به گزارش حلقه وصل، مهم‌ترین ابزارهای فرهنگ‌سازی در جوامع بشری ابزار رسانه و هنر است. این ابزارها به قدری تأثیرگذارند که توانایی رشد و ارتقای جامعه و یا استحاله آن را دارا هستند. ابزارهایی که سال‌هاست دشمنان توانسته‌اند نهایت بهره‌برداری خویش در جهت اهداف ددمنشانه و خصمانه خود را داشته باشند، اما جبهه حق به طور شایسته و بایسته نتوانسته از این ابزارها در راستای تقویت جبهه خود در راستای اهداف تمدنی خویش بهره ببرد.
حجت الاسلام مرتضی حاجیانی هنرمند گرافیست عرصه هنرهای تجسمی ومدیر اداره تعاملات فضای مجازی دفتر تبلیغات اسلامی از آن دست از هنرمندانی است که اعتقاد دارد نگاه تقویمی به مناسبت‌های دینی، آیینی و انقلابی یکی از عوامل عقب‌افتادگی ما در تولید آثار هنری و حتی محتوایی است.
وی به عنوان مدیر مسئول مجله الکترونیکی دینما (مجله الکترونیکی علمی پژوهشی دین و رسانه) که به مناسبت روز جهانی قدس به گفت‌وگو با ما نشست معتقد است انعکاس تولیدات هنرمندان درباره مسئله قدس نباید به روز قدس منحصر شود؛ بلکه باید در طول سال به بهانه‌های مختلف به نشر و نمایش درآید. همان طور که مستکبرین عالم در طول سال به واسطه عملکرد متواتر رسانه‌ها، فیلمها، سریالها و تبلیغات متعددشان سلطه خود را بازتولید و حقانیت دروغین خود را در گوش مردم دنیا القاء میکنند، ما نیز نباید در طول سال غافل باشیم.
مشروح این گفت و گو را در ادامه می‌خوانید.
ابزار هنر در فرهنگ و فکر مردم تأثیر می‌گذارد
* در ایام روز جهانی قدس به سر می‌بریم و قصد داریم درباره لزوم بهره از آثار هنری درباره مسئله فلسطین و قدس و فرصت‌ها و چالش‌هایی که از منظر تولیدات هنری با آن مواجهیم، صحبت کنیم. به طور کلی دیدگاه شما در این باره چیست؟
باور ما این است که مظلومین عالم در هر نقطه‌ای از دنیا که باشند، باید به دفاع و یاری‌شان بشتاییم. حالا ازقضا این مظلوم، برادر مسلمانان یا خواهر مسلمه ما است؛ در چنین شرایطی باید بیش از پیش رگ غیرت ما به جوش بیاید و برای دفاع از مظلوم، پا پیش بگذاریم. چه اینکه در طول تاریخ جنبش‌های گوناگونی به وجود آمده و درگیری‌های تاریخ‌سازی میان دو جبهه حق و باطل رخ داده است. با توجه به تأکیداتی که دین مبین اسلام و حتی سایر ادیان نسبت به مبارزه با هر ظالمی و خون‌خواهی در عالم دارد و نیز با توجه به اهمیت جهاد به عنوان فروع دین ما ضروری است پا در میدان نبرد با دشمن برداریم. از مهم‌ترین عرصه‌های نبرد همین هنر و ابزار هنر است؛ ابزاری که به مراتب تأثیرگذارتر و در عین حال خطرناک‌تر از هر بمب و موشکی است. چرا که اثر هنری ضمن آنکه در فرهنگ و فکر مردم اثر می‌گذارد، ماندگاری بیشتری تا ده‌ها و حتی صدها و هزاران سال دارد.
اکنون در پرتو پیدایی رسانه‌های مختلف و متکثر، مفهومی به نام دهکده جهانی ایجاد شده است که این دهکده جهانی نوعی بازی سیاسی است برای آنکه ظالمان بتوانند ظلم و سیطره خود را ادامه دهند و عقایدشان را بر جهانیان تحمیل کنند؛ اما ما از همین بستر هم می‌توانیم استفاده کنیم و پیام ظلم‌ستیزی خود را به گوش جهانیان برسانیم.
