به گزارش حلقه وصل، ساخت پالایشگاه و حرکت از خام‌فروشی نفت به سمت تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی یکی از اولویت‌هایی است که همواره تحت تاثیر وابستگی بودجه دولت‌ها به فروش نفت خام مورد غفلت قرار گرفته بود. پس از بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی و کاهش شدید میزان صادرات نفت کشور، ضرورت رهایی همیشگی از خام‌فروشی نفت مورد توجه قرار گرفت و طرحی با عنوان "حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی" در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.
پس از تصویب این طرح در مجلس، آیین‌نامه اجرایی این قانون توسط وزارت نفت تدوین شد و پس از تصویب این آیین‌نامه در هیئت دولت، اجرای آن در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت. در این راستا برای بررسی دقیق‌تر آیین‌نامه قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت با هوشنگ فلاحتیان معاون وزیر نفت به گفت‌وگو نشستیم.
مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:
*توصیه وزارت نفت احداث پالایشگاه در مناطق سیراف، جاسک و پارسیان است
کارشناسان معتقدند که در آیین‌نامه ساخت پالایشگاه بهتر بود که وزارت نفت ابتدا مناطقی را به عنوان هاب انرژی تعیین کرده و زیرساخت لازم برای آن مناطق را فراهم کند و سپس بخش خصوصی به عنوان سرمایه‌گذار اقدام به احداث پالایشگاه در آن مناطق کند. در این راستا وزارت نفت عنوان کرد که سه منطقه سیراف، جاسک و پارسیان به عنوان مناطق هاب انرژی تعریف شده‌اند. در باره انتخاب این مناطق توضیح دهید.
فلاحتیان: مناطق سیراف، جاسک و پارسیان از طرف وزارت نفت به سرمایه‌گذاران برای ساخت پالایشگاه توصیه می‌شود و بخش خصوصی می‌توانند در انتخاب مکان احداث پتروپالایشگاه به آنها اولویت دهند. اما این مناطق تحت عنوان هاب انرژی تعریف نشده است و دلیل انتخاب این مناطق در آیین‌نامه اجرایی، شرایط خاص آنها و همچنین تاکید سیاست‌های کلی نظام بر توسعه این مناطق است. جهت اطلاع بگویم که دلیل توصیه به احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه در منطقه سیراف ناظر به بحث توسعه مکران بوده است.
نکته دیگر اینکه مناطق سیراف، جاسک و پارسیان نزدیک نوار ساحلی هستند و بعضا زیرساخت‌های لازم را برای ساخت پالایشگاه از منظر دسترسی به خط لوله و وجود اسکله دارند. اما هدف وزارت نفت از اولویت دادن این سه منطقه ایجاد مجموعه یکپارچه بزرگ در این مناطق نبوده است.
البته ما از ارائه طرح‌هایی در قالب پارک‌های شیمیایی استقبال می‌کنیم و اعلام کرده‌ایم که اگر مثلا 5 یا 10 واحد در مکانی متمرکز شوند و زیرساخت‌های لازم از جمله تولید برق، آبگیر مورد نیاز، فضای تخلیه فاضلاب و اسکله را داشته باشند، این مدل می‌تواند اولویتی باشد که سرمایه‌گذاران به آن توجه کنند و ما نیز حمایت از این طرح‌ها را در اولویت قرار می‌دهیم.
از طرفی یکی دیگر از دلایل پیشنهاد این سه منطقه در آیین‌نامه اجرایی ناظر به بررسی‌ها و مطالعاتی بود که در گذشته انجام شده بود. زیرا پیش‌تر این مناطق مجوزهای احداث پالایشگاه را داشتند. برای مثال در گذشته در جهت توسعه سواحل مکران، مجوز احداث پالایشگاه در منطقه جاسک صادر شده بود و هدف وزارت نفت داشتن پایانه‌های جدید صادرات نفت برای آینده در این منطقه است. لذا تمایل بر این است در پایان کار احداث این پایانه‌ها، بخش خصوصی بتواند از همین محل نفت را تحویل بگیرد و در زنجیره ارزش قرار دهد و فرآورده تولید کند.
