شلخته ننویسیم!

به گزارش حلقه وصل، ماجرای #هکسره چقدر برایتان آشناست؟ چند نفر را دیده اید که در صفحه‌های مجازی برایش غیرتی شده‌اند، پست نوشته و نظر گذاشته‌اند؟ چند کمپین و صفحه به نامش دیده‌اید؟ قصه هکسره، قصه بلاهایی است که در فضای مجازی بر سر فارسی عزیز می‌آوریم و البته هکسره هم از خوش شانس‌ترین‌هاست هم بی‌خطرترین‌ها. باور ندارید؟

این گزارش را که حاصل گفت‌وگوی ما را با آقای محمد مهدی باقری، ویراستار بخوانید شاید شما هم مثل ما دلتان بیشتر از قبل برای زبان مادریمان بسوزد. ما به دو صورت فردی و جمعی در فضای مجازی، اثرگذاری داریم. هر فردی درون داد و برون داد خاص خودش را در بستر فضای مجازی دارد. تصور کنید فردی برای تغذیه کردن؛ صبح از کالباس و چیپس شروع کند، کمی بعد پفک بخورد، بعد نوشابه و همین‌طور تا شب هله وهوله و مواد غیرمغذی بخورد. این فرد حتما در آخر شب کارش به بیمارستان کشیده خواهد شد. درباره ذهن هم همین قضیه وجود دارد. کسی که صبح خود را با یک پیام کوتاه شروع می‌کند، در اینستاگرام چرخی می‌زند، اخبار کوتاه و فشرده را چک می‌کند و تا آخر شب فقط از اطلاعاتی تکه پاره شده، خرد خرد و سطحی یا به اصطلاح لقمه های کوچک ناقص غیرمغذی تغذیه می‌کند، درون داد خوب و مفیدی ندارد که به برون داد خوبی بینجامد. یک بچه صد سال پیش با دنیایی از ضرب‌المثل‌ها، شعر، کنایه‌های زبانی تغذیه می‌کرد و برای همین زبان گفتار مردم فاخرتر بود.

مرگ واژه خطر در ادبیات جایی رخ می‌دهد که به بهانه سریع نوشتن، اصول زبان را زیر پا می‌گذاریم. مثلا بگذارم را «بزارم» می نویسیم و اصول را فدای سهولت می‌کنیم. املا یکی از اصول زبان است. اگر برای سهولت، املای یک کلمه را تغییر دهیم، این کلمه برای همیشه در فرهنگ ما خواهد مرد.  نزدیکی گفتار و نوشتار، اصل مطلوبی است که در آموزش و یکدستی خیلی به ما کمک و اختلاف‌نظرها را هم کمتر می‌کند. با این اصل می‌رویم سراغ زبان فارسی، انگلیسی، فرانسه و سایر زبان‌ها، آموزش چهار تا «ز» راحت‌تر است یا این‌که به بچه یاد بدهیم s یک جا صدای «س» ، یک جا صدای «ز» می‌دهد، یک بار «ژ» و جایی دیگر «ش» خوانده می‌شود؟  املای زبان، پیوستگی فرهنگی می‌آورد. غلط نویسی؛ سهوی یا تعمدی؟ یک‌سری غلط نویسی‌های عامدانه که در فضای مجازی می‌بینیم مثل کلمه عاقا به جای آقا از سر بی‌سوادی نیست و افراد بیشتر برای جلب توجه واژه‌ها را به این شکل می‌نویسند. این یک مد زبانی است که فوری و فوتی تولید و به همان سرعت از بین می‌رود. اینها خطر ندارند، چون جامعه از آنها الگو نمی‌گیرد. خطر جدی، غلط‌های املایی سهوی است که اتفاقا زودتر هم فراگیر می‌شود و رایج‌ترین غلط املایی این روزهای فضای مجازی نوشتن «بذارم» با «ز» است. عامیانه نویسی؛ مجاز یا غیرمجاز؟ یکی از تفاوت‌های گفتار و نوشتار، سرعت تولید آن است. در شبکه‌های اجتماعی چون سرعت زیاد است و لازم است پیام سریع تولید و ارسال شود، نوشتار تا حد زیادی به گفتار نزدیک می‌شود. این باعث می‌شود واژه ها بشکنند و خط شکسته در فارسی ایجاد شود. مثلا «می گذارم» را «میذارم» می‌نویسیم یا  «می روند» می شود «میرن» که اینها تهدیدی برای زبان نیستند. هکسره خوش‌شانس هکسره ناشی از بی‌توجهی و گاهی بی‌سوادی است. دلیل رواجش هم این است که الان همه تولیدکننده متن شده‌اند. فضای مجازی این قدرت را به همه داد که بتوانند متن تولید کنند و این ازدحام تولید، باعث شد که به این غلط املایی دامن زده شود. نکته جالب این است که این غلط در تاریخ ما سابقه دارد، مثل «نصفه شب» یا «نیمه شب». تازه هکسره از خوش شانس‌ترین غلط املایی‌های تاریخ ادبیات ما محسوب می‌شود و همه فعالان فضای مجازی، دلسوزان زبان فارسی و رسانه‌ای‌ها همه نگران هکسره هستند. بیماری «بی‌تعصبی به زبان فارسی» «آقا اجازه همه‌جا همین طوری می‌نویسند!»  این پاسخ بچه مدرسه‌ای‌ها به معلم‌شان در مواجهه با املاهای عجیب کلمه‌هایی مثل: مثلن، اصلن یا عحسن است. منظور از همه جا هم می‌شود فضای مجازی!  آنقدر که نوشته‌ها تنها در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند، این اشتباه‌ها خیلی راحت و سریع پای خود را به دفتر دیکته بچه‌ها و بعدتر در نامه‌های اداری باز می‌کنند، تکرار هرروزه آن‌ها باعث می‌شود جایگزین کلمه اصلی شده و این طور «زبان فارسی» هم عوض شود!این‌ها شلخته‌نویسی در فضای مجازی است، هر چیزی که می‌شنوند را می‌نویسند، دیگر مهم نیست چند «ز» داریم یا چند «س» که هرکدام برای کلمه و جایگاهی کاربرد دارند، این مهم است که در سریع‌ترین زمان ممکن حرف‌ها را بنویسند و جواب بگیرند. حالا در نظر بگیرید با ادامه این روند، چه بر سر ادبیات می‌آید؟ با این حال راه حل هم ساده است، دوستان، عزیزان و کاربران شبکه‌های اجتماعی لطفا شلخته نویسی نکنید!

*جام جم