با توجه به عطش حقیقت‌جویی که در بین مردم دنیا وجود دارد، فرصت مناسبی فراهم است تا ما بتوانیم با ابزار هنر، آزادی‌خواهان بیشتری را برای همراهی در این مبارزه بزرگ جذب کنیم.
هنر گرافیک نیاز به ترجمه ندارد
* یکی از این میدانهای مبارزه با جبهه کفر میدان گرافیک است؛ ما در فضای هنر، هنرمندان بزرگی را داریم که هنر برایشان به مثابه زبانی برای انتقال پیام دین بوده است؛ هنر برایشان زبان بیان عقاید بوده است و افکار و اندیشه‌های خود را با ابزار هنر برزو داده‌اند. علت پیشرفت آنها را در چه گزاره‌هایی ارزیابی می‌کنید؟
در انتقال این نوع پیامها، هنرمندان فرم هنری را با محتوای غنی و عمیق دینی همراه می‌کردند و به این ترتیب بر نفوذ و انتقال پیامهایشان سرعت می‌بخشیدند؛ چنین اتفاقی در فضای هنر نیز وجود دارد و گرافیست‌های متعهد و متعدد در سراسر دنیا، در میدان مبارزه با ظالمان جهان ایستاده و از مستضعفین عالم دفاع میکنند؛ هنر گرافیک ابزاری قوی برای انتقال پیام است؛ ابزاری که در بسیاری از مواقع به ترجمه هم نیاز ندارد چراکه در زبانهای مختلف قابل فهم است و مخاطب به مجرد دیدن یک پیام یا نشانه، به درک اصل پیام نائل میشود؛ این اتفاقی مبارک است و کسانی که دغدغه انتقال پیام و حرف برای گفتن دارند، به سمت استفاده از ابزار هنر به ویژه گرافیک سوق پیدا میکنند.
متفکران گذشته ما در طول تاریخ نیز از چنین ظرفیت‌هایی استفاده می‌کردند؛ برای مثال زمانی از شعر و شاعری برای انتقال مفاهیم، پیامها، مبارزه‌ها و جنگ‌ها استفاده می‌شد تا اندیشه‌ها به درستی انتقال یابند؛ شخصی مثل هایدگر معتقد است که شاعران نسبت به فیلسوفان به اندیشه و خردورزی نزدیک‌ترند؛ چراکه بر مفاهیم و عقیده‌ها تأمل بیشتری میکنند و آنها را در کلام به شکلی بهتر منتقل میکنند. در عصر امروز که تکنولوژی در خدمت ارائه پیامها قرار گرفته است، هنرهای تصویری نیز نقش برجسته‌ای در فرایند انتقال پیام پیدا کرده‌اند؛ چراکه پیامهای خلق شده در بستر هنرهای تصویری بهتر دیده می‌شوند و قابلیت انتقال و دریافت بهتری را دارا هستند.
در هنر گرافیک برای انتقال پیام به واسطه نیاز نداریم
یکی از ابعاد مهم دیگری که در فضای انعکاس مسئله قدس و هنر گرافیک وجود دارد، این است که ما در هنر گرافیک به واسطه نیاز نداریم؛ آثار بزرگان و اندیشمندان مطرح دنیا به دلیل پیچیدگی، همواره شرح و تفسیری داشته است؛ اما زبان هنر اینگونه نیست؛ زبان هنر زبانی مستقیم و بی واسطه است که به شرح و تفسیر نیازی ندارد؛ مردم دوست دارند اصل اثر یک هنر را ببینند، از آن لذت ببرند و پیامش را دریافت کنند. در فضای هنرهای تجسمی به ویژه گرافیک، مردم بی واسطه با اصل اثر و شخص هنرمند مواجه می‌شوند و پیامهای مربوطه را دریافت میکنند.
