به گزارش حلقه وصل، ۷۰ درصد ناوگان حمل و نقل عمومی کشور فرسوده است. سال‌ها است که اتوبوسی از سوی دولت به شهرداری‌ها داده نشده و در این فاصله نیز قیمت اتوبوس افزایش قابل توجهی داشته است. در حال حاضر نه دخل ملی و نه خزانه محلی، قدرت تامین اعتبار لازم برای خرید اتوبوس‌های مورد نیاز شهرهای کشور را ندارند. چالش فرسودگی در ناوگان حمل و نقل عمومی تهران جدی تر از سایر شهرهای کشور است به طوری که در تهران با جمعیت ساکن ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر و چهار میلیون نفر ساکن حومه، روزانه ۲۰ میلیون سفر در آن انجام می‌شود.
وضعیت ناوگان اتوبوسرانی پایتخت
وضعیت ناوگان اتوبوسرانی تهران بحرانی است. این هشدار را سال هاست که مسئولان شهری داده‌اند اما این هشدارها به تقویت ناوگان اتوبوسرانی ختم نشده و هرسال تعدادی از اتوبوس‌های تهران از رده خارج شده است.
در حال حاضر تعداد خطوط اتوبوسرانی پایتخت ۲۲۱ خط است که باید به ۳۰۰ خط افزایش یابد. طول خطوط ۲۶۹۹ کیلومتر است که باید به ۳۰۰۰ کیلومتر افزایش پیدا کند. تعداد مسافران دو میلیون و ۳۰۰ هزار نفر است که بر اساس برنامه باید به پنج میلیون نفر برسد. تعداد ایستگاه‌های اتوبوس ۵۲۳۱ ایستگاه است که باید به ۶۰۰۰ ایستگاه برسد. تعداد اتوبوس‌ها ۵۹۲۰ اتوبوس است که باید به ۸۰۰۰ اتوبوس برسد. در حوزه اتوبوسرانی، تهران در دهه‌های اخیر نیاز به ۵۰۰۰ اتوبوس جدید داشته اما تنها ۵۰۰ اتوبوس وارد تهران شده و ناوگان فعال اتوبوسرانی این شهر از ۷۱۰۰ دستگاه در سال ۸۹ به حدود ۵۶۰۰ دستگاه در سال ۹۸ رسیده است.
۱۳ هزار و ۷۰۰ خرابی در هر ماه
تعداد خرابی ماهانه ناوگان اتوبوسرانی تهران ۱۳ هزار و ۷۰۰ اتوبوس است. این عدد فراوانی تجمیعی در طول یک ماه است به طوری که در بعضی موارد یک دستگاه اتوبوس تا ۶ بار خرابی در ماه دارد.
تعداد اتوبوس‌های فرسوده نیز بر اساس آخرین آئین‌نامه اجرایی ماده ۱۸ قانون هوای پاک ۳۲۲۴ دستگاه است. میزان کمبود اتوبوس در زمان پیک علاوه بر ناوگان موجود، ۳۰۰۰ دستگاه است. پیش‌بینی تعداد اتوبوس‌های فرسوده تا سال ۹۹، ۳۷۱۰ دستگاه معادل ۶۳ درصد ناوگان است که اگر همین روند ادامه پیدا کند، ۴۴۹۶ دستگاه معادل ۸۶ درصد ناوگان به فرسودگی می‌رسد.
در گذشته ۱۰۰ درصد اعتبارات مربوط به تأمین اتوبوس از سوی دولت تأمین می‌شد. در دولت گذشته از اعتبار مورد نیاز برای ۱۰ هزار اتوبوس، ۸۲.۵ درصد توسط دولت و باقی‌مانده توسط بهره‌بردار تأمین می‌شد. در دولت کنونی مصوب شد تولید ۱۹ هزار دستگاه اتوبوس با اعتبار ۱۴۲ هزار و ۵۰۰ دلار برای هر اتوبوس گازسوز تأمین شود که با گذشت دو سال از مصوبه هنوز اجرایی نشده است.
برای حل وضعیت اضطراری اتوبوس‌های تهران، نیاز است اعتبارات لازم برای تأمین ۵۰۰۰ اتوبوس به میزان یک میلیارد یورو اختصاص یابد. وزارت صمت همکاری‌های لازم را برای ساخت اتوبوس داخلی، اخذ استاندارد و تعیین قیمت با توجه به شرایط تحریم انجام دهد.
