ساخت مستند از |«حاج قاسم» چگونه باشد؟

به گزارش حلقه وصل، موتورهای جست‌وجو و هشتگ‌های فضای مجازی در ۲۰ روز گذشته، یک کلید واژه ثابت را دنبال کرده‌اند: قاسم سلیمانی. بر اساس اعلام کانال تلگرافی وابسته به دانشگاه تهران در کنار بسیاری واژه‌های مرتبط با این روزها، تا همین دیروز سردار سلیمانی، حاج قاسم و کلیدواژه‌های مربوط به سردار حاج قاسم سلیمانی همچنان در صدر جست‌وجوهای کاربران فضای اینترنت قرار داشته است و این یعنی خیل مشتاقان و مخاطبان بالقوه‌ای که می‌خواهند سردار سلیمانی را بیشتر بشناسند، درباره‌اش اطلاعات کامل‌تری داشته باشند، عکس‌ها و تصاویر متنوع‌تری از او ببینند و در مجموع به دنبال مستنداتی درباره این سردار ملی هستند. همه اینها یعنی زمانش رسیده که اطلاعات و مستندات مربوط به سردار سلیمانی بازتولید و در قالب‌های جذاب و تاثیرگذار همچون فیلم مستند در دسترس عموم قرار بگیرد. بدون تردید مستندسازی درباره سردار حاج قاسم سلیمانی اتفاقی است که دیر یا زود به انجام خواهد رسید، اما درباره ضرورت‌های آن، جنس و شیوه مواجهه با چنین مستندهایی و آفت‌های احتمالی مستندسازی درباره حاج قاسم با چند مستندساز گفت‌وگو کرده‌ایم.

مهدی نقویان: به هر شیوه که می‌توان باید مستند ساخت خارج از دید مهم‌ترین تولید در کارنامه حرفه‌ای مهدی نقویان محسوب می‌شود و او مستندسازی است که کارهایش را با مستندسازی درباره شهدای دفاع مقدس و فتنه ۸۸ آغاز کرده است. با چنین پشتوانه‌ای نقویان معتقد است درباره سردار سلیمانی دو شیوه مستندسازی می‌تواند همزمان و به موازات هم اتفاق بیفتد؛ یکی فیلم‌های مستندی که به سرعت و برای پاسخگویی به نیاز روز مخاطبان ساخته می‌شوند و نیز آثار فاخر و ارزشمندی که در فاصله زمانی طولانی‌تر تولید شوند.   نقویان این هر دو را ضروری می‌داند و معتقد است آن‌قدر درباره این سردار ملی اطلاعات و تصویر وجود دارد که برای مستندسازی درباره‌اش هیچ نیازی نمی‌ماند جز عزم و اراده فیلمسازان. برای این فیلمساز، سردار سلیمانی سردار بزرگی است که می‌توان از زوایای مختلف درباره‌اش فیلم مستند ساخت و ابعاد متنوع وجودی او را به نمایش گذاشت. نقویان معتقد است از سبک زندگی و نوع ارتباط این سردار با خانواده، همکاران و دوستان تا  ویژگی‌های نظامی و قابلیت‌های او به عنوان فرمانده می‌تواند دستمایه تولید فیلم‌های مستند قرار بگیرد. این تنوع از نگاه نقویان بدین معناست که هر چقدر بشود باید درباره سردار سلیمانی فیلم ساخت و حتما تماشای چنین آثاری برای مخاطبان جذاب خواهد بود، چرا که خیل عظیمی از علاقه‌مندان به ایشان مشتاق تماشای فیلم‌های مستندی هستند که سردارشان را به آنها بهتر و بیشتر معرفی کند. فیلم مستند یکی از گونه‌هایی است که نقویان به آن اشاره می‌کند و تاکید دارد می‌توان درباره سردار سلیمانی آثار سینمایی و نیز تلویزیونی ساخت. شاید به عبارتی و بر اساس آنچه نقویان می‌گوید، آنچه امروز در فضای مجازی درباره شهید سلیمانی منتشر می‌شود قدم اول است و قدم‌های بعدی می‌تواند