ما در طول تاریخ نمونه های بسیاری را دیده ایم که هنرمندان برای بیان عقاید و نظراتشان به سراغ ابزار هنر و خلق یک اثر هنری می‌رفتند و نسبت به این کار نگاهی فرامادی داشتند؛ مثلاً شخصی مثل «میکل آنژ» ۴ سال درازکش بر داربست، رو به سقف نمازخانه قرار میگیرد و نقاشی می‌کند؛ یا تابلوی عصر عاشورا را استاد فرشچیان با وضو و نیت ترسیم می‌کند و خود را مشغول عبادت یا عملی فرامادی می‌بیند.
در مسئله مهمی چون مبارزه مستضعفین جهان با مستکبرین عالم که یکی از مصادیق مهم آن در فلسطین مظلوم محقق شده است، نیاتی از جنس همین نیتها هستند که کار میکنند و باعث رشد و برکت اثر هنری می‌شوند. اعتقاد ما این است که یک اثر هنری اگر نیت درست و مخلصانه‌ای داشته باشد، می‌تواند ارتباط عمیق تری برقرار کند و تأثیرگذارتر باشد.
زبان هنر، زبان عامه‌پسند است
* برای آنکه هنرمندان در این فضا بتوانند نقش خود را به خوبی ایفا کنند چه پیشنهادی دارید؟
ما همواره تلاش میکنیم عقایدمان را به شکلی شفاف و ساده بیان کنیم و پیام هنرمندان گرافیست ما نیز چنین خصوصیتی دارد؛ او زبان مردم را که زبانی همه فهم است انتخاب می‌کند؛ لذا به فرم و فضای هنری آنچنان بها نمی‌دهد که از فهم عرفی خارج شود؛ برای ما اصل، انتقام پیام است؛ زبان دین هم زبانی عرفی است و پیامبران هرگز بالاتر از فهم عموم مردم سخن نمی‌گفتند؛ چراکه می‌خواستند پیام خداوند را به عموم مردم منتقل کنند؛ گرچه عمق کلامشان بسیار زیاد بود؛ قرآن کریم نیز چنین ویژگی دارد و برای همگان قابل فهم است؛ لکن هرکس فهم و عمق بیشتری داشته باشد، برداشت‌های عمیق‌تری هم خواهد داشت.
سادگی و عمق با یکدیگر متناظر نیستند؛ شما در عین حال که پیامی ساده را در یک اثر منتقل می‌کنید، می‌توانید لایه‌های عمیق معنایی را نیز در آن اثر ارائه کنید؛ در عصر حاضر با توجه به اقتضائات کنونی، نیازمندیم که برای انتقال مفاهیم و عقایدمان به سمت ابزار هنر برویم و چه هنری سریع تر و سهل الوصول‌تر از گرافیک؟ امام صادق(ع) میفرمایند زبانتان را متناسب با زمانتان انتخاب کنید؛ زمان‌شناس باشید؛ کسی که زمانه خود را بشناسد، کمتر آماج حملات و شدائد قرار میگیرد.
در عصر حاضر با توجه به اقتضائات کنونی، نیازمندیم که برای انتقال مفاهیم و عقایدمان به سمت ابزار هنر برویم و چه هنری سریع تر و سهل الوصول‌تر از گرافیک؟
خوشبختانه جوانان گرافیست ما بانگ استمداد ملت مظلوم فلسطین را شنیده و با آن همراه شده‌اند و با کارهای هنری خود پژواک صدای این ملت مظلوم را در فضای وسیع‌تری طنین انداز میکنند. امیدوارم به فضل الهی به زودی شاهد پیروزی مستضعفین بر مستکبرین عالم باشیم.