* بخش خصوصی برای احداث پالایشگاه به شبکه خطوط لوله وزارت نفت توجه کند
طبق گفته شما در واقع وزارت نفت با توجه به زیرساخت موجود در سیراف، جاسک و پارسیان این مناطق را به متقاضیان پیشنهاد می‌دهد. لطفا توضیح دهید که در این مناطق چه زیرساخت‌هایی موجود است و وزارت نفت برای ایجاد این زیرساخت‌ها چه برنامه‌هایی دارد؟
فلاحتیان: همانطور که توضیح دادم وزارت نفت هیچ برنامه‌ای برای احداث خط لوله و اسکله در این مناطق ندارد. یعنی نه سیاست وزارت نفت بر این مبنا است و نه منابع مالی لازم را در اختیار دارد. جهت اطلاع بیشتر اجازه بدهید درباره یکی از این مناطق مثلا منطقه سیراف به شما توضیحی دهم. از گذشته منطقه سیراف فضای فیزیکی مورد نظر را برای ساخت پالایشگاه داشته است و شرکای قبلی حتی شرکتی را برای ایجاد زیرساخت‌های لازم در این منطقه تاسیس کرده‌اند. زمین سیراف آماده و مطالعاتش نیز انجام شده است.
حال با توجه به اینکه منابع مالی برخی سرمایه‌گذاران این پروژه در حال اتمام است و با توجه به اینکه موافقت‌نامه‌هایی از طرف بانک‌های مختلف برای ما ارسال شده است که موید پذیرش عاملیت پروژه‌ها از سوی بانک‌ها است؛ حال به اتکا این موافقت‌نامه‌ها و ابراز تمایل بانک‌ها برای تامین 70 درصد منابع، منطقه سیراف برای احداث پالایشگاه مبتنی بر سیاست دریافت تنفس خوراک در اولویت قرار گرفته است.
تاکید می‌کنم که وزارت نفت هیچ خط لوله جدیدی در سیراف و سایر مناطق احداث نمی‌کند و خود بخش خصوصی باید توجه کند که در حال حاضر خطوط لوله وزارت در چه مناطقی قرار دارد و با توجه به این موضوع، منطقه‌ای را برای احداث پالایشگاه انتخاب کند که بتواند با هزینه کمتری به خوراک موردنیاز خود دست یابد. مثلا در حال حاضر ما در منطقه سیراف خط لوله‌هایی که داریم محل دسترسی به میعانات گازی هستند. یعنی وزارت نفت در فاصله کمتر از 10 کیلومتری از سیراف خط لوله میعانات گازی دارد که انتهای این خط لوله به بندرعباس و ستاره خلیج فارس ختم می‌شود. بنابراین اگر کسی بخواهد در سیراف پالایشگاه احداث کند بهتر است مطالعاتش را روی میعانات گازی انجام دهد.
چون ما برنامه‌ای برای احداث خط لوله به واسطه اجرای این آیین‌نامه نداریم، به سرمایه‌گذاران توصیه می‌کنیم شبکه‌های خطوط لوله وزارت نفت را بررسی کنند و ببینند کدام شبکه ظرفیت خالی دارد که بتوانند از آن استفاده کنند و یا در صورت لزوم خودشان شبکه بسازند و یا در غیر این صورت از طریق دریا محموله خوراک را تحویل بگیرند. لازم به ذکر است در حال حاضر تقریبا تمام خطوط انتقال نفت خام کشور اشباع شده است. این خطوط یا به پالایشگاه‌های موجود یا به پالایشگاه‌هایی که مجوز گرفته‌اند و هنوز اعتبار دارند، تخصیص پیدا کرده است. لذا کسی که می‌خواهد از خارک نفت خام تحویل بگیرد، نمی‌تواند از خط لوله استفاده کند و محموله مورد نیازش را باید با کشتی به ساحل انتقال دهد.
