اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا چگونه شکل گرفت؟

حلقه وصل: پنجاه‌وچهارمین نشست اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا روز شنبه با پیام رهبر انقلاب برگزار شد.

 حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این پیام حوادث مهم اخیر از جمله شهادتها، قدرت‌نمایی‌های نظامی و حضور بی‌نظیر مردمی را نشانه‌های سربرآوردن پدیده‌ای تاریخ‌ساز برشمردند و تأکید کردند: گام دوم انقلاب اسلامی باید بتواند این پدیده را به کمال برساند و شما می‌توانید در شمار این برگزیدگان تاریخ‌ساز باشید.

متن پیام رهبر انقلاب اسلامی که صبح روز شنبه حجت‌الاسلام جواد اژه‌ای نماینده مقام معظم رهبری در امور دانشجویان در اروپا آن را در وین قرائت کرد، به این شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم

جوانان عزیز اتحادیه انجمنهای اسلامی
امسال نشست شما در میانه‌ی حوادث مهمی برگزار میشود که هر یک از جهتی نشانه‌ی عظمت و اعتبار ایران اسلامی و ملت انقلابی آن است. شهادتها، قدرت‌نمائیهای نظامی، حضور بی‌نظیر مردمی، روحیه‌ی قوی و عزم راسخ جوانان، در کنار هزاران مجموعه‌ی فعال در عرصه‌ی دانش و فناوری، و نیز رویکرد دینی و معنوی در بخش عظیمی از جوانان سراسر کشور، همه از سر بر آوردن یک پدیده‌ی یکتا در جهان امروز خبر میدهد. پدیده‌ئی که میتواند در آینده‌ی تاریخ تأثیرات عمیق و تعیین‌کننده بگذارد.

گام دوم انقلاب اسلامی باید بتواند به حول و قوه‌ی الهی این پدیده را به کمال برساند و به ثمر بنشاند.

چشم امید و انتظار در این پویش حیاتی به جوانان دانشمند و فرزانه و با ایمان است و شما میتوانید در شمار این برگزیدگان تاریخ‌ساز باشید.

به امید موفقیتهای بزرگ شما عزیزان

والسلام علیکم ورحمة الله
سیّد علی خامنه ای   
۳ بهمن‌ماه ۱۳۹۸   

* تاریخچه تشکیل اتحادیه‌ انجمن‌‌‌‌های اسلامی دانشجویان در اروپا
اتحادیه‌ انجمن‌‌‌‌های اسلامی دانشجویان در اروپا متشکل از تمام دانشجویان کشورهای مسلمان حدود سال‌‌‌‌ 1340 در اروپا تشکیل شد. این تشکیلات با عنوان عربی «اتحاد الطلبه المسلمین فی اروپا» و با علامت اختصاری (UMSO) به رهبری «اخوان‌المسلمین» تشکیل شده بود. از مهم‌ترین خصوصیات این تشکیلات این بود که تشکیلاتی اعتقادی محسوب می‌شد و سیاسی نبود. در واقع تشکل‌های دانشجویی حتی اسلامی، بیشتر به‌منظور رسیدگی به مسائل مختلف و مشکلات روزمره دانشجویان تشکیل شده بودند و در این میان ایرانیان نیز از این قاعده مستثنی نبودند و به صورت پراکنده فعالیت می‌کردند.

این در حالی بود که به‌خصوص بعد از وقایع خرداد 1342، نیاز به راهبری و ساماندهی در میان دانشجویان خارج از کشور بیش از پیش احساس می‌شد تا مبارزات علیه نظام ستم شاهی را در مسیر اصلی خود به حرکت در آورد و دانشجویان این نیاز را حس می‌کردند که فعالیت‌های سیاسی خود را همسو با تحولات داخلی ایران پیش ببرند. گروه‌های غیراسلامی مانند کنفدراسیون جهانی محصلان و دانشجویان ایرانی هم بیشتر تفکرات مارکسیستی داشتند و به سرعت در حال یارگیری و جذب دانشجویان به سمت گروهک‌های چپ بودند. از این رو جلوگیری از انحراف دانشجویان به سمت تفکرات التقاطی نیز ساماندهی دانشجویان مسلمان را بیش از پیش نشان می‌داد. حضور دکتر محمد بهشتی به‌عنوان امام جماعت مسجد هامبورگ از فروردین 1344، به‌عنوان شخصیتی که به‌شدت معتقد به فعالیت تشکیلاتی بود، زمینه این مهم را فراهم آورد.