صندوق توسعه ملی، بخش ریالی و اعتباری را جهت ساخت داخل تأمین کند. بانک مرکزی جهت اختصاص بخش ریالی و ارزی، اعتبارات را تسهیل و تسریع کند. وزارت نفت با مشمول شدن اتوبوس برقی در طرح مذکور، با توجه به وضعیت آلودگی هوای تهران و امکانات ساخت داخل اتوبوس برقی، با ساخت ۳۰۰۰ اتوبوس برقی موافقت کند.
متروی تهران آنچه هست، آنچه باید باشد
وضعیت واگن‌های مترو نیز در تهران به بحران نزدیک است. قطارهای فرسوده‌ای که خرابی‌های پی در پی شان مشکلات زیادی را برای مسافران مترو ایجاد کرده است و کمبود واگن، نفس مسافران را تنگ کرده است.
خطوط متروی تهران در حال حاضر ۲۹۸ کیلومتر است که باید به ۴۰۰ کیلومتر افزایش پیدا کند. تعداد مسافران دو میلیون و ۳۰۰ هزار نفر است که بر اساس برنامه و هدف، باید به ۱۰ میلیون نفر ارتقاء پیدا کند.
تعداد خطوط شهری مترو ۶ خط است که باید به ۸ خط افزایش پیدا کند. تعداد خطوط حومه‌ای نیز که دو خط است که باید به چهار خط برسد.
در حال حاضر مترو ۱۹۵ قطار دارد اما نیاز فعلی مترو ۴۰۰ قطار است. تعداد واگن‌ها ۱۳۱۵ واگن است و این در حالی است که مترو به ۳۳۰۰ واگن نیاز دارد. تعداد سفر در روز در خطوط فعلی، دو میلیون و ۳۰۰ سفر است اما نیاز فعلی شهر تهران به ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار سفر است. همچنین تعداد ایستگاه‌ها ۱۳۰ ایستگاه است و نیاز فعلی تهران ۱۷۵ ایستگاه است.
طی سال‌های گذشته خط ۳ متروی تهران بدون تأمین واگن و تجهیزات با قطار سایر خطوط (سال ۹۵)، خط ۶ مترو بدون تأمین واگن و تجهیزات با قطار سایر خطوط (سال ۹۸) و خط ۷ مترو بدون تأمین واگن و تجهیزات با قطار سایر خطوط (سال ۹۸) به بهره‌برداری رسیده است.
بر اساس طرح ت. ات، ساخت تونل و ایستگاه‌ها به عهده شهرداری و تأمین تجهیزات به عهده دولت گذاشته شده است. دولت ارز لازم را برای تأمین واگن‌های مترو به تهران و کلانشهرها اختصاص داده اما تاکنون این مصوبه، اجرا و فاینانس آن محقق نشده است درحالی‌که فرآیند ساخت واگن منوط به تأمین ارز و حل مشکلات تحریم است که برای تأمین واگن‌های مترو، تشکیل کنسرسیوم بانکی برای تأمین اعتبارات ارزی و ریالی ساخت واگن و صدور مسدودی اعتبارات مترو و انجام فرآیندهای مالی لازم جهت فاینانس است.
حمل و نقل تهران برای حل معضل آلودگی هوا و ترافیک به ۲۰۰۰ واگن، ۶۰۰۰ اتوبوس، ۲۰۰ هزار تاکسی هیبریدی و سه میلیون موتورسیکلت برقی نیاز دارد.