لزوم ایجاد شبکه گسترده هنرمندان در بستر جبهه مقاومت
* ارزیابی شما نسبت به آثاری که در زمینه مسئله فلسطین و آزادی قدس از سوی هنرمندان خلق شده چگونه است و پیشنهادتان برای گسترش کمّی وکیفی این آثار چیست؟
بنده به عنوان یک مخاطب عام، تصور میکنم آثاری که تاکنون با محور آزادی فلسطین در سطح ملی و بین المللی خلق شده فرصتی فوق العاده را به وجود آورده است؛ ما فرصت خوبی برای شکل دهی به یک شبکه گسترده هنرمندان متعهد در جبهه مقاومت را دارا هستیم؛ این شبکه گسترده می‌تواند در نقطه نقطه دنیا، آثار هنری تولید و منعکس و با مخاطبان وسیعی ارتباط برقرار کند.
پیام ما باید به سراسر جهانیان منتقل شود که چرا چنین ظلم فجیعی را علیه ملت فلسطین نمی‌پذیریم و مردم دنیا شما هم نباید آن را بپذیرید. خوشبختانه اکنون در سطح دنیا توجهات بسیاری به مسئله فلسطین جلب شده است؛ زمانی بود که کسی درباره فلسطین صحبت نمی‌کرد اما بحمدالله امروز انگیزه‌های فراوانی برای همراهی با ملت مظلوم فلسطین شکل گرفته است.
هنرمندان سربازان قدرتمند جنگ نرم و سختند
فرصت کنونی در پرتو گسترش ابزارها و تکنولوژی‍‌های گوناگون ارتباطی و حذف فاصله‌ها و واسطه‌ها در رسانه‌های جمعی خلق شده است و چه بسا می‌توانیم افراد مستعد، با دغدغه و علاقه‌مند بیشتری را در حوزه گرافیک آموزش و رشد دهیم؛ اینها سربازان قدرتمند جنگ نرم و سخت با مستکبران عالم هستند. گرافیست‌های ما باید مبارزه ای که علیه صهیونیست آغاز کرده‌اند را با استحکام هرچه بیشتر تا آزادسازی قدس ادامه دهند؛ بی شک این اتفاق برای ما اتفاق مبارکی است.
هنرمندان درگیر فرم شدند تا محتوا
حال وقتی به برخی آثار نگاه میکنیم، همچنان جنگ بین فرم و محتوا را مشاهده میکنیم؛ به این معنا که هنرمند آن قدر در فضای فرم درگیر شدند که از محتوا غافل مانده و باعث تخلخل در انتقال پیام شده است؛ این یک نقطه ضعف است.
* البته وقتی اثری هنری از حیث فرم غنی باشد، به قول شما باز هم ماندگاری بیشتری نسبت به سایر فرمهای دارد. درسته؟
آثار هنری باید حاوی پیام روشن باشد
این ماندگاری به شرطی برای ما مثمر ثمر است که محتوا را هم به درستی و به تمامه منتقل کند؛ لذا اثر ماندگاری که پیام روشنی را ارائه نمیکند، برای ما از درجه اهمیت کمتری برخوردار است نه اینکه اهمیتی ندارد. بنابراین همانطور که جشنواره های هنری برای ما فرصت است و در عین حال نوع داوری آثار و ملاکهای ارزشیابی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و چه بسا گاهاً برای ما به تهدید تبدیل شود؛ به این صورت که ممکن است آثار به سمت فرم و تکنیک‌زدگی مفرط حرکت کنند و از معنا و محتوا تهی باشند.
در برخی آثار هنری با وجود اینکه هنرمند زحمت زیادی کشیده و یک اثر برجسته خلق کرده است، انتقال پیام با اختلال مواجه است؛ این نکته مهمی است که باید به آن توجه داشت.
