ملاحظات وزارت نفت درباره مکان‌یابی احداث پتروپالایشگاه‌ها

به گزارش حلقه وصل، ساخت پالایشگاه و حرکت از خام‌فروشی نفت به سمت تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی یکی از اولویت‌هایی است که همواره تحت تاثیر وابستگی بودجه دولت‌ها به فروش نفت خام مورد غفلت قرار گرفته بود. پس از بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی و کاهش شدید میزان صادرات نفت کشور، ضرورت رهایی همیشگی از خام‌فروشی نفت مورد توجه قرار گرفت و طرحی با عنوان "حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی" در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.

پس از تصویب این طرح در مجلس، آیین‌نامه اجرایی این قانون توسط وزارت نفت تدوین شد و پس از تصویب این آیین‌نامه در هیئت دولت، اجرای آن در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت. در این راستا برای بررسی دقیق‌تر آیین‌نامه قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت با هوشنگ فلاحتیان معاون وزیر نفت به گفت‌وگو نشستیم.

مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:

*توصیه وزارت نفت احداث پالایشگاه در مناطق سیراف، جاسک و پارسیان است

 کارشناسان معتقدند که در آیین‌نامه ساخت پالایشگاه بهتر بود که وزارت نفت ابتدا مناطقی را به عنوان هاب انرژی تعیین کرده و زیرساخت لازم برای آن مناطق را فراهم کند و سپس بخش خصوصی به عنوان سرمایه‌گذار اقدام به احداث پالایشگاه در آن مناطق کند. در این راستا وزارت نفت عنوان کرد که سه منطقه سیراف، جاسک و پارسیان به عنوان مناطق هاب انرژی تعریف شده‌اند. در باره انتخاب این مناطق توضیح دهید.

فلاحتیان: مناطق سیراف، جاسک و پارسیان از طرف وزارت نفت به سرمایه‌­گذاران برای ساخت پالایشگاه توصیه می‌شود و بخش خصوصی می‌­توانند در انتخاب مکان احداث پتروپالایشگاه به آنها اولویت دهند. اما این مناطق تحت عنوان هاب انرژی تعریف نشده است و دلیل انتخاب این مناطق در آیین­‌نامه اجرایی، شرایط خاص آنها و همچنین تاکید سیاست­‌های کلی نظام بر توسعه این مناطق است. جهت اطلاع بگویم که دلیل توصیه به احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه در منطقه سیراف ناظر به بحث توسعه مکران بوده است.

نکته دیگر اینکه مناطق سیراف، جاسک و پارسیان نزدیک نوار ساحلی هستند و بعضا زیرساخت‌­های لازم را برای ساخت پالایشگاه از منظر دسترسی به خط لوله و وجود اسکله دارند. اما هدف وزارت نفت از اولویت دادن این سه منطقه ایجاد مجموعه یکپارچه بزرگ در این مناطق نبوده است.

البته ما از ارائه طرح‌هایی در قالب پارک­‌های شیمیایی استقبال می‌کنیم و اعلام کرده‌­ایم که اگر مثلا 5 یا 10 واحد در مکانی متمرکز شوند و زیرساخت­‌های لازم از جمله تولید برق، آبگیر مورد نیاز، فضای تخلیه فاضلاب و اسکله را داشته باشند، این مدل می‌­تواند اولویتی باشد که سرمایه­‌گذاران به آن توجه کنند و ما نیز حمایت از این طرح‌ها را در اولویت قرار می‌دهیم.

از طرفی یکی دیگر از دلایل پیشنهاد این سه منطقه در آیین‌­نامه اجرایی ناظر به بررسی‌­ها و مطالعاتی بود که در گذشته انجام شده بود. زیرا پیش‌تر این مناطق مجوزهای احداث پالایشگاه را داشتند. برای مثال در گذشته در جهت توسعه سواحل مکران، مجوز احداث پالایشگاه در منطقه جاسک صادر شده بود و هدف وزارت نفت داشتن پایانه‌­های جدید صادرات نفت برای آینده در این منطقه است. لذا تمایل بر این است در پایان کار احداث این پایانه‌­ها، بخش خصوصی بتواند از همین محل نفت را تحویل بگیرد و در زنجیره ارزش قرار دهد و فرآورده تولید کند.