تعداد خرابی ماهانه ناوگان اتوبوسرانی تهران ۱۳ هزار و ۷۰۰ اتوبوس است. این عدد فراوانی تجمیعی در طول یک ماه است به طوری که در بعضی موارد یک دستگاه اتوبوس تا ۶ بار خرابی در ماه دارد
جعفر نوروزی، کارشناس حوزه حمل و نقل درباره تاثیرات فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی در کیفیت خدمات رسانی به خبرنگار مهر می‌گوید: به موجب طرح جامع شهر تهران، سهم حمل و نقل عمومی در جابه‌جایی‌های شهری باید به ۷۵ درصد برسد که در این میان، سهم شبکه ریلی (مترو) ۳۰ درصد، ناوگان اتوبوسرانی ۲۵ درصد و ناوگان تاکسیرانی ۲۰ درصد است. در ابتدا، باید ببینیم حمل و نقل عمومی در تهران امروز از چه جایگاهی برخوردار است و در کجا قرار دارد؟
به گفته وی در حال حاضر، به طور متوسط روزانه بالغ بر ۱۸ تا ۲۰ میلیون سفر در شهر تهران انجام می‌شود. مسوولان مربوطه بگویند سهم حمل و نقل عمومی در جابه‌جایی‌های روزانه شهروندان تهران سهم چند درصد است و اصولاً با عدد و رقم و مستدل و مستند بگویند برای افزایش این سهم چه اقدام اجرایی و عملیاتی به جز دوچرخه سواری به همراه اسکورت موتوری و ماشینی صبح‌های سه شنبه انجام داده‌اند!؟
به گفته نوروزی در حال حاضر، سهم وسایل نقلیه شخصی در ترددهای درون شهری تهران به مراتب بیشتر از دوره گذشته مدیریت شهری شده و به عبارتی، سهم وسایل نقلیه عمومی در ترددهای شهری با وجود شعارها و شوهای آقایان به مراتب کمتر از گذشته شده است. لطفاً مدیران شهری به این پرسش ساده پاسخ دهند که سهم واقعی حمل و نقل عمومی از پوشش سفرهای درون شهری روزانه در تهران، چند نفر و چند درصد است و به طور مشخص به این سوال جواب دهند که بعد از این همه هزینه و تبلیغ، چند نفر از دوچرخه به عنوان وسیله حمل و نقلی استفاده می‌کنند و دوچرخه سواری که توسعه آن مهم‌ترین برنامه شهردار تهران است، چه سهمی در حمل و نقل شهری تهران دارد.
۷۴ درصد تاکسی‌های فعلی تا سال ۱۴۰۰ فرسوده می‌شوند
بحران فرسودگی درد قدیمی تاکسی‌های کشور است. در حال حاضر ۱۵۰ هزار تاکسی فرسوده در کشور خدمات رسانی می‌کنند که تا پایان سال این رقم به ۱۹۲ هزار دستگاه تاکسی فرسوده می‌رسد، تا سال ۱۴۰۰ تعداد تاکسی‌های فرسوده به ۲۴۲ هزار دستگاه خواهد رسید که تقریباً ۷۴ درصد ناوگان موجود فرسوده خواهند شد. در حال حاضر ۴۵ درصد (۱۵۰ هزار دستگاه) ناوگان تاکسی‌های کشور به سن فرسودگی رسیده‌اند. تعداد تاکسی‌های فرسوده کلانشهرها ۸۳ هزار تاکسی است. سهم کلانشهری مانند تهران از تاکسی‌های فرسوده در حال حاضر ۲۵ هزار تاکسی است.
بسته حمایتی دولت از ناوگان حمل و نقل عمومی
پس از افزایش نرخ سوخت و افزایش مسافران حمل و نقل عمومی، دولت به موضوع فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی جدی تر ورود پیدا کرد.
اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهور با حضور مدیران شهری و سازمان و وزارتخانه‌های مسئول در حوزه حمل و نقل تصمیم‌هایی برای نوسازی و تقویت ناوگان گرفت. در این جلسات وی با اشاره به افزایش استفاده شهروندان از وسایل حمل و نقل عمومی در شهرهای بزرگ، بر ضرورت تامین و تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی تهران و کلانشهرهای کشور تاکید کرد و گفت: ضرورت دارد همه دستگاه‌های ذی ربط برای اجرای مصوبه شورای اقتصاد در خصوص تامین ۳ هزار دستگاه اتوبوس جدید برای تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی تهران و ۳ هزار دستگاه اتوبوس دیگر برای سایر کلانشهرها اقدامات لازم را انجام دهند.
کمبود نقدینگی وعده دولت را نصف کرد
اما وعده ۳ هزار اتوبوس، نصف شد. محسن هاشمی در خصوص بسته حمایتی دولت به حمل و نقل عمومی به خبرنگار مهر می‌گوید: در جلسه با جهانگیری پیش‌بینی شد ۳۰۰۰ اتوبوس به تهران و ۳۰۰۰ اتوبوس به کلانشهرها داده شود اما به دلیل کمبود نقدینگی، این رقم به ۱۵۰۰ اتوبوس به تهران و ۱۵۰۰ اتوبوس به کلانشهرها کاهش پیدا کرد. در حوزه مترو نیز همچنان ۶۳۰ واگن پیگیری می‌شود.
