریافت کننده توپک یا ریسیور تحویل گرفته می‌شود.
ایستگاه توپکرانی از مجموع سازه‌هایی نظیر مخازن ذخیره سازی نفت، مخازن ذخیره‌سازی آب به منظور مقابله با هرگونه آتش‌سوزی، خط بای پس، دیزل ژرناتور برق و مهمترین جزء یعنی لانچر و ریسیور توپک تشکیل می‌شود که به استناد اظهارات مدیر پروژه گستره ۴، تمامی عوامل تاسیساتی ایستگاه توپکرانی شماره ۲ تکمیل است و مجموع پیشرفت ایستگاه توپکرانی شمار ۱ و ۲ به همراه ترمینال پایانی در سه بخش مهندسی، تامین تجهیزات و اجرا به طور میانگین ۸۸ درصد برآورد می‌شود.
مخازن ذخیره آب آتشنشانی ایستگاه توپکرانی شماره به طور ۱۰۰ درصد انجام شده و محوطه‌سازی منطقه تکمیل شده است. همچنین واحدهای ساختمانی ایستگاه نیز با در مراحل نهایی ساخت قرار دارد اما نصب تجهیزات به دلیل تعهد شرکت تامین کننده تجهیزات مبنی بر نصب در مرحله احداث است.
به استناد جزئیات بیان شده، بیش از ۹۵ درصد از تجهیزات و تاسیسات خط لوله و ایستگاه‌های مذکور در کشور تامین شده و تنها برخی از تجهیزات کنترل که در کشور تولید نمی‌شود، از خارج از کشور تامین شده است.
نکته قابل توجه در اتکا به توان داخلی این است که استفاده از لوله‌های ایرانی مقاوم در برابر سولفات، زمینه احیای چند شرکت بزرگ کشور را فراهم نمود. شاید تا پیش از این پروژه، بسیاری از این شرکت‌ها دچار بحران‌های گسترده در تقاضا را پشت سر می‌گذاشتند. به عبارت دیگر ساخت این پروژه استراتژیک علاوه بر نقش مهم در صنعت نفت، زمینه رونق گسترده در سایر بخش‌های اقتصاد کشور را فراهم کرده است.
*خاطره‌ای جالب از کوه مبارک بندر جاسک
پس از بازدید از ایستگاه توپکرانی شماره ۲ به سمت ترمینال پایانی مسیر واقع در منطقه کوه مبارک بندر جاسک حرکت کردیم.
یکی از نکات حاشیه‌ای جالب توجه در ایستگاه پایانی بندر جاسک، قرارگیری یک باغ قدیمی متعلق به مردم محلی در کیلومتر ۹۹۵ از ۹۹۶ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک بود. به طور کلی قرارگیری معارضات طبیعی و دست‌ساز بشر یکی از بزرگترین معضلات این نوع از پروژه‌ها است.
در ارتباط با مشکل مذکور، صاحب بومی باغ معتقد بود، حرکت این خط لوله از وسط باغ منجر به جلوگیری از دسترسی آب به نخل‌ها شده و کل درخت‌های موجود در باغ خشک می‌شود، بنابراین قصد فروش کامل زمین به دولت را داشت اما استعلام وزارت نفت مشخص کرده بود، این باغ قدیمی به عنوان منابع طبیعی ثبت شده و اجازه خرید آن برای دولت وجود ندارد. همچنین به علت محدودیت خم ۱۱ درجه‌ای خط لوله امکان تغییر مسیر خط و دور زدن منطقه باغ مذکور نیز فراهم نبود.
این مشکل در مدت‌زمان حضور ما بدون ایجاد تنش و درگیری به دلیل تعامل مثبت مدیران پروژه با افراد محلی در حال پیگیری بود و ۸۰۰ متر از مسیر به دلیل این معارض لوله‌گذاری نشده بود.بر اساس اظهارات مسئولان، به منظور بهبود هرچه بیشتر روابط مسئولان پروژه با بومیان منطقه ۱۰۰ درصد نیروهای غیر متخصص و ۵۰ درصد از نیروهای متخصص پروژه با استفاده از ظرفیت بومیان منطقه تامین شده بود.
