حلقه وصل_ به خواست خدای متعال، همزمان با ماه مبارک رمضان، همه روزه مجموعه‌ای از احادیث موضوعی اهل‌بیت علیهم‌السلام با نام «ره‌توشه معرفت» تقدیم مخاطبین می‌شود. امیدواریم از نظرات و پیشنهادهای سازنده‌تان برخوردار شویم.
هفت فرصت انسان در ماه مبارک رمضان
شناخت، فهم و فضیلت ماه رمضان مهمتر از شناخت زمان و مسایل صوری آن است. یکی از دعاهای امام سجادعلیه‌السلام این است: «اللَّهُمَّ وَ أَلْهِمْنَا مَعْرِفَةَ فَضْلِهِ وَ إِجْلَالَ حُرْمَتِهِ؛ (1) خدایا! به ما توفیق معرفت فضیلت ماه رمضان و تکریم و تجلیل از این ماه را عنایت کن!»؛ گرچه آغاز و پایان احکام ماه رمضان مهم است و ماه رمضان استوار بر این احکام است؛ امّا شناخت فضیلت و حرمت این ماه کمتر از شناخت اصل احکام و آداب آن نیست. در این ماه رمضان 7 فرصت استثنایی وجود دارد که از آنها بهعنوان رمضان و فرصتهای استثنایی، فرصتهای طلایی، رمضان و زمینههای نورانی و... میتوان یاد کرد. اول: فرصت تقویت اراده و تصمیم گیری
یکی از مشکلاتی که در جامعه امروز وجود دارد، ضعف اراده و تصمیمگیری است؛ خیلیها میگویند: من میدانم بد اخلاق هستم، اما نمیتوانم بر بد اخلاقیم غلبه کنم، من نباید اعتیاد داشته باشم، نباید ناسزا بگویم، نمیتوانم و نمیشود. گاهی افراد به گرفتاریهای مختلف اظهار ضعف اراده میکنند. ماه رمضان، ماه تقویت اراده است؛ خیلی علاقهمند به غذا هستید، اما غذا نمیخورید و یا علاقهمند به آب هستید و آب نمیخورید و نزدیک؟ 14 یا 15 ساعت تحمّل میکنید؛ این تقویت اراده است و اولین فرصت طلایی و زمینهای است که در اختیار ماست، به شرط اینکه انسان خود را بشناسد.
نبی مکرم اسلام حضرت محمدصلی‌الله‌علیه‌وآله به همراه اصحابشان از بیابانی عبور میکردند، پیامبر به اصحاب فرمود: «توقّف کنید»، توقّف کردند. سپس حضرت‌صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «الان یک کسی به ما میرسد، از کنار ما عبور میکند، که سه روز است شیطان بر او نفوذ نکرده و بر او راه نیافته است.» تمام چشمها به بیابان دوخته شد. یک وقت دیدند، یک عرب لاغر اندام، چشمها به گودی افتاده، دارد با یک شتر نحیفی میآید، وقتی نزدیک اصحاب رسید، پرسید: پیغمبر کیست؟
گفتند: ایشان، و حضرت را به او معرفی کردند. عرض کرد: یا رسول الله! سه روز است تصمیم گرفتهام بیایم مسلمان شوم، سه روز است تصمیم گرفتهام، همۀآن عوارض و پیرایه، و بتپرستیها را کنار بگذارم، لذا در به در دنبال شما میگردم تا بیایم مدینه، حالا شما را توی این بیابانها پیدا کردم. شهادتین گفت و عرض کرد: آقا جان! چه کنم؟ فرمود: نمازت را بخوان، ماه رمضان روزه بگیر، حج بیت الله را یکبار در عمرت اگر مستطیع شدی به جای آور، زکات اموالت را بده، مالت را پاک نگهدار. اینها وظایفی است که به گردن تو است.
عرض کرد: یا رسول الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله! همینها من را بس، خداحافظی کرد و رفت. پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله هم به راهشان ادامه دادند. بعد از مدتی که راه رفتند، پیامبر ایستاد و فرمود: «بر گردید، این شخص از دنیا رفت.» اصحاب علّت آن را پرسیدند، حضرت فرمود: «شترش توی یک چاله و گودالی گیرد کرد و او از روی شتر سقوط کرد، به سنگ بزرگی برخورد کرد و در دم جان داد.»