ساخت فیلم مستند، فیلم سینمایی و در نهایت سریال تلویزیونی باشد. بر اساس آنچه نقویان توضیح می‌دهد، اقداماتی برای ساخت مستند درباره سردار سلیمانی در دست انجام است و برنامه‌ریزی‌هایی دارد صورت می‌گیرد. این مستندساز به گپ و گفت‌های خودمانی با مستندسازان اشاره می‌کند و این‌که بسیاری از آنها مشتاق به تولید فیلم مستند درباره سردار سلیمانی هستند. میثم صبوحی: مراقب تصویر غیر واقعی   عملیات نظامی در فلوجه، نقطه تلاقی حضور سردار قاسم سلیمانی بود با میثم صبوحی. این مستندساز اگرچه بیشتر از این فرصت آشنایی نزدیک و بی‌واسطه با سردار را به دست نیاورده، درباره مستندسازی از زندگی و شخصیت شهید سلیمانی به یکی دو آفت جدی اشاره می‌کند: یکی این‌که وقتی چنین شخصیتی با چنین وجوه و ابعادی، موضوع ساختن فیلم مستند می‌شود، خیل مشتاقان مستندسازی وارد میدان می‌شوند و چه بسا آنها که کمتر تجربه دارند و کمتر آموخته‌اند بر اثر همین اشتیاق، فیلم‌هایی بسازند که به اندازه کافی از چنین سوژه‌ای بهره‌مند نشده باشد و چه بسا به آن لطمه وارد کند. یکی دیگر از آفت‌هایی که این فیلمساز مواجهه با آن را محتمل می‌داند، ساخت انبوه فیلم‌های مشابه و تکراری درباره سردار است. صبوحی می‌گوید: وقتی موضوعی مانند زندگی و شخصیت سردار سلیمانی، برای مستندسازی در اختیار است و عکس‌های ویدئوهای آرشیوی متعدد، این احتمال وجود دارد که انبوهی از فیلم‌های ساخته شده از تصاویر آرشیوی عرضه شوند که از ظرافت‌های مستندسازی و روایت‌گری مستند بی‌بهره باشند. البته که این مستندساز می‌داند، نمی‌شود به خیل انبوه هنرمندان مشتاق گفت، دست نگه‌دارند و فیلم نسازند؛ اما لازم است چند فیلم مستند ارزشمند، نمونه و باکیفیت تولید شود که بعد از آن هر فیلمسازی وارد این گود نشود و نتواند هر فیلمی با هر کیفیتی بسازد. صبوحی، تهیه‌کنندگان فیلم مستند، سیاستگذاران و سرمایه‌گذاران را به ساخت چنین فیلم‌هایی دعوت می‌کند و معتقد است تنها راهکار این مسأله ایجابی است و نه سلبی. صبوحی در نهایت به یک آفت دیگر اشاره می‌کند و آن نمایش تصویر غیرواقعی و ناملموس از قهرمانی است که مردم مشتاق آشنایی و الگوپذیری از او هستند. این مستندساز می‌گوید: حاج قاسم یک قهرمان ملی است. نوع مواجهه با او، نشان دادن زندگی و گذشته‌اش نباید به صورتی باشد که گویی برای این قهرمانی هیچ تلاشی نکرده و از روز آغاز قهرمان بوده است. تحقیق، پژوهش، بررسی و دریافت تصویر جامع و کامل از سردار سلیمانی و ارائه تصویری قابل پذیرش، جذاب و دیدنی از او، نکاتی است که صبوحی بر آنها تاکید دارد و جزو اولویت‌های مستندسازی درباره یک سردار ملی بر می‌شمارد. مصطفی شوقی: هر مستندی درباره سردار دیدنی خواهد بود مهم‌ترین مستندی که مصطفی شوقی کارگردانی کرده، شورش علیه سازندگی است که قصه‌ها و ماجراهایی از سر گذرانده تا به اکران رسیده است. شوقی که شاید مستندساز سیاسی محسوب شود، مستندسازی درباره سردار سلیمانی را یک ضرورت می‌داند و خبر می‌دهد اقداماتی در این زمینه آغاز شده اما