*۴ مخزن ۵۰۰ هزار بشکه‌ای در فاز اول به بهره‌برداری می‌رسد
در ایستگاه ترمینال پایانی خط لوله واقع در انتهای مسیر خط لوله گوره به جاسک، شاهد آماده‌سازی بستر و تکمیل نصب تجهیزات اندازه‌گیری بودیم. عملیات بهسازی بستر تجهیزات اندازه‌گیری به دلیل سست بودن زمین به شیوه تزریق تحکیمی با استفاده از جت گروتینگ انجام شده بود.
خط لوله پس از عبور از تجهیزات اندازه‌گیری به سمت مخازن ذخیره‌سازی عظیم واقع در بندر جاسک هدایت می‌شود.
به استناد جزئیات بیان شده توسط مهندس غفاری، ماده سازنده خط لوله به علت عبور نفت ترش با سولفات بالا باید در مقابل خوردگی مقاومت داشته باشد. همین الزامات در مقابل خوردگی روند ساخت را دشوارتر کرده اما به لطف توان داخلی، این تجهیزات با پشت سر گذاشتن تمام الزامات مذکور در کشور تولید شد.
مخازن ذخیره‌سازی نفت در انتهای مسیر خط لوله گوره به جاسک، شامل ۲۰ مخزن به ظرفیت هر مخزن ۵۰۰ هزار بشکه بود که فعالیت بهسازی پی مخازن به همراه عملیات راه‌اندازی ۴ مخزن در دستور کار قرار داشت. لازم به ذکر است، بر اساس مشاهدات فعالیت ساخت ۲ مخزن به مرحله جوشکاری رسیده بود. همچنین به استناد جزئیات مدیر پروژه مخازن، پیشرفت پروژه ۵۸ درصد عنوان شد.
*گوی شناور چرخان صددرصد بومی نفت را از خشکی به دریا می‌رساند
پس از بازدید از مخازن ذخیره‌سازی به سمت ورود خط لوله به دریا واقع در منطقه کوه مبارک رفتیم که فعالان صنعت نفت شرکت نفت و گاز پارس و تاسیسات دریایی در حال حمل تجهیز گوی شناور چرخان (spm) به سمت محل نصب بودند.
استفاده از این تجهیز در شرایط امکان پذیر است که نفت‌کش امکان نزدیک شدن به ساحل به علت محدودیت عمق را نداشته و در محل گوی شناور اقدام به تبادل سیال حمل شده با ساحل را در ۲۰ کیلومتری از ساحل جاسک به عهده می‌گیرد.
این گوی امکان چرخش ۳۶۰ درجه بدون توقف فرایند انتقال نفت را دارا است. نکته قابل توجه طراحی و ساخت این گوی بود که توسط مهندسان ایرانی به سرپرستی غفاری به سرانجام رسیده بود.
*دشواری‌های لوله‌گذاری خط انتقال نفت گوره به جاسک
در روز دوم بازدید از خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک، برخلاف روز اول که از سمت بندر عباس به سوی بندر جاسک حرکت کردیم، این بار به سمت غرب حرکت کرده و تا از مسیر خط لوله و ایستگاه توپکرانی شماره ۱ بازدید کنیم.
بر همین اساس در گام اول به بازدید خط لوله در گستره ۴ خط لوله پرداختیم و از مشکلات و دشواری‌های لوله‌گذاری بازدید کردیم. در مسیر این بازدید مهندس نجفی، نماینده شرکت مهندسی توسعه نفت راهنمایی گروه را بر عهده داشت.
به علت مسیر کوهستانی واقع در ابتدای گستره ۴ خط لوله بین کیلومتر ۶۰۲ تا ۶۱۰ مسیر خط لوله، شاهد شیب‌های تند بی‌شماری در مسیر خط لوله هستیم که در اصطلاح فعالیت به «بده، بستان» معروف است. توجه به شیب تند واقع در مسیر، سختی‌های بی‌شمار فرآیند لوله‌گذاری را منعکس می‌کرد.
از سوی دیگر وقوع برخی از معارضات طبیعی و دست ساز بشر نظیر رودخانه‌ها و جاده‌ها منجر به سختی لوله‌گذاری شده بود.