نبی مکرم اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌وآله اصحاب را آوردند، کنار بدن این شخص خیمه زدند و فرمودند: «کسی وارد نشود.» بدن را داخل خیمه بردند، غسل دادند و کفن کردند. آن شخص میگوید: وقتی پیامبر آمد بیرون، دیدیم از تمام پیشانیاش عرق میریزد. سؤال کردیم یا رسول الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله! چه شده است؟ فرمود: «آنقدر فرشته آمده بود تا با او سلام و درود بدهد و با یک دنیا سلام و تحیت وارد بهشت شد.» (2) این تصمیم و ارادۀ واقعی است که در این ماه رمضان تقویت می‌شود. دوم: فرصت آشتی با خداست
در ما مبارک رمضانی، فرصت آشتی با خدا وجود دارد، هرکس قهر بوده، خدا زمینه و سراشیبی گذاشته تا در این فرصت با خدا آشتی کند. حضرت عیسی بن مریم‌علیهماالسلام از جایی عبور میکرد، گروه اول را دید که گریه میکنند. گفت: گریۀ شما از چیست؟ گفتند: ما از آتش جهنم میترسیم. فرمود: بدانید کسی که اینطور از خوف خدا اشک میریزد، خدا او را از آتش میرهاند، امید داشته باشید، آتش جهنم بر بدن شما برخورد نکند. گروه دوّم را دید که ناله میزنند! پرسید شما چرا اشک میریزید و تضرع میکنید؟
گفتند: عیسی! ما عشق بهشت داریم، جایی که در آن لغو، گناه، دروغ و خلاف نیست؛ جایی که فرشتهها و انبیا در آن هستند. فرمود: امید داشته باشید خدا به شما بهشت بدهد. رسید به گروه سوّم و از آنها پرسید شما چرا اشک میریزید؟ گفتند: ما خدا را دوست داریم! فقط همین. فرمود: «اَنتُمُ المَقَرِّبُونُ؛ شما مقرّبترید.» آن دو گروه هم خوب بودند، اما شما مقربید و بالاترید و این نتیجۀ حبّ خداست. (3)
امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام میفرماید: «دوازده نکته در تورات است که من آنها را به عربی ترجمه کردم و روزی سه بار به آنها نگاه میکنم. یکی از آنها این است: «یَابنَ آدَمَ! اُحِبُّکَ فَأَنْتَ اَحْبِبْنِی؛ای انسان! من تو را دوست دارم، تو بندۀ منی، تو هم من را دوست داشته باش.» آری ماه رمضان، ماه آشتی با خدا است و اگر کسی به هر دلیلی ارتباطش با خدا کم رنگ شده، در ماه رمضان این فرصت طلایی را از دست ندهد. سوم: فرصت برنامه ریزی و نظم است
یکی از مشکلاتی که درزندگی همۀ ما وجود دارد، مشکل عدم برنامهریزی و نظم است؛ ماه رمضان، دو ورود و خروج منظّم دارد که همه، آن را رعایت میکنند. ورود به ماه و خروج از ماه و این نظم ماه رمضان است. بهطور مثال داری غذا میخوری، یک دفعه کنار میگذاری، میگویی اذان شد، و یا از تشنگی به خودت میپیچی، اما آب نمیخوری و میگویی باید افطار شود. اول ماه آغاز میکنی، عید فطر افطار میکنی ما چه خوب است که بقیۀ زندگیمان هم همینگونه باشد؛ نماز اول وقتمنان روی نظم باشد. برنامۀ خانوادگیمان هم روی نظم باشد. در رمضان با این فرصت طلایی میتوان برنامهریزی و نظم را در زندگی گسترش داد. چهارم: فرصت رفع کدورت
در این ماه، باید اختلافها و کدورتها را کنار بگذاریم و در مقابل رفت و آمدها و دید و بازدیدها را زیاد کنیم.
«ثَلَاثَةٌ لَا تُقْبَلُ لَهُمْ صَلَاةً عَبْدٌ آبِقٌ مِنْ مَوَالِیهِ حَتَّی یرْجِعَ إِلَیهِمْ فَیضَعَ یدَهُ فِی أَیدِیهِمْ وَ رَجُلٌ‌ام قَوْماً وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ وَ امْرَأَةٌ تَبِیتُ وَ زَوْجَهَا عَلَیْهَا سُاخِطٌ؛ (4) سه گروه هستند که نماز آنها قبول نمیشود: 1. عبدی که از مولای خود قهر کرده که باید به نزد او برگردد [و با او آشتی کند] و دست او در دست مولای خود قرار گیرد و دیگری مردی که بر قومی حکمفرمایی میکند و آن قوم او را نمیخواهند و سوم زنی که شب بخوابد و شوهرش بر او خشمناک باشد.»