در خصوص بحث اسکله صادراتی هم باید توجه شود که برای مثال سیراف در حال حاضر اسکله ندارد. یکی از کارهایی که شرکت توسعه زیرساخت باید انجام دهد، احداث اسکله برای استفاده مشاع است. وزارت نفت برای این کار هم برنامه‌ای ندارد و البته دولت هم منابع مالی ندارد که به این کار اختصاص دهد. بنابراین مشاور هر سرمایه‌گذار باید مکانی را انتخاب کند که در عمق حداکثر 20 کیلومتری از سواحل باشد، دسترسی به زیرساخت‌هایی مانند برق داشته باشد، دفع فاضلابش مدیریت شود، مسائل زیست محیطی را لحاظ کند، دسترسی به خوراک داشته باشد، ضمن آنکه هرچه پالایشگاه در نزدیکی خطوط لوله قرار بگیرد اقتصادی‌تر خواهد بود.
*74 درخواست بخش خصوصی برای ساخت پالایشگاه مورد تایید وزارت نفت قرار گرفت
آیا در درخواست‌های ارسال شده برای ساخت پالایشگاه به ملاحظات وزارت درباره مکان‌یابی توجه شده است؟ اگر ممکن است درباره جزئیات درخواست‌های متقاضیان توضیح دهید.
فلاحتیان: در حال حاضر 74 درخواست اولیه برای ساخت پالایشگاه به تایید وزارت نفت رسیده است. معمولا عرف است مهندس هر سرمایه‌گذار چندین مکان را معرفی می‌کند، نقاط ضعف و قوت هر محل را نشان می‌دهد و در نهایت یک مکان انتخاب می‌شود. در انتخاب مکان نهایی متقاضیان باید مسائل دسترسی به زیرساخت‌هایی مانند آب و برق، دفع فاضلاب، نزدیکی به خطوط لوله نفت و گاز، فاصله با محل تحویل نفت و هزینه‌های حمل و نقل را مورد مطالعه قرار دهند. در نهایت تمام مکان‌های مورد نظر امتیازبندی می‌شود و مکانی که بیشترین امتیاز را به دست آورد، محل احداث پالایشگاه خواهد بود.
در درخواست‌های ارائه شده به جز نام شرکت، ظرفیت خوراکی که نیاز دارند و محل احداث پالایشگاه، اطلاعات دیگری در این مرحله از بخش خصوصی درخواست نشده است. برای مثال در یکی از درخواست‌ها ذکر شده که مایل هستند در بندر لنگه سرمایه‌گذاری کنند؛ اما محل دقیق آن را تعیین نکرده‌اند. به ظن قوی هنوز خود سرمایه‌گذار هم نمی‌داند هدفش چه نقطه‌ای است و احتمالا پس از پذیرش تقاضا، کار مکان‌یابی را انجام خواهد داد.
*متقاضیان، مطالعات فنی و اقتصادی خود را بر اساس آنالیز واحد از نفت خام ارائه می‌دهند
طراحی پالایشگاه‌ها و مطالعات فنی و اقتصادی بر مبنای نوع خوراک انجام می‌شود. در حال حاضر که مشخص نیست چه نوع آنالیزی از نفت خام در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد؛ انجام مطالعات اقتصادی و بررسی این طرح‌ها توسط وزارت نفت چگونه انجام می‌شود؟
فلاحتیان: درباره تعیین آنالیز نفت خام دستور دادم تا در این مرحله، آنالیز واحدی از نفت خام را به همه متقاضیان ارائه کنیم تا هر سرمایه‌گذار براساس این اطلاعات گزارش مربوط به مطالعات فنی و اقتصادی خود را تهیه کند. این کار امکان مقایسه براساس یک آنالیز را برای ما فراهم می‌کند تا حقی از کسی ضایع نشود. تعیین و اعلام یک آنالیز واحد هم پیش از شروع کار مطالعات فنی و اقتصادی انجام خواهد شد.
در این مرحله ما صرفا در مقام این هستیم که مطالعات فنی و اقتصادی سرمایه‌گذاران را دریافت و سپس با هم مقایسه کنیم تا مشخص شود کدام طرح برتر است. در مراحل بعدی سرمایه‌گذاران باید مطالعات دقیق‌تری انجام دهند که فعلا ما از متقاضیان می‌خواهیم طرح‌هایشان را براساس شاخص‌ها و پیش فرض‌های واحد تهیه کنند که مثلا مشخص شود خروجی IRR طرح آنها چقدر است. مطالعات فنی و اقتصادی باید تا آخر اردیبهشت ماه توسط متقاضیان انجام شده و در اختیار وزارت نفت قرار گیرد.