به عنوان مثال در تقاطع خط لوله با رودخانه رستم واقع در مسیر، به منظور اجرای عملیات لوله‌گذاری، ابتدا مسیر رودخانه تغییر داده و سپس با انجام عملیات لوله‌گذاری با پوشش ۶ تا ۸ متری انجام شده و آماده نفت‌گیری بود. در نهایت نیز مسیر رودخانه به حالت طبیعی بازگردانده شد.
به طور کلی خط لوله در گستره شماره ۴-۱ که بخشی ابتدایی مسیر گستره ۴ خط لوله است از چهار رودخانه آب گرم، آب شور، رستم و یک رودخانه دیگر در ابتدای مسیر عبور کرده و همچنین از بستر رودخانه مقابل سد استقلال نیز عبور کرده است.
از سوی دیگر برخورد مسیر خط لوله با جاده و ناتوانی در تغییر شرایط عبور مرور، امکان ترانشه برداری و توقف حمل و نقل و جود نداشته و عملیات لوله گذاری به کمک استفاده از جداری با قطر بیشتر از لوله و عملیات پایپ جکینگ مد نظر قرار می‌گرفت. سپس لوله انتقال با استفاده از فاصله دهنده‌ها در جداری قرار می‌گیرد.
در بازدید از برخورد خط لوله با جاده اصلی بستک، شاهد برخی ایرادات اجرایی نظیر اجرا نکردن مرحله پوشش خاک نرم و کوتینگ نامناسب محل جوش بودیم که البته با تذکر جدی ناظر شرکت مهندسی توسعه نفت همراه شد.
به استناد اظهارات نماینده شرکت مهندسی توسعه نفت، در گستره ۴-۱ که از کیلومتر ۵۹۶ خط لوله آغاز شده و تا ۷۵۹ به طول ۱۶۴ کیلومتر ادامه دارد، ۱۶۲ کیلومتر لوله‌گذاری به اتمام رسیده و کار باقی‌مانده جوشکاری و عایق ۲ کیلومتر دیگر نیز تا ۲ روز آینده به اتمام می‌رسد.
*ایستگاه توپکرانی شماره یک اواسط خرداد به پیشرفت ۹۵ درصد می‌رسد
پس از بازدید دشواری‌های مسیر خط لوله به ایستگاه توپکرانی شماره یک رسیدیم. در این بازدید، مهندس ستوده، سرپرست کارگاه ایستگاه شماره یک، ما را همراهی می‌کرد.
عملکرد این ایستگاه مشابه ایستگاه توپکرانی ۲ بوده اما با توجه به نحوه فعالیت شرکت پیمانکار در ایستگاه توپکرانی شماره ۱، شاهد نظم خاصی در فرآیند اجرای عملیات بودیم.
به استناد اظهارات سرپرست کارگاه ایستگاه شماره یک پیشرفت پروژه ایستگاه شماره ۱ توپکرانی ۸۸ درصد عنوان شد و ۱۲ درصد باقی‌مانده مرتبط با برچیدن تجهیزات، محوطه‌سازی و نصب تعداد محدودی المان مرتبط است. همچنین پیش‌بینی می‌شود، ساخت این ایستگاه در بازه زمانی اواخر اردیبهشت تا اواسط خردادماه به پیشرفت بالای ۹۵ درصد می‌رسیم.
با اتمام بازدید از ایستگاه شماره یک توپکرانی فرآیند بازدید از ۴۰۰ کیلومتر از خط لوله ۱۰۰ کیلومتری انتقال نفت گوره به جاسک واقع در گستره شماره ۴ به اتمام رسید.
البته شرایط بازدید از تلمبه‌خانه شماره ۵ واقع در گستره شماره ۴ مهیا نشد. لازم به تاکید است تمام پیشرفت‌های بیان شده مرتبط با تاسیسات و خط لوله گستره شماره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک تلقی می‌شود.
در پایان باید گفت، بازدید ۲ روزه از این پروژه مشخص کرد، ساخت ۱۰۰۰ کیلومتر خط لوله از گوره به جاسک به هیچ عنوان فعالیت ساده‌ای نیست و دشواری بسیاری مشابه آنچه به آن اشاره شد را به به همراه دارد اما قطعا اهمیت استراتژیک ساخت این پروژه می‌تواند سختی ساخت چنین ابر پروژه‌هایی را به شیرینی تولید قدرت در عرصه بین‌الملل تبدیل نماید.