یکی از زمینه های قبول نشدن نماز، کدورت و قهر است که در ماه رمضان فرصتی است برای از بین بردن این کدورتها. پنجم: فرصت صبر در ماه رمضان
ماه رمضان ماه صبر و تحمّل است. ماه صبر در برابر گناه، معصیت، روزهخواری و... است. آدم صبور تا اذان مغرب نشده، افطار نمیکند. این صبر را باید در سایر ایام هم تعمیم داد. ششم: فرصت قناعت در ماه رمضان
در ماه رمضان، مؤمنان با مناعت طبع و قناعت، زندگی میکنند، حال این را می‌شود تعمیم داد. و در سایر روزهای سال و در همۀ مراحل زندگی قناعت را سر لوحۀ همۀ امور قرار داد. هفتم: فرصت پیوند با ولایت در ماه رمضان
ماه رمضان شب احیا دارد، مؤمنان در شبهای احیا، اسامی ائمه‌علیهم‌السلام را بر زبان جاری میکنند، در مجالس مینشینند، روضه میشنوند و اشک میریزند؛ این بهترین فرصتی است که میتوان خود را به اهل بیت علیهم السلام نزدیک کرد. شهید مطهری ارادت ویژه ای به مرحوم علامه طباطبایی داشت: وقتی علّت را از او پرسیدند در جواب میگفت: علامه طباطبایی‌رحمه‌الله صفات برجسته ای دارد، یکی از آنها این است که ایشان هر افطار می آمد، اول ضریح حضرت معصومه‌علیهاالسلام را می بوسید بعد میرفت منزل و افطار می کرد، درتمام روزهای ماه رمضان دیدم، علامه افطارش را با احترام به ضریح حضرت معصومه‌علیهاالسلام قرار میداد. این همان فرصت پیوند با ولایت است. اینکه در شب اول ماه رمضان، نیمه ماه رمضان، آخر ماه رمضان و در شبهای قدر زیارت امام حسین‌علیه‌السلام مستحب است و در روایات آمده که هر کس در ماه رمضان به زیارت امام حسین‌علیه‌السلام برود، گویا با همۀ انبیا مصافحه کرده است، این همان پیوند با ولایت است. والسلام علیکم و رحمۀ الله و برکاته
---------- (1). صحیفۀ سجّادیه، نشر الهادی، قم، 1418 ق، ص188. (2). جلوههای اعجاز معصومین‌علیهم‌السلام، غلامحسن محرمی، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1378ش، چ2، ص69. (3). وَ یرْوِی أنَّ عِیسَی مَرَّ بِثَلَاثَةِ نَفَرٍ قَدْ نَحِلَتْ أَبْدَانَهُمْ وَ تَغَیرَتْ أَلْوَانَهُمْ فَقَالَ لَهُمْ مَا الَّذِی بَلَغَ بِکُمْ مَا أَرَی فَقَالُوا الخَوْفُ مِنَ النَّارِ فَقَالَ حَقًّ عَلَی اللهِ أَنْ یؤْمِنَ الْخَائِفُ ثُمَّ جَاوَزَهُمْ إلَی ثَلَاثَةٍ آخَرینَ فَإذَا هُمْ أشَدُّ نُحُولاً وَ تَغَیراً فَقَالَ مَا الَّذِی بَلَغَ بِکُمْ مَا أَرَی قَالُوا الشَّوْقُ إلَی الْجَنَّةِ فَقَالَ حَقٌّ عَلَی اللهِ أَنْ یعطیکُمْ مَا تَرْجُونَ ثُمَّ جَاوَزَهُمْ إِلَی ثَلاَثَةٍ آخَرینَ فَإِذَا هُمْ أُشَدُّ نُحُولاً وَ تَغَیراً کَانَ عَلَی وُجُوهِهِمْ اَلْمَرَایا مِنَ النُّورِ فَقَالَ مَا الَّذِی بَلَغَ بِکُمْ مَا أَرَی فَقَالُوا نُحِبُّ الله عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ أَنْتُمُ الْمُقَرِّبُونَ أَنْتُمُ الْمُقَرِّبُونَ.» تنبیه الخواطر، (مجموعۀ ورام)، ورام بن ابی فراس، مکتبۀ فقهیه، قم، ج1، ص224. (4). اَمالی، شیخ مفید، نشر کنکرۀ شیخ مفید، قم، 1413ق، چاپ اول، ص173.