وقتی چینی‌ها برایمان پاپوش می‌دوزند

به گزارش حلقه وصل، حتماً بارها این جمله را شنیده‌اید که پا قلب دوم انسان است. همان‌طور که درد ِ قلب نشانه‌ای از بیماری‌هایی است، پا نیز اگر در سلامت نباشد، می‌تواند مشکلاتی را برای انسان ایجاد کند.

کفش ایرانی به‌ویژه تبریز از جمله کالاهایی است که در سلامت جامعه و کاهش هزینه‌های درمانی نقش بسزایی دارد و می‌توان گفت که صنعت کفش جزو صنایع