برگزاری چهارمین کنگره سالیانه اتحادیه‌ انجمن‌‌‌‌های اسلامی دانشجویان اروپا در آلمان و حضور چند فعال ایرانی(عبدالله توسلی، اسدالله خالدی از دانشجوهای شهر گیسن و مصطفی حقیقی از دانشجویان شهر برانشوایگ) در این کنگره زمینه پی‌ریزی تشکیلات «اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا» به شکل امروزی را فراهم کرد.

بعد از این کنگره موضوع با آیت‌الله دکتر سیدمحمد بهشتی مطرح شد. ایشان به‌عنوان مشوق ایشان ظاهر شد و در نتیجه اولین گردهمایی برای سازماندهی این تشکل در 21 اسفندماه همان سال (1344) با حضور 10 تن از فعالان دانشجویی از شهرهای مختلف آلمان در شهر گیسن آلمان برگزار شد. در این نشست بعد از پیام آیت‌الله بهشتی اساسنامه این تشکل که عنوان «مجمع انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی مقیم اروپا» را به خود اختصاص داده بود، تدوین شد و به تصویب رسید.

انتشار نشریه «مکتب مبارز» نیز به‌عنوان ارگان رسمی این تشکل در دستور کار قرار گرفت. بعد از نشست اول، برخی دانشجویان مسلمان از دیگر کشورها که در کنگره (UMSO) یا سایر انجمن‌های اسلامی شرکت می‌کردند هم متقاضی شرکت در این تشکیلات تازه‌تاسیس شدند. دکتر بهشتی هم معتقد بود که آنها از لوای (UMSO) به‌عنوان یک تشکیلات ثبت شده، خارج نشوند تا با موانع قانونی هم مواجه نشوند.

از این رو، 14 آبان 1345 (5 نوامبر 1966) نشست دوم با حضور نمایندگان پنج انجمن تشکیل شد. در این نشست که باز هم در شهر گیسن آلمان برگزار شده بود عنوان «اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا» (گروه فارسی زبان) برگزیده شد. آیت‌الله دکتر بهشتی پیامی مکتوب را به این نشست ارسال کردند.

در بخشی از این پیام تاکید شده: «سلام بر دانشجویان مسلمان که امروز در دانشگاه‌های مختلف دنیا سرگرم تحصیل‌اند و بدون تردید در ساختن جامعه اسلامی آینده نقش مهمی خواهند داشت... . جوانان ما در زندگی شخصی و اجتماعی خود به یک نوع تکیه‌گاه روحی نیاز دارند. تکیه‌گاهی که بتوانند بر اساس آن هدف، خط مشی و شیوه روشن و سعادت‌بخشی خود برای خود انتخاب کنند و در برخورد با مسائل ساده یا پیچیده زندگی آینده خود از هرگونه تزلزل یا ابهام و سرگردانی به دور باشند. عده قابل‌توجهی از جوانان تحصیلکرده این تکیه‌گاه را در «اسلام» جست‌وجو می‌کنند... «اتحادیه انجمن‌های اسلامی در اروپا» که دانشجویان علاقه‌مند از بلاد مختلف در آن شرکت دارند می‌تواند در این راه قدم‌های سودمندی بر دارد. در فعالیت‌های همه‌جانبه و وسیعی که باید به وسیله اتحادیه مزبور و سازمان‌های مشابه آن در راه هدف‌های عمومی جهان اسلام صورت می‌گیرد به این واقعیت انکار‌ناپذیر باید توجه شود که مردم سرزمین‌های مختلف جهان اسلام با کمال تأسف زبان مشترکی ندارند که بتوانند به آسانی با هم صحبت کنند و یکدیگر را بفهمند و از آنچه عملا در زندگانی هریک می‌گذرد آگاه گردند. دانشجویانی هم که از نقاط مختلف سرزمین پهناور اسلام برای تحصیل به اروپا یا نقاط دیگر عزیمت می‌کنند غالبا جز به زبان محلی خود به زبان مشترک دیگری آشنایی کافی ندارند، بنابراین «انجمن‌های اسلامی دانشجویی در اروپا و آمریکا» باید همراه با فعالیت‌های عمومی اسلام که همه در آن شرکت دارند بتوانند به نیازمندی‌های روحی و معنوی آنان پاسخ دهند... .

