روزشمار «تشکیل نیروهای سه‌گانه سپاه» رونمایی شد

به گزارش حلقه وصل، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در چهلمین سالگرد آغاز دفاع مقدس، از جلد اول کتاب سی‌وهشتم روزشمار جنگ ایران و عراق با عنوان «تشکیل نیروهای سه‌گانه سپاه» رونمایی کرد. قابل‌ذکر است مراسم رونمایی با توجه ‌به وضعیت ناشی از شیوع ویروس کرونا بدون حضور رسانه‌ها برگزار شد.

این مرکز به‌منظور آشنایی بیشتر با این اثر با حجت‌الله کریمی مدیر گروه مطالعات تاریخی و روزشمار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و حمیدرضا فراهانی نویسنده این کتاب گفت‌وگو کرده است.

در ابتدا حجت‌الله کریمی مدیر گروه مطالعات تاریخی و روزشمار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به انتشار جلد اول کتاب سی‌وهشتم گفت: حمیدرضا فراهانی از راویان دوران دفاع مقدس و از مدیران سابق مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، این کتاب را با همکاری خانم هانیه مرشدی تألیف کردند. نظارت علمی و محتوایی آن نیز بر عهده ستاد نظارت گروه روزشمار بود.

وی با بیان اینکه کتاب سی‌وهشتم روزشمار در دو جلد منتشر خواهد شد، اظهار کرد: در طراحی اولیه، دوره زمانی این کتاب از ۳۱ مردادماه تا ۱۵ آبان ماه سال ۱۳۶۴ در نظر گرفته شده بود، اما با توجه ‌به حجم انبوه مطالب و داده‌ها، مقرر شد کتاب سی‌وهشتم نیز در دو جلد منتشر شود؛ بر اساس نقاط عطف تاریخی موجود در این دوره، جلد اول کتاب سی‌وهشتم مشتمل بر وقایع ۳۱ مردادماه تا ۷ مهرماه ۱۳۶۴ با عنوان «تشکیل نیروهای سه‌گانه سپاه» می‌باشد و جلد دوم هم با عنوان «پیگیری مقدمات اجرای عملیات در فاو؛ تداوم حملات هوایی عراق به خارک» به رخدادهای ۸ مهرماه تا ۱۵ آبان ماه سال ۱۳۶۴ می‌پردازد.

مدیر گروه مطالعات تاریخی و روزشمار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس یکی از چالش‌های تألیف و انتشار جلد اول روزشمار سی‌وهشتم را نام‌گذاری آن ذکر کرد و توضیح داد: ازجمله موضوعاتی که در این کتاب به آن‌ها پرداخته شده است عملیات قادر ۳، حملات عراق به خارک، اقدام ایران به توقیف و بازرسی کشتی‌ها در خلیج‌فارس، چالش در تعیین کابینه دولت چهارم و مطالبی در حوزه بین‌المللی می‌باشد که باید از میان آن‌ها عنوانی مناسب و جامع برای اثر انتخاب می‌شد. علاوه بر موضوعات مذکور یکی از رخدادهای بسیار مهم در این دوره صدور فرمان تشکیل نیروهای سه‌گانه سپاه پاسداران از سوی امام خمینی (ره) است. سازمان رزم سپاه پاسداران در جنگ، تکوین یافت و رفته‌رفته دسته‌ها تبدیل به گردان و تیپ و لشکر شدند و در نهایت در سال ۱۳۶۴ با توجه ‌به نیاز جبهه‌ها، حضرت امام (ره) دستور دادند که سپاه پاسداران مانند ارتش جمهوری اسلامی سه نیروی زمینی، دریایی و هوایی را تشکیل دهد.

وی در ادامه تصریح کرد: هرچند به فراخور مقطع تاریخی کتاب تعداد گزارش‌هایی که به این مهم اختصاص‌یافته، اندک است، اما چون این فرمان نقطه عطفی هم در تاریخ جنگ و هم در تاریخ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است سرانجام پس از رایزنی‌های بسیار این موضوع به‌عنوان نام اصلی کتاب برگزیده شد.

در ادامه این گفت‌وگو حمیدرضا فراهانی نویسنده جلد اول روزشمار سی‌وهشتم با اشاره به اینکه تدوین اولیه این کتاب در گذشته انجام شده بود، گفت: کار پژوهش و تحقیق برای تدوین نهایی این کتاب را در سال ۱۳۹۶ آغاز کرده است و در ادامه، خانم هانیه مرشدی نیز در به اتمام رساندن این پروژه و تدوین نهایی اثر کمک شایانی کردند.

وی با بیان اینکه بار سیاسی موضوعات جلد اول روزشمار سی‌وهشتم از نظر کمی و کیفی بیشتر از مباحث نظامی است، افزود: در این مقطع ما غیر از مرحله سوم عملیات محدود قادر در منطقه اربیل و سیدکان (جبهه شمالی) عملیات گسترده‌ای نداشتیم و عمدتاً بحث‌ها معطوف به آماده‌سازی زمینه و مقدمات عملیات فاو بوده، به همین علت بار سیاسی این کتاب بیشتر است.

