وضعیت نگران‌کننده زبان فارسی در سایه غفلت مسئولان

سرویس حاشیه نگاری_مهدی چراغ‌زاده: زبان مهم‌ترین نقطه اشتراک فارسی‌زبانان سراسر دنیاست و در هر فرهنگ و قوم و نژادی زبان به‌ عنوان مهم‌ترین وجه اشتراک میان افراد شناخته می‌شود. در ایران نیز زبان فارسی از مهم‌ترین اشتراکات ایرانیان به شمار می‌آید، البته در برخی کشورهای هم‌جوار مانند افغانستان و تاجیکستان و...نیز شاخه‌های دیگری از زبان فارسی وجود دارد.

زبان هر قوم و ملت نشانه فرهنگ و تمدن آن‌هاست و هرچه زبانی ازنظر بیان معانی غنی‌تر و دارای ظرفیت بیشتری باشد نشان‌دهنده فرهنگ و تاریخ تمدن آن ملت است.

اگر به تاریخ و غنای زبان فارسی که زبان رسمی ایران است نگاهی داشته باشیم و مطالعه‌ای در آثار و کتب بجا مانده از قرن‌ها پیش انجام دهیم متوجه ظرفیت بالا و شمول معانی متعدد در آن خواهیم شد. آثار بجا مانده از ایرانیان باستان و کتب و دست‌نوشته‌های تاریخی نشان از قدمت زبان فارسی و البته فرهنگ غنی و همچنین تمدن فارسی‌زبانان دارد.

برای بررسی زبان فارسی حتی نیازی نیست به دوران پیش از ثبت تاریخ برویم. اگر در آثار شاعران و نویسندگان از قرن چهارم هجری نگاهی داشته باشیم و اشعار پدر شعر فارسی یعنی رودکی را بخوانیم یا آثار فاخر دیگری مانند شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ، بوستان و گلستان سعدی، تاریخ بیهقی و برخی دیگر از آثار بجا مانده از قرن‌های گذشته را بررسی کنیم به غنای زبان فارسی و تاریخ و فرهنگ فارسی‌زبان و خصوصاً ایرانیان پی می‌بریم.

یکی از ویژگی‌های هر زبان غنی و باظرفیت پویایی آن و ارتباط آن با دیگر زبان‌ها است، هر زبانی در طول دوران‌های مختلف و با گذر تاریخ خود را بروز می‌کند و طراوت و تازگی خود را در هر عصری حفظ می‌کند و یکی از مواردی که به پویایی آن کمک می‌کند ارتباط و بده بستان آن با زبان‌های دیگر است، یعنی برخی کلمات یا اسم‌ها ممکن است از زبان دیگری به آن وازد شود یا بالعکس که این نکته از ویژگی‌های هر زبان است. در زبان فارسی نیز این موارد به‌طور طبیعی وجود داشته و دارد.

اما در دوران کنونی و با ورود تکنولوژی و کالاهای دیگر کشورها به ایران برخی لغت‌ها وارد زبان فارسی شدند که زبان فارسی توانایی جایگزینی آن را دارد اما باکم توجهی زبان‌شناسان و متولیان امر واژه‌هایی برای آن ساخته نشده است. این روند ادامه داشت تا زمانی که اینترنت وارد ایران شد و با خود حجم عظیمی از لغات و اصطلاحات غربی و خصوصاً انگلیسی را وارد زبان فارسی کرد. هر چه زمان پیش‌تر رفت و اینترنت فراگیرتر شد استفاده از این لغات نیز در گفتار مردم بیشتر شد تا جایی که بسیاری از افراد و زبان‌شناسان را دچار نگرانی‌های زیادی کرد.

این موضوع فقط برای زبان نبود بلکه همانطور که می‌دانیم هر زبانی فرهنگ خود را نیز با خود به دنبال دارد و با ورود کلمات و اصطلاحات و کالاهای فرهنگی دیگر از غرب، فرهنگ ایرانی_اسلامی و تمدن فرهنگی فارسی‌زبانان نیز به سمت غربی‌شدن رفت. البته شایان‌ذکر است که زبان نمی‌تواند به‌خودی‌خود فرهنگی را کاملاً دچار تغییر و تحول کند اما در تغییرات فرهنگی و سبک زندگی نقشی تسریع‌کننده دارد.