*در صورت لزوم امکان اصلاح محدودیت 10 درصدی نفت کوره وجود دارد
کارشناسان معتقدند که وجود محدودیت 10 درصدی برای تولید نفت کوره در واحدهای پالایشی جدید جدی‌ترین مانع پیش‌روی متقاضیان است که حتی ممکن است منجر به شکست اهداف این قانون شود. با توجه به اینکه در حال حاضر درصد نفت کوره همه‌ی پالایشگاه موجود بالای 10 درصد است آیا این محدودیت در آیین‌نامه وزارت نفت سخت‌گیرانه لحاظ نشده است؟
فلاحتیان: تاکید بر نفت کوره حداکثر 10 درصدی در طرح‌های پالایشی و پتروپالایشی را نمایندگان مجلس تدوین و تصویب کردند. یکی از بندهای قانون ساخت پالایشگاه با استفاده از سرمایه‌های مردمی که در مجلس تصویب شد میزان نفت کوره تولیدی این طرح‌ها را محدود کرده و برای این تولیدات که قیمت پایین‌تری نسبت به نفت خام دارند محدودیت 10 درصدی قرار داده است تا بدین صورت پالایشگاه‌هایی که در چارچوب این طرح احداث می‌شوند صرفه اقتصادی مطلوب و موردنظر را داشته باشند.
البته قبول دارم که محدودیت 10 درصدی برای تولید نفت کوره، کار را برای بخش خصوصی سخت خواهد کرد به خصوص اینکه خوراک تحویلی به متقاضیان طرح‌ها بیشتر از نوع نفت خام سنگین خواهد بود. اما علیرغم این مسائل به نظرم باز هم اجرای طرح‌ها با مشکل روبرو نمی‌شود. ما از نظر فنی این مساله را ارزیابی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که با این شرایط هم اگر سرمایه‌گذار واقعا مایل باشد، کار امکان‌پذیر است. با این حال اگر ضرورت داشته باشد، قابلیت اصلاح این بند نیز وجود دارد و وزارت نفت هر کاری از دستش بربیاید انجام می‌دهد تا این طرح به سرانجام برسد.
* وزارت نفت تمام تلاش خود را برای ساخت پالایشگاه انجام می‌دهد
در بخش پایانی لطفا توضیحاتی درباره برنامه وزارت نفت و چارت زمانی اجرای قانون ساخت پالایشگاه با استفاده از سرمایه‌های مردمی ارائه دهید.
فلاحتیان: طبق زمان‌بندی مشخص شده سرمایه‌گذران بایستی تا 17 اسفند طرح‌های اولیه خود را ارائه می‌کردند. ما 117 تقاضا دریافت کردیم که 74 مورد از آنها به تایید رسید. علت اینکه برخی از طرح‌ها رد شدند هم این بود که برای مثال درخواست نفت سفید یا نفت کوره کرده بودند که طبق متن قانون، این کار شدنی نیست و یا عده‌ای از سرمایه‌گذاران خواهان احداث پالایشگاه در مرکز کشور بودند که این مورد هم با نظر قانون‌گذار مبنی بر نزدیکی به نوار ساحلی کشور منافات داشت.
همچنین طبق آیین‌نامه اجرایی مقرر شده بود در بازه زمانی 24 تا 28 اسفند به سرمایه‌گذرانی که طرح‌شان تایید شده بود، کد کاربری اختصاص یابد. همکاران ما در شرکت پالایش و پخش تا پایان وقت اداری 28 اسفند این کار را انجام دادند. مطمئن باشید وزارت نفت تمام تلاش خود را می‌کند که سرمایه‌گذاران به صورت جدی وارد عمل شود تا هرچه زودتر بتوانیم پروژه‌ها را عملیاتی کنیم.