چشم انتظار ضرب الاجل ایران

به گزارش حلقه وصل، کشورهای اروپایی طرف برجام در شرایطی از بازگشت امریکا به برجام استقبال کرده و خواستار اجرای کامل تعهدات برجامی ایران شده‌اند که هنوز نشانه‌ای از عزم دولت جدید واشنگتن برای اجرای تعهداتش در چارچوب توافق هسته‌ای دیده نمی‌شود.

«جیمز کلیفرلی»، معاون وزیر خارجه انگلیس در گفتگو با روزنامه سعودی الشرق الاوسط به استقبال انگلیس از تمایل جو بایدن، رئیس جمهور امریکا و تلاش‌هایش برای وارد شدن در نسخه جدید برجام اشاره کرده و موضع ثابت تروئیکای اروپایی را بازگشت کامل ایران به تعهداتش از جمله متوقف کردن غنی‌سازی ۲۰ درصد دانسته است، اما این در حالی است که این موضع و مواضع مشابهی که بعد از حضور «بایدن» در کاخ سفید از سوی شرکای اروپایی برجام مطرح شده در عرصه عمل راهی پیدا نکرده است.

به‌رغم پیش‌بینی‌ها که از تغییرات زودهنگام پساانتخابات امریکا در صحنه برجام حکایت می‌کرد با شروع به کار دولت بایدن هیچ روزنه‌ای برای بازکردن کلاف درهم تنیده این توافق به صورت عملی هنوز گشوده نشده است. با وجود این مقام‌های دیپلماتیک دولت جدید امریکا که همگی در رابطه با پرونده هسته‌ای ایران تجربیات مهمی را از سرگذرانده‌اند، همچنان بر پیگیری مسیر دیپلماسی با ایران تأکید می‌کنند. در جدیدترین موضع‌گیری «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه امریکا در یادداشت توئیتری خود به آغاز خوب رابرت مالی، نماینده ویژه رئیس جمهوری در امور ایران اشاره و از این رویداد ابراز خرسندی کرده است. او در ادامه دیپلماسی اصولی را بهترین راه برای اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای دانسته است.

موضع‌گیری «بلینکن» در حالی است که «بایدن» بلافاصله بعد از استقرار در کاخ سفید ۱۷ فرمان اجرایی صادر کرده که برجام و لغو تحریم‌ها در میان آن‌ها جایی نداشته است. رئیس جمهوری امریکا در جدیدترین موضع‌گیری خود درباره برجام اعلام کرده که ایالات متحده برای بازگرداندن ایران پای میز مذاکره تحریم‌ها را لغو نخواهد کرد. موضعی که به این معناست ایران باید ابتدا غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند. این در حالی است که متقابلاً محور ثابت موضع‌گیری مقام‌های بلندپایه کشورمان هم برداشتن اولین قدم از سوی امریکا با لغو تحریم‌هاست. اقدامی که گفته شده باید آثار ملموس آن بر اقتصاد تحریم زده ایران مشاهده شود. هرچند که ناظران طرح این مواضع حداکثری را ارزیابی طرفین از میزان عزم یکدیگر برای ورود به صحنه چانه‌زنی غیر رسمی و تمایل به حل بحران جاری می‌دانند، اما نباید فراموش کرد که ایران اعلام کرده طرف‌های توافق فرصت زیادی برای این ارزیابی‌های میدانی ندارند.

دولت بایدن نگرانی‌هایی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران دارد و مدعی است که زمان گریز هسته‌ای ایران و رسیدن آن به نقطه بدون بازگشت، بسیار محدود است. چنانکه وزیر خارجه امریکا اخیراً در گفتگو با «ان‌بی‌سی» مدعی شده که ایران تنها چند ماه تا دستیابی به مواد شکافت‌پذیر برای تولید سلاح هسته‌ای فاصله دارد، اما در صورتی که همچنان به برداشتن محدودیت‌های هسته‌ای خود ادامه دهد، این فاصله به چند هفته تقلیل خواهد یافت.

با احتساب این نگرانی، ساده‌ترین راه برای ممانعت از رسیدن به چنین وضعیتی توسط ایران این بود که «بایدن» با یک دستور اجرایی تحریم‌ها را لغو کند تا زمینه برای تنش‌زدایی مهیا شود، اما با تأخیر ملموس در این زمینه این تصور ایجاد شده که رئیس جمهوری امریکا دست‌کم در موضوع برجام و ایران می‌کوشد به‌خوبی از پیامدهای سیاست فشار حداکثری و ظرفیت‌سازی و اهرم‌سازی دولت ترامپ در برابر ایران ذیل فشار حداکثری بهره ببرد.

قابل انتظار است که اگر چنین دیدگاهی در واشنگتن در رابطه با ایران شکل گرفته باشد، دیدگاه مخالفان برجام در ایران که از مدت‌ها پیش این‌طور استدلال می‌کردند که بی‌تحرکی دولت جدید امریکا نسبت به برجام نشان داد که هیچ‌گاه نمی‌توان به امریکا اعتماد کرد، حامیانی افزون‌تر پیدا می‌کند و در همین حال کشورهای مخالف این توافق از جمله عربستان سعودی، امارات و رژیم اسرائیل هم در ایجاد هماهنگی اقدامات ضد ایرانی خود فرصت بیشتری به دست بیاورند.