نویسنده جلد اول روزشمار سی‌وهشتم، حملات عراق به خارک با هدف قطع شریان اقتصادی ایران و وادار کردن این کشور به پذیرش صلح را از مهم‌ترین حوادث این دوره برشمرد و گفت: عراق با دستیابی به جنگنده‌های جدید فرانسوی، میگ ۲۵، میگ ۲۷ و سوخوی روسی که قادر به پرواز در ارتفاع بالا و مسافت طولانی‌تری بودند از ۲۴ مردادماه سال ۱۳۶۴ تهدیدهای خود برای حمله به خارک را عملی کرد. ایران هم برای مقابله‌به‌مثل با تهدید به بستن تنگه هرمز اقدام به توقیف کشتی‌های حامل کالاهای ارسالی به عراق کرد.

وی در خصوص دیگر موضوعات نظامی غالب در این مقطع زمانی اظهار کرد: در این دوره فرماندهان به دنبال ایجاد شرایطی بودند تا بتوانیم فاو را تصرف و دست عراق و قدرت‌های بین‌المللی را از منطقه کوتاه کنیم. به همین منظور نشست‌ها و جلساتی در سطح فرماندهان و مسئولان عالی‌رتبه شورای عالی دفاع برگزار می‌گردید.

فراهانی افزود: در این مقطع، عملیات قادر ۳ اجرا شد که لشکر ۸ نجف سپاه تحت امر ارتش قرار گرفت و این عملیات با ناکامی مواجه شد و موفقیتی در پی نداشت.

وی در ادامه پرواز هواپیمای دی. سی ۸ آمریکایی از فرودگاه تبریز و سپس فرود اضطراری آن در فرودگاه بن‌گورین اسرائیل را از دیگر حوادث مهم در این دوره برشمرد و گفت: ماجرای این هواپیما تقریباً در صدر اخبار و تفاسیر و تحلیل رسانه‌های جهانی قرار گرفت و گمانه‌زنی‌های متعددی مبنی بر اینکه هواپیمای مذکور حامل تسلیحات قاچاق برای ایران در قبال آزادی تعدادی از گروگان‌های آمریکایی در لبنان بود، مطرح شد.

نویسنده جلد اول روزشمار سی‌وهشتم، فرمان امام (ره) به تشکیل سه نیرو در سپاه پاسداران را از اتفاقات مهم داخلی بیان کرد و گفت: امام (ره) در روز بیست‌وششم شهریورماه ۱۳۶۴ در فرمانی به محسن رضایی فرمانده کل سپاه، وی را مأمور تشکیل سه نیروی زمینی، هوایی و دریایی در سپاه کردند. وی نیز بلافاصله بعد از صدور این فرمان با هماهنگی با جانشین فرماندهی کل قوا آقای حسین علایی را به‌عنوان فرمانده نیروی دریایی، آقای علی شمخانی را به سمت فرمانده نیروی زمینی و آقای موسی رفان را به فرماندهی نیروی هوایی منصوب کرد.

فراهانی در تشریح اهم مسائل سیاسی که در سطح داخلی و بین‌المللی در کتاب مذکور به آن‌ها پرداخته‌شده است، گفت: از وقایع مهم دیگر در عرصه سیاسی ایران در این مقطع تنفیذ حکم دومین دوره ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای از سوی امام خمینی و مباحث مربوط به تعیین نخست‌وزیر بود که چالش‌هایی را بین جناح‌های درون نظام ایجاد کرده بود.

وی برگزاری اجلاس سه‌جانبه وزرای امور خارجه ایران، لیبی و سوریه به‌عنوان هم‌پیمان‌های ایران در جنگ با عراق را از دیگر وقایع این دوره برشمرد و در ادامه اظهار کرد: ازسرگیری روابط عراق با آمریکا، تلاش عربستان و کشورهای منطقه برای ایجاد شکاف بین ایران و هم‌پیمانانش یعنی لیبی و سوریه و نیز تلاش برای نزدیکی سوریه و لیبی به عراق و آشتی سوریه و اردن از دیگر مسائل برجسته این مقطع است.

نویسنده جلد اول روزشمار سی‌وهشتم، افزود: در این دوره تلاش‌هایی هم در زمینه صلح صورت گرفت و در جریان نشست‌ها و دیدارهای مقامات کشورهای مختلف، پیشنهادهایی برای نزدیک‌شدن خواسته‌های طرفین جنگ مطرح می‌شد که البته رویکرد غالب اکثر آن‌ها توجیه عملکرد عراق و القای مخالفت ایران با صلح بود.

وی در خصوص نحوه تأمین منابع موردنیاز این کتاب بیان کرد: منابع نظامی از منابع دست اول مرکز انتخاب شده است مثل اسناد، دفترچه راوی، نوارها، کالک و نقشه و گزارش عملیات‌هایی که در این زمینه نوشته شده است. ولی در مورد مباحث سیاسی مثل حملات به خارک و بازتاب‌های وقایع سیاسی و نظامی عمدتاً از روزنامه‌های همان زمان و نشریاتی نظیر گزارش‌های ویژه، رادیوهای بیگانه، بررسی مطبوعات جهان و نشریه دفتر سیاسی امام در سپاه «رویدادها» و نیز کتاب کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۴، استفاده شده است.