این دانشجویان در آغاز ورود به اروپا یا آمریکا یا نقاط دیگر احتیاج فراوان به یک «پایگاه اجتماعی اسلامی» دارند که بتوانند زود با آن آشنا و مانوس شوند... این نیازمندی آنها را فقط از راه برنامه‌های گروهی، که به زبان محل آنها باشد، می‌توان تامین کرد. در غیر این صورت جوان مسلمان تازه وارد در برخورد با مسائل جدید خود را یکه و تنها می‌بیند و هم از این تنهایی رنج می‌برد و هم در معرفی اشتباه و لغزش در حل مسائل جدید قرار می‌گیرد... با توجه به این واقعیت است که کار تازه‌ای که شما جوانان عزیز و فعال، که عموما از اعضای فعال و احیانا موسس «اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا» هستید، تحت عنوان «گروه فارسی زبان» آغاز کرده‌اید بسیار مفید، ضروری و منطبق با نیازمندی‌های واقعی جوانان مسلمان به نظر می‌رسد... امیدوارم در همه قدم‌هایی که در این راه برمی‌دارید اصل یکپارچگی و همبستگی کامل همه مسلمانان را چنان رعایت کنید که کار شما به‌راستی یک نمونه عملی و قابل تحسین برای حل مشکلات ناشی از زبان‌های مختلف محلی در جامعه بزرگ اسلامی باشد. امیدوارم موفق شوید این پیام اسلام را به گوش همه جوانان آماده و مستعد برسانید که آنچه اسلام از هر مسلمان می‌خواهد پاکدامنی در برابر طغیان هوس‌ها و پیشگیری از عوامل مختلف فردی و اجتماعی که به طغیان هوس‌ها و افسارگسیختگی و خودکامگی انسان کمک می‌کند، دفاع از عدالت همه‌جانبه و ریشه‌دار اجتماعی و کوشش در راه تکامل فضیلت‌های انسانی است.»

حدود 10ماه بعد از آغاز به کار رسمی شاخه فارسی‌زبانان اتحادیه‌ انجمن‌‌‌‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، فعالیت این تشکل با سازماندهی گسترده و رهبری آیت‌الله بهشتی چنان اثر‌گذار پیش رفت که فصل نویی را در این اتحادیه رقم زد. از این رو پنجمین کنگره سالیانه (UMSO) 10 دی سال 1345 (30 دسامبر 1966) با سخنرانی مبسوط آیت‌الله بهشتی برگزار شد. دکتربهشتی در این سخنرانی که به زبان عربی قرائت کردند به شرح وظایف اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا پرداختند. کوشش در راه نشر صحیح دعوت اسلام؛ حفظ اصالت اسلامی دانشجویان مسلمان در اروپا و صیانت آنها در برابر آفت غربزدگی، سست ایمانی و لاابالی‌گری، هوس‌پرستی و خودپرستی؛ راهنمایی و کمک به دانشجویان مسلمان در زندگی تحصیلی و خصوصی؛ کوشش در راه تفاهم، شناسایی متقابل و همبستگی جوانان مسلمان با یکدیگر به صورتی که از آنها نیروی همفکر، هم‌هدف و فعال در راه عزت اسلام و مصالح امت اسلام و وحدت واقعی مسلمانان جهان به وجود آید؛ از جمله وظایفی بود که دکتر بهشتی برای اتحادیه انجمن‌های دانشجویی اروپا برشمردند.

جلسات اختصاصی این تشکیلات با شهید بهشتی ادامه داشت تا اینکه نشست سوم اتحادیه 7 و 8 مرداد 1346 در شهر ورتسبورگ با حضور نمایندگان بیشتری از انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی برگزار شد. اول تا سوم ژوئن 1967 (11 تا 13 خرداد 1347) شهر تریر آلمان میزبان نشست چهارم اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان بود و در این نشست برای اولین بار دکتر بهشتی به تدریس مبانی اعتقادی و تشکیلاتی پرداختند.

اساسنامه اتحادیه نیز مورد تجدیدنظر قرار گرفت. دکتر بهشتی تاکید داشت برای رسیدن به هدف‌های عالی اسلامی، ایجاد «هسته‌های تربیت اسلامی» بین افراد مانند انجمن‌ها و اتحادیه‌ها ضروری است و باید با واقع‌بینی جلسات بحث‌های دینی با استفاده از نشریات مفید تشکیل شود تا به این ترتیب در تقویت نیروی ایمان و امید جوانان به آینده روشن و آماده ساختن آنان برای شرکت در تشکیلات اجتماعی وسیع‌تر گام‌های موثر برداشته شود.

در نشست چهارم که شرکت‌کنندگانی حدود 40 نفر داشت، برای اولین بار طی قطعنامه‌ای تبعید امام خمینی (قدس) محکوم شد و دفاع قاطعی از مبارزین علیه حکومت ستم شاهی شد. دفاع از مردم فلسطین و جنبش‌های آزادی‌بخش سیاه‌پوستان آمریکا نیز از دیگر محورهای مورد توجه این نشست بود. آن‌گونه که صادق طباطبایی در کتاب خاطرات خود روایت کرده بعد از این نشست گزارش عملکرد این اتحادیه توسط وی به امام خمینی ارائه شده است. اگرچه از ابتدا نیز بنیانگذار کبیر انقلاب در جریان فعالیت‌های این تشکل بودند.