برخوردمان با مسئله فلسطین و قدس تقویمی نباشد
* شاید از چالش‌های ما در مسئله فلسطین اینچنین است که مواجهه با آن مثل بسیاری از مسائلی مهم دیگر ما «تقویمی» و مقطعی شده است؛ نظرتان در این باره چیست؟
به نکته خوبی اشاره کردید. تصور کنید کسانی را در نظر بگیریم که در طول سال با مادر رابطه‌ای عادی دارند و اما در روز مادر دست او را می‌بوسند و او را تکریم میکنند؛ در حالی که آنچه ما از روز مادر می‌خواستیم، تلنگری بود برای اینکه در تمام طول سال به فکر مادر باشیم و با او رابطه‌ای گرم و پر مهر و محبت تر داشته باشیم؛ روز قدس نیز یک بزرگداشت برای ملت مظلوم فلسطین است و باید به ما این تلنگر را بزند که در طول سال برای مسئله قدس بیشتر کار کنیم؛ نه اینکه تلاش و توجه ما را نسبت به این مسئله بزرگ جهان اسلام مقطعی کند.
نگاه تقویمی به مسئله قدس ما را از جنگ روایتها عقب انداخته
نباید درگیری هنرمندان با مسائل ارزشمندی چون روز قدس را محدود به یک روز در سال کنیم و در طول سال نیز با فراخوان‌ها، دوره‌ها و کارگاه‌های مختلف این دغدغه و روحیه را زنده نگه داریم؛ بی‌شک این مبارزه ما را به آزادی قدس نزدیک‌تر خواهد کرد؛ تداوم چنین ضعفی باعث میشود که ما در جنگ روایتها از روایت مربوط به مظلومیت فلسطین در طول سال نیز عقب بمانیم و در ارائه روایت صحیحی که باید از فلسطین به سراسر دنیا مخابره کنیم، مغلوب شویم.
همانطور که مستکبرین عالم در طول سال به واسطه عملکرد متواتر رسانه‌ها، فیلمها، سریالها و تبلیغات متعددشان سلطه خود را بازتولید و حقانیت دروغین خود را در گوش مردم دنیا القاء میکنند، ما نیز نباید در طول سال غافل باشیم؛ این خیلی دردناک است که ما در طول سال چنین جنگ بزرگی از روایتها را شاهد باشیم و تنها در یک روز نسبت به آن واکنش نشان دهیم.
* بنابراین شما معتقدید نگاه تقویمی به مسئله فلسطین و قدس سبب شده ما هم از نظر محتوا و هم اندیشه و نیز کیفیت و کمّیت آثار هنری عقب بمانیم؟ پیشنهاد شما برای تقویت این عرصه چیست؟
تولیدات هنرمندان درباره قدس نباید منحصر در یک روز شود
همین طور است. بنابراین ضروری است که مطالبه قدس در طول سال و در قالب‌های مختلف هنری ادامه و روایت ما از فلسطین بر روایت دشمنانمان غلبه پیدا کند و در رسانه‌های مختلف منعکس شود. بنابراین انعکاس تولیدات هنرمندان مختلف درباره مسئله قدس نباید به روز قدس منحصر شود؛ بلکه باید در طول سال به بهانه‌های مختلف به نشر و نمایش درآید.
درست است که در مسئله فلسطین به تکثر پیام نیاز داریم، اما وحدت پیام برای ما جدی‌تر است و باید توجه کنیم که با حجم گسترده آثار گرافیکی، بتوانیم پیامی واحد را به مخاطبان منتقل کنیم.
در روز جهانی قدس به دلیل برپایی راهپیمایی و لزوم شعارنویسی، نیاز به گرافیک بیشتر میشود و مشاهده میکنیم که مردم در کشورهای مختلف این پوسترها و آثار گرافیکی خلق شده را در دست می‌گیرند و در مکان‌های مختلف نصب میکنند؛ امسال که به دلیل شرایط خاص ناشی از فراگیری کرونا، تجمعات و راهپیمایی‌های روز قدس شرایط ویژه‌ای پیدا کرده است، بار مسئولیت بیشتر و سنگین‌تری بر دوش گرافیست‌ها ایجاد شده است و لازم است هنرمندان ما این حجم سنگین مسئولیت را بر دوش خود احساس کنند.