ترجیح می‌دهد اطلاع‌رسانی درباره این فیلم‌ها را به تهیه‌کنندگانشان بسپارد. شوقی به حجم وسیعی از تصاویر و ویدئوهایی اشاره می‌کند که روزی نیست در شبکه‌های اجتماعی با آنها روبه‌رو نشود و آنها را بی‌نظیر و الهام‌بخش توصیف می‌کند. از نگاه این مستندساز این فیلم‌ها در وهله اول حیرت می‌آفرینند و بعد مخاطب را به اندیشه و تفکر وا می‌دارند اما این مستندساز است که می‌تواند به این همه اطلاعات و تصاویر و ویدئوهای موجود از سردار سلیمانی، وحدت و انسجام ببخشد و از دل آنها روایت بسازد. به اعتقاد او زیاده‌روی در انتشار چنین تصاویری باعث اشباع مخاطبان می‌شود و از آنچه  سردار سلیمانی در معرکه‌های بسیاری حضور داشته، ماموریت‌های محرمانه را فرماندهی می‌کرده، این قابلیت وجود دارد که در طول زمان درباره‌اش فیلم مستند ساخته شود. شوقی می‌گوید: سردار سلیمانی سهم قابل تحسینی در اقتدار و قدرت کشورمان داشته، چه کسی همچون او به این اندازه مورد توجه جهانیان بوده و چه کسی به اندازه او با تروریسیم مبارزه کرده است؛ بنابراین لازم است ابعاد مختلف زندگی این سردار نظم بگیرد، به روایت درآید و تحلیل شود.  شوقی به تازگی داغ شهادت سردار سلیمانی اشاره می‌کند و این‌که در امتداد سوگ از دست دادنش باید به حضور موثر حاج قاسم سلیمانی در جهان توجه کرد؛ از اندونزی تا ونزوئلا و افغانستان و ... و تاثیرش بر زندگی مردم کشورهایی که با مسأله امپریالیسم درگیر هستند. سردار حاج قاسم سلیمانی بر اساس توضیح مصطفی شوقی، صرفا یک سردار ایرانی نیست. او امید مستضعفان جهان بوده و صادرکننده گفتمان انقلاب اسلامی ایران؛ بنابراین باید درباره این‌که سردار سلیمانی دقیقا چه کسی بوده و چه کارها کرده، فیلم‌های مستند ساخته شود تا مردم او را خوب بشناسند. تجربه به شوقی آموخته یک فیلم مستند اگر درباره رویداد یا شخصیتی جذاب باشد بدون شک نظر مخاطبان را جلب خواهد کرد و برای هر فیلمسازی جذاب خواهد بود که درباره سردار دل‌ها مستند بسازد و به جذب حداکثری مخاطب مطمئن باشد. در عین حال شوقی تاکید دارد هر چه درباره این سردار، فیلم مستند ساخته شود، زیاد نیست و شناساندن او از طریق فیلم مستند یک ضرورت است. آنچه در نهایت این مستندساز بر آن تاکید دارد ماهیت و معنای وجودی سردار قاسم سلیمانی است که با معنا و مفهوم مستند در تناسب است و آن چیزی نیست جز حقیقت. شوقی می‌گوید: قاسم سلیمانی یک حقیقت است که باید روایت شود. آنچه سردار در عراق، سوریه، لبنان و ... انجام داده، در سال‌های پایانی زندگی‌اش از او یک اسطوره زنده ساخته بود و شهادتش پیوندی بود با حقیقت که می‌تواند در تعداد زیادی اثر مستند برای همیشه جاودانه شود. تشییع پیکر سردار سلیمانی که از نگاه مصطفی شوقی سرشار بود از حقیقت‌های بسیار درباره عاشقان سردار سلیمانی از نسل‌ها و گروه‌های مختلف نیز حتی می‌تواند روایتی باشد برای یک فیلم مستند و این مستندساز تاکید دارد بر توجه به تک تک زوایای وجودی سردار شهید و مستندسازی درباره آنها که تمامش دیدنی خواهند شد.

*جام جم