پنجمین کنگره اتحادیه سوم تا پنجم خرداد 1348 برگزار شد. حالا دیگر این نهال تازه‌تاسیس به راهبری دکتر بهشتی چنان تنومند شده بود که تمام نمایندگان انجمن‌ها (حدود 60) بر اساس ضوابط اساسنامه موظف به حضور باشند و اعتبارنامه‌شان مورد بررسی قرار گیرد. دکتر بهشتی در این نشست بر «ضرورت تقویت مبانی ایدئولوژیک قبل از حرکت‌های سیاسی» تاکید کردند. تاکیدی که پیش از آن نیز در تعالیم شهید بهشتی بر شاگردان خود به عناوین مختلف تاکید شده بود. از این رو بود که اتحادیه انجمن‌های اسلامی در سال‌های مبارزات انقلاب اسلامی از انحرافات هم‌دوره‌ای‌هایی چون سازمان مجاهدین خلق مصون ماند. در نشست پنجم دکتر بهشتی به‌عنوان «مشاور مبانی عقیدتی اتحادیه» برگزیده شد. دکتر بهشتی سمینارهای مختلفی در راستای آگاهی اعضا با نظام فکری و عقیدتی اسلام در مرکز اسلامی هامبورگ برگزار کرد.

اولین پیام امام خمینی(ره)  به اتحادیه
اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا، 6ماه پس از نشست پنجم خود یعنی در 13 آذر 1348 (4 دسامبر 1969 ) که لیالی قدر و بیست‌وسومین روز ماه مبارک رمضان نیز بود، گزارش مکتوبی از عملکرد خود به محضر بنیانگذار کبیر انقلاب ارسال کرد و امام خمینی(ره) نیز برای نخستین‌بار پیامی را تقریبا یک‌ماه بعد (22 شوال، 11 دی‌ماه 1348) به نام اتحادیه صادر کردند. پیامی که در دوفصلنامه «مکتب مبارز» شماره 7، پاییز 1348 نیز منتشر شد.

متن پیام امام خمینی(ره) به شرح ذیل است:
«اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان گروه فارسی‌زبان در اروپا - ایدهم الله تعالی: مرقوم مورخ 23 شهر رمضان‌المبارک واصل گردید و از مضمونش مطلع شدم. جای تقدیر و تشکر است که طبقه جوان تحصیلکرده توجه به این مسائل دارند و درصدد چاره هستند. مع‌الأسف تاکنون دست خیانت استعمار، به وسایل مختلفه، فاصله عمیق بین طبقه جوان و مسائل ارجمند دین و قواعد سودمند اسلام ایجاد نموده، طبقه جوان را به روحانیین و اینها را به آنها بد معرفی نموده و در نتیجه وحدت فکری و عملی از بین رفته و راه را برای مقاصد شوم اجانب باز نموده است. و تأسف بیشتر آنکه همین دستگاه‌های مرموز نگذاشته‌اند طبقه تحصیلکرده به احکام مقدسه اسلام - به‌خصوص قوانین تشکیلاتی و اجتماعی و اقتصادی آن - توجه کنند و با تبلیغات گوناگون وانمود نموده‌اند که اسلام جز احکام عبادی مطلبی ندارد؛ در صورتی که قواعد سیاسی و اجتماعی آن بیشتر از مطالب عبادی آن است.  اینجانب اکنون روزهای آخر عمر را می‌گذرانم و امید دارم که خداوند تعالی به شما طبقه تحصیلکرده توفیق دهد که در راه مقاصد اسلامی که یکی از آن قطع ایادی ظالمه و برانداختن ریشه استبداد و استعمار است کوشش کنید، و قوانین آسمانی اسلام را که برای تمام شئون زندگی از مبدأ وحی نازل شده است و عملی‌تر و سودمندتر از تمام فریضه‌ها است مطالعه کنید و تحت تاثیر تبلیغات مغرضانه اجانب واقع نشوید. از خداوند تعالی توفیق شما و عظمت اسلام و مسلمین را خواستار است. روح‌الله الموسوی‌الخمینی»

دکتر بهشتی با عنوان نظرهای مشورتی مرکز اسلامی هامبورگ در نشست ششم اصول انضباطی کار تشکیلاتی در اسلام را شرح دادند. اصول انضباطی که هم بر اصالت فرد و هم اصالت جامعه تاکید داشت. دکتر بهشتی تاکید داشتند: «در کار تشکیلاتی اصل اولی که اعضای تشکیلات باید به‌عنوان یک اصل غیرقابل تغییر قبول کنند این است که هر فردی که عضو یک تشکیلاتی شد مقداری از فردیت خودش را از دست می‌دهد».