* بخش خصوصی برای احداث پالایشگاه به شبکه خطوط لوله وزارت نفت توجه کند

طبق گفته شما در واقع وزارت نفت با توجه به زیرساخت موجود در سیراف، جاسک و پارسیان این مناطق را به متقاضیان پیشنهاد می‌دهد. لطفا توضیح دهید که در این مناطق چه زیرساخت‌هایی موجود است و وزارت نفت برای ایجاد این زیرساخت‌ها چه برنامه‌هایی دارد؟

فلاحتیان: همانطور که توضیح دادم وزارت نفت هیچ برنامه‌­ای برای احداث خط لوله و اسکله در این مناطق ندارد. یعنی نه سیاست وزارت نفت بر این مبنا است و نه منابع مالی لازم را در اختیار دارد. جهت اطلاع بیشتر اجازه بدهید درباره یکی از این مناطق مثلا منطقه سیراف به شما توضیحی دهم. از گذشته منطقه سیراف فضای فیزیکی مورد نظر را برای ساخت پالایشگاه داشته است و شرکای قبلی حتی شرکتی را برای ایجاد زیرساخت­‌های لازم در این منطقه تاسیس کرده‌اند. زمین سیراف آماده و مطالعاتش نیز انجام شده است.

حال با توجه به اینکه منابع مالی برخی سرمایه‌­گذاران این پروژه در حال اتمام است و با توجه به اینکه موافقت­‌نامه‌­هایی از طرف بانک‌­های مختلف برای ما ارسال شده است که موید پذیرش عاملیت پروژه‌­ها از سوی بانک‌­ها است؛ حال به اتکا این موافقت‌نامه‌­ها و ابراز تمایل بانک­‌ها برای تامین 70 درصد منابع، منطقه سیراف برای احداث پالایشگاه مبتنی بر سیاست دریافت تنفس خوراک در اولویت قرار گرفته است.

تاکید می‌کنم که وزارت نفت هیچ خط لوله جدیدی در سیراف و سایر مناطق احداث نمی‌­کند و خود بخش خصوصی باید توجه کند که در حال حاضر خطوط لوله وزارت در چه مناطقی قرار دارد و با توجه به این موضوع، منطقه‌ای را برای احداث پالایشگاه انتخاب کند که بتواند با هزینه کمتری به خوراک موردنیاز خود دست یابد. مثلا در حال حاضر ما در منطقه سیراف خط لوله­­‌هایی که داریم محل دسترسی به میعانات گازی هستند. یعنی وزارت نفت در فاصله کمتر از 10 کیلومتری از سیراف خط لوله میعانات گازی دارد که انتهای این خط لوله به بندرعباس و ستاره خلیج فارس ختم می‌­شود. بنابراین اگر کسی بخواهد در سیراف پالایشگاه احداث کند بهتر است مطالعاتش را روی میعانات گازی انجام دهد.

چون ما برنامه­‌ای برای احداث خط لوله به واسطه اجرای این آیین‌­نامه نداریم، به سرمایه­‌گذاران توصیه می‌­کنیم شبکه­‌های خطوط لوله وزارت نفت را بررسی کنند و ببینند کدام شبکه ظرفیت خالی دارد که بتوانند از آن استفاده کنند و یا در صورت لزوم خودشان شبکه بسازند و یا در غیر این صورت از طریق دریا محموله خوراک را تحویل بگیرند. لازم به ذکر است در حال حاضر تقریبا تمام خطوط انتقال نفت خام کشور اشباع شده است. این خطوط یا به پالایشگاه‌­های موجود یا به پالایشگاه‌­هایی که مجوز گرفته‌­اند و هنوز اعتبار دارند، تخصیص پیدا کرده است. لذا کسی که می‌­خواهد از خارک نفت خام تحویل بگیرد، نمی­‌تواند از خط لوله استفاده کند و محموله مورد نیازش را باید با کشتی به ساحل انتقال دهد.