گام‌های لرزان

فقدان اراده برای تصمیم‌گیری راهگشا از سوی امریکا در حالی است که خبرگزاری امریکایی بلومبرگ اخیراً به نقل از منابع آگاه درون دولت امریکا گزارش داده بود که «بایدن» قصد دارد بدون لغو تحریم‌های اساسی ایران نظیر نفت و بانک مرکزی، فشار مالی بر ایران را تا حدودی کاهش دهد. از جمله اقدامات مورد اشاره در این گزارش تصمیم احتمالی واشنگتن درخصوص پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی و همچنین حمایت از اعطای وام صندوق بین‌المللی پول به ایران و صدور مجوز به تجهیزات پزشکی و کمک‌های بشردوستانه در زمینه مبارزه با ویروس کروناست. انتشار چنین خبرهایی موجب شد تا مقام‌های دیپلماتیک ایران بر این دیدگاه که چنین اقداماتی می‌تواند حرکتی اعتمادساز از سوی امریکا تلقی شود خط بطلان کشیدند و گفتند که قدم نخست امریکا باید لغو همه تحریم‌ها باشد.

چنانکه سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران در صریح‌ترین موضع‌گیری اعلام کرده است: «برای ما مهم نیست که امریکا امضا می‌کند که ایران بتواند نفت بفروشد یا تحریم خودش را بر نفت ایران برمی دارد یا متوقف می‌کند، بلکه مهم این است که نفت ما فروش برود و مشکلات مربوط به حمل ونقل، بیمه و همه مسائل جانبی اش حل بشود. در واقع نفت ما به دست خریدار برسد و مبلغش از طریق بانک به دست ما برسد. این تأثیر رفع تحریم هاست که در عمل باید خودش را نشان بدهد. اگر این پروسه اتفاق بیفتد، ما می‌توانیم بگوییم که تحریم‌ها واقعاً برداشته شده است.»

ضرب‌الاجل تهران

آنچه کار دولت «بایدن» بابت تأخیر در تصمیم‌گیری پیرامون برجام و لغو تحریم‌ها را دشوارتر می‌کند، ضرب‌الاجلی است که ایران درباره متوقف کردن اجرای پروتکل الحاقی تعیین کرده است. ایران در ماه‌ها و بویژه هفته‌های اخیر اقدامات کاهش تعهدات خود در برجام را سرعت بخشیده است.

رویکردی که بی‌تردید با هدف افزایش قدرت چانه‌زنی‌اش پای میز مذاکره احتمالی با دولت جدید امریکا در دستور کار قرار داده است. اما این روند از سوی ایران تا مرحله جدی‌تری یعنی توقف اجرای پروتکل الحاقی ادامه خواهد یافت. طرح توقف نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر فعالیت هسته‌ای ایران پس از آن در دستور کار مقام‌های دولت قرار گرفته است که مجلس شورای اسلامی در اواسط آذرماه گذشته طرح دوفوریتی اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت را تصویب کرد که این طرح پس از تأیید مراجع بالادستی برای اجرا در دستور کار دولت قرار گرفت. بر پایه همین دستورالعمل، ایران موظف است در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشورهای طرف توافق هسته‌ای و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، دو ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون در مجلس شورای اسلامی، نظارت‌های فراتر از پادمان از جمله اجرای داوطلبانه الحاقی را متوقف کند.

«بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی که سازمان متبوعش بزودی مجری این تصمیم خواهد بود، پیشتر در این رابطه گفته بود: «بر اساس این قانون اگر تحریم‌ها لغو نشود، در موعد مقرر اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف می‌شود. او این اقدام را به معنای اخراج بازرسان آژانس ندانسته، اما تأکید کرده که بخش مهمی از بازرسی‌های آژانس در چارچوب پروتکل متوقف می‌شود.»

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هم در سفری که در بهمن ماه به روسیه داشت بر محتمل بودن اجرای این تصمیم در صورت تداوم وضعیت موجود صحه گذاشت و گفت: «مجلس شورای اسلامی مصوبه‌ای را تأیید کرده که بر طبق آن موظف هستیم برخی اقدامات را انجام دهیم؛ یکی غنی‌سازی ۲۰ درصد بود که شروع شده و دیگری پایان دادن به اجرای پروتکل الحاقی است که از ۲۱ تا ۲۳ فوریه باید عملیاتی شود و ما طبق قانون موظف هستیم این کار را انجام دهیم.»

با نزدیک‌تر شدن به موعد ضرب‌الاجل ایران یعنی سوم اسفندماه نمایندگان مجلس هشدار داده‌اند که این اقدام به‌طور قطع اجرا خواهد شد. علیرضا زاکانی، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس دیروز با بیان اینکه برجام سندی است که جز به رفع تحریم‌ها باقی نخواهد ماند؛ گفته است: «مجلس شورای اسلامی در ۱۲ آذر امسال با تصویب طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌های ظالمانه، بر مبنی گام به گام عمل کردن توانمندی‌های هسته‌ای و رجوع به توانمندی‌ها شرایط جدیدی را رقم زد؛ معنی این حرف رأس امور بودن مجلس است؛ لذا دست دولت را باز گذاشت و اگر امریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان حرکت نکنند، اسفند ماه خداحافظی با پروتکل الحاقی و خروج ناظران افزون بر آنچه در ان‌پی‌تی اعلام کرده‌ایم را شاهد خواهیم بود.»

زمان زیادی تا ضرب‌الاجل تهران برای متوقف کردن بخش دیگری از تعهداتش باقی نمانده است و باید منتظر ماند و دید که آیا عدم دسترسی‌های گسترده آژانس به فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌تواند تصمیم‌گیران واشنگتن را از این انفعال خارج کند یا نه.