ورود واژه‌ها و الفاظ انگلیسی از یک سو و کم‌توجهی مسئولین ذی‌ربط و یا شاید هم ناتوانی آنها در خصوص پیشرفت زبان با تکنولوژی سبب شد تا وضعیت زبان فارسی در مواردی نگران‌کننده شود. این وضعیت باعث شد که مقام معظم رهبری نیز بارها و بارها در دیدارهای مختلف وضعیت نگران‌کننده زبان فارسی را گوشزد کنند که مهم‌ترین این صحبت‌ها در دیدار با شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۹۲ بود که فرمودند:

«من خیلی نگران زبان فارسی‌ام؛ خیلی نگرانم. من می‌بینم کار درستی در این زمینه انجام نمی‌گیرد و تهاجم به زبان زیاد است... ننگش می‌کند کسی که فلان تعبیر فرنگی را به‌کار نبرد و به‌جایش یک تعبیر فارسی یا عربی به‌کار ببرد؛ ننگشان می‌کند. این خیلی چیز بدی است؛ این جزو اجزاء فرهنگ عمومی است که باید با این مبارزه کرد...

ما در کانون زبان فارسی، داریم زبان فارسی را فراموش می‌کنیم؛ برای تحکیم آن، برای تعمیق آن، برای گسترش آن، برای جلوگیری از دخیل‌های خارجی هیچ اقدامی نمی‌کنیم... گاهی می‌آیند یک کلمه‌ای می‌گویند، بنده می‌گویم معنای آن را نمی‌فهمم، میگویم معنای آن چیست؟ معنا می‌کنند، تازه ما اطلاع پیدا می‌کنیم که این کلمه آمده؛ یواش‌یواش کشانده شده به طبقات و توده‌ی مردم؛ این خطرناک است...

البته من مثال‌هایی در ذهن دارم برای این استعمال زبان فارسی که نمی‌خواهم دیگر حالا آنها را عرض کنم؛ نام شرکت، نام محصول، نام مغازه! و از این قبیل همین‌طور مکرر تعبیرات فرنگی و بخصوص انگلیسی؛ من از این احساس خطر می‌کنم و لازم است که حضرات و شورای عالی انقلاب فرهنگی نسبت به این مسئله به جد دنبال کنند و دولت به‌طور جدی مواجه بشود با این مسئله. حالا معنای مواجهه این نیست که فوراً فردا مثلاً با یک شیوه‌ی تندی یا شیوه‌ی خشنی برخورد کنند، اما حکمت‌آمیز؛ ببینید چکار می‌توانید بکنید که جلو این را بگیرید. ۱۳۹۲/۰۹/۱۹»

اما اکنون و با گذشت دو سال از این صحبت‌ها و صحبت‌های دیگر ایشان در این خصوص - علی‌رغم برخی اقدامات جزئی - هنوز شاهد کاری چشمگیر و اثرگذار در این زمینه نبوده‌ایم.

بعد از گذشت دوسال از تذکرهای مقام معظم رهبری درباره زبان فارسی دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی اخیرا در جایی گفته است که در خصوص معادل‌یابی برای واژه‌ها و اصطلاحات رایج انگلیسی در فضاهای مجازی هنوز نتوانسته‌ایم مجموعه قابل‌توجهی عرضه کنیم. بیان این موضوع از طرف رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی نگرانی‌ها برای وضعیت زبان را بیشتر می‌کند و انتظار می‌رود در آینده نزدیک شاهد اقداماتی مؤثر و مفید راجع به وضعیت زبان فارسی باشیم.

البته باید به این موضوع نیز توجه داشت که هرچند فرهنگستان زبان فارسی وظیفه‌اش حفظ و حراست از زبان فارسی است اما این امر وظیفه زبان‌شناسان و ادیبان را کم نمی‌کند. چرا که آنها نیز موظف هستند با توجه به علوم و توانایی‌هایشان در خصوص اعتلای زبان فارسی قدم بردارند و در این مورد نیز با معادل‌یابی درست و دقیق مانع از ورود الفاظ و کلمات بیگانه و به‌تبع آن ضعیف‌شدن زبان فارسی شوند اما متاسفانه آنچه تا کنون وجود داشته بی‌توجهی بسیاری از افراد و سازمان‌های مربوطه نسبت به این موضوع بنیادین بوده است.