در خصوص بحث اسکله صادراتی هم باید توجه شود که برای مثال سیراف در حال حاضر اسکله ندارد. یکی از کارهایی که شرکت توسعه زیرساخت باید انجام دهد، احداث اسکله برای استفاده مشاع است. وزارت نفت برای این کار هم برنامه‌­ای ندارد و البته دولت هم منابع مالی ندارد که به این کار اختصاص دهد. بنابراین مشاور هر سرمایه‌­گذار باید مکانی را انتخاب کند که در عمق حداکثر 20 کیلومتری از سواحل باشد، دسترسی به زیرساخت­‌هایی مانند برق داشته باشد، دفع فاضلابش مدیریت شود، مسائل زیست محیطی را لحاظ کند، دسترسی به خوراک داشته باشد، ضمن آنکه هرچه پالایشگاه در نزدیکی خطوط لوله قرار بگیرد اقتصادی­‌تر خواهد بود.

*74 درخواست بخش خصوصی برای ساخت پالایشگاه مورد تایید وزارت نفت قرار گرفت

آیا در درخواست‌های ارسال شده برای ساخت پالایشگاه به ملاحظات وزارت درباره مکان‌یابی توجه شده است؟ اگر ممکن است درباره جزئیات درخواست‌های متقاضیان توضیح دهید.

فلاحتیان: در حال حاضر  74 درخواست اولیه‌­ برای ساخت پالایشگاه به تایید وزارت نفت رسیده است. معمولا عرف است مهندس هر سرمایه‌­گذار چندین مکان را معرفی می‌­کند، نقاط ضعف و قوت هر محل را نشان می‌­دهد و در نهایت یک مکان انتخاب می‌­شود. در انتخاب مکان نهایی متقاضیان باید مسائل دسترسی به زیرساخت‌­هایی مانند آب و برق، دفع فاضلاب، نزدیکی به خطوط لوله نفت و گاز، فاصله‌­ با محل تحویل نفت و هزینه­‌های حمل و نقل را مورد مطالعه قرار دهند. در نهایت تمام مکان‌های مورد نظر امتیازبندی می‌­شود و مکانی که بیشترین امتیاز را به دست آورد، محل احداث پالایشگاه خواهد بود.

 در درخواست‌­های ارائه شده به جز نام شرکت، ظرفیت خوراکی که نیاز دارند و محل احداث پالایشگاه، اطلاعات دیگری در این مرحله از بخش خصوصی درخواست نشده است. برای مثال در یکی از درخواست­‌ها ذکر شده که مایل هستند در بندر لنگه سرمایه‌­گذاری کنند؛ اما محل دقیق آن را تعیین نکرده­‌اند. به ظن قوی هنوز خود سرمایه‌­گذار هم نمی‌­داند هدفش چه نقطه­‌ای است و احتمالا پس از پذیرش تقاضا، کار مکان­‌یابی را انجام خواهد داد.

*متقاضیان، مطالعات فنی و اقتصادی خود را بر اساس آنالیز واحد از نفت خام ارائه می‌دهند

طراحی پالایشگاه‌ها و مطالعات فنی و اقتصادی بر مبنای نوع خوراک انجام می‌شود. در حال حاضر که مشخص نیست چه نوع آنالیزی از نفت خام در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد؛ انجام مطالعات اقتصادی و بررسی این طرح‌ها توسط وزارت نفت چگونه انجام می‌شود؟

فلاحتیان: درباره تعیین آنالیز نفت خام دستور دادم تا در این مرحله، آنالیز واحدی از نفت خام را به همه متقاضیان ارائه کنیم تا هر سرمایه­‌گذار براساس این اطلاعات گزارش مربوط به مطالعات فنی و اقتصادی خود را تهیه کند. این کار امکان مقایسه براساس یک آنالیز را برای ما فراهم می‌­کند تا حقی از کسی ضایع نشود. تعیین و اعلام یک آنالیز واحد هم پیش از شروع کار مطالعات فنی و اقتصادی انجام خواهد شد.