رئیس شورای شهر تهران در خصوص اینکه مدیرعامل مترو اعلام کرده هنوز قسط اول صرفه‌جویی از محل سوخت به شهرداری واریز نشده است، می‌گوید: من از این موضوع خبر ندارم، زمانی که پورسیدآقایی معاون شهردار بود، اعلام کرد این مبلغ قرار است واریز شود.
هاشمی درباره توجه به حمل و نقل عمومی در بودجه سال آینده شهر تهران می‌گوید: شهرداری باید پیشنهادات خود را در این حوزه به شورا ارائه کند و کمیسیون حمل و نقل شورا با افزایش این موضوع موافقت خواهد کرد.
بحران فرسودگی ناوگان تنها برای تهران نیست. حسین رجب صلاحی معاون امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در این رابطه به خبرنگار مهر می‌گوید: در حوزه اتوبوس ۲۲ هزار اتوبوس درون‌شهری داریم که ۱۷ هزار اتوبوس فرسوده است. از این تعداد ۷۰۰۰ اتوبوس قابل بازسازی و بازگشت به چرخه خدمات‌رسانی است. در تهران حدود ۶۰۰۰ اتوبوس داریم که باید ۳۰۰۰ اتوبوس نو به آن اضافه کنیم.
وی ادامه می‌دهد: در حوزه مترو نیز ۵ شهر دارای خطوط مترو هستند مانند تهران، اصفهان، شیراز، تبریز و مشهد. چند شهر در حال ساخت خطوط متروی خود هستند مانند کرمانشاه، اهواز، کرج، قم و اسلامشهر و رشت نیز در حال مطالعه یک خط تراموا است. ۸۵۰ کیلومتر متروی مصوب داریم که ۳۳۰ کیلومتر مترو در حال بهره‌برداری است. ۲۸۰ کیلومتر مترو در حال ساخت است و ۲۴۰ کیلومتر مترو در شهرهای مختلف در حال مطالعه است.
صلاحی اضافه می‌کند: در تهران روزانه ۲.۷ تا ۳ میلیون سفر با مترو انجام می‌شود که در صورت ورود واگن‌های جدید، امکان رساندن این آمار به ۶ تا ۷ میلیون سفر در روز را داریم. در کشور ۱۸۰۰ واگن وجود دارد که به ۱۵۰۰ واگن دیگر نیاز داریم. از ۱۸۰۰ واگن، ۱۴۰۰ واگن متعلق به تهران است که ۱۱۰۰ واگن روزانه در خطوط تردد می‌کنند و ۲۰۰ واگن نیز معمولاً در تعمیرگاه متوقف هستند. همچنین ۶۳۰ واگن در مرحله فاینانس است که امیدواریم ۴۲۰ واگن دیگر برای تهران واگن در نظر گرفته شود. از مجموع ۲۰۰۰ واگنی که برای شهرهای دارای مترو پیش‌بینی شده ۱۰۵۰ واگن مربوط به تهران و ۹۵۰ واگن دیگر برای سایر شهرها است. از سال ۹۲ تاکنون ۱۱ هزار میلیارد اوراق مشارکت برای توسعه مترو به فروش رسیده و دولت ۸۰۰۰ میلیارد نیز کمک بلاعوض کرده است. در جلسه با معاون اول رئیس‌جمهور پیش‌بینی شد ۱۵۰۰ اتوبوس به تهران و ۱۵۰۰ اتوبوس به سایر شهرها ارائه شود. به دلیل آنکه بیش از ۶ سال است هیچ اتوبوسی به شهرها از سوی دولت داده نشود، ناوگان اتوبوسرانی به این میزان فرسوده است. حدود ۸ سال پیش هر اتوبوس ۱۰۰ میلیون تومان بود که دو سال پیش این رقم به ۱.۵ میلیارد تا ۲ میلیارد تومان رسیده است.
به نظر می‌رسد با توجه به شرایط کشور، وضعیت مالی شهرداری‌ها امیدی به نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی کشور نیست. در این وضعیت از محل افزایش نرخ سوخت نیز سهمی برای تقویت ناوگان پیش بینی نشده است، وعده‌های مسئولان دولتی و شهری نیز با تاخیر در این حوزه نقد می‌شود و شهروندان نیز همچنان در اتوبوس‌های فرسوده و واگن‌های قدیمی به سختی تردد می‌کنند.