در این مرحله ما صرفا در مقام این هستیم که مطالعات فنی و اقتصادی سرمایه­‌گذاران را دریافت و سپس با هم مقایسه کنیم تا مشخص شود کدام طرح برتر است. در مراحل بعدی سرمایه‌­گذاران باید مطالعات دقیق­‌تری انجام دهند که فعلا ما از متقاضیان می‌­خواهیم طرح­‌هایشان را براساس شاخص‌­ها و پیش فرض‌­های واحد تهیه کنند که مثلا مشخص شود خروجی IRR طرح آنها چقدر است. مطالعات فنی و اقتصادی باید تا آخر اردیبهشت ماه توسط متقاضیان انجام شده و در اختیار وزارت نفت قرار گیرد.

*در صورت لزوم امکان اصلاح محدودیت 10 درصدی نفت کوره وجود دارد

کارشناسان معتقدند که وجود محدودیت 10 درصدی برای تولید نفت کوره در واحدهای پالایشی جدید جدی‌ترین مانع پیش‌روی متقاضیان است که حتی ممکن است منجر به شکست اهداف این قانون شود. با توجه به اینکه در حال حاضر درصد نفت کوره همه‌ی پالایشگاه موجود بالای 10 درصد است آیا این محدودیت در آیین‌نامه وزارت نفت سخت‌گیرانه لحاظ نشده است؟

فلاحتیان: تاکید بر نفت کوره حداکثر 10 درصدی در طرح‌های پالایشی و پتروپالایشی را نمایندگان مجلس تدوین و تصویب کردند. یکی از بندهای قانون ساخت پالایشگاه با استفاده از سرمایه‌های مردمی که در مجلس تصویب شد میزان نفت کوره تولیدی این طرح‌ها را محدود کرده و برای این تولیدات که قیمت پایین‌تری نسبت به نفت خام دارند محدودیت 10 درصدی قرار داده است تا بدین صورت پالایشگاه‌هایی که در چارچوب این طرح احداث می‌شوند صرفه اقتصادی مطلوب و موردنظر را داشته باشند.

البته قبول دارم که محدودیت 10 درصدی برای تولید نفت کوره، کار را برای بخش خصوصی سخت خواهد کرد به خصوص اینکه خوراک تحویلی به متقاضیان طرح‌ها بیشتر از نوع نفت خام سنگین خواهد بود. اما علیرغم این مسائل به نظرم باز هم اجرای طرح‌ها با مشکل روبرو نمی‌­شود. ما از نظر فنی این مساله را ارزیابی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که با این شرایط هم اگر سرمایه‌­گذار واقعا مایل باشد، کار امکان‌­پذیر است. با این حال اگر ضرورت داشته باشد، قابلیت اصلاح این بند نیز وجود دارد و وزارت نفت هر کاری از دستش بربیاید انجام می‌دهد تا این طرح به سرانجام برسد.

* وزارت نفت تمام تلاش خود را برای ساخت پالایشگاه انجام می‌دهد

در بخش پایانی لطفا توضیحاتی درباره برنامه وزارت نفت و چارت زمانی اجرای قانون ساخت پالایشگاه با استفاده از سرمایه‌های مردمی ارائه دهید.

فلاحتیان: طبق زمان­‌بندی مشخص شده سرمایه‌­گذران بایستی تا 17 اسفند طرح­‌های اولیه خود را ارائه می­‌کردند. ما 117 تقاضا دریافت کردیم که 74 مورد از آنها به تایید رسید. علت اینکه برخی از طرح‌­ها رد شدند هم این بود که برای مثال درخواست نفت سفید یا نفت کوره کرده بودند که طبق متن قانون، این کار شدنی نیست و یا عده‌­ای از سرمایه‌­گذاران خواهان احداث پالایشگاه در مرکز کشور بودند که این مورد هم با نظر قانون‌گذار مبنی بر نزدیکی به نوار ساحلی کشور منافات داشت.

همچنین طبق آیین‌­نامه اجرایی مقرر شده بود در بازه زمانی 24 تا 28 اسفند به سرمایه‌­گذرانی که طرح‌شان تایید شده بود، کد کاربری اختصاص یابد. همکاران ما در شرکت پالایش و پخش تا پایان وقت اداری 28 اسفند این کار را انجام دادند. مطمئن باشید وزارت نفت تمام تلاش خود را می‌کند که سرمایه‌­گذاران به صورت جدی وارد عمل شود تا هرچه زودتر بتوانیم پروژه­‌ها را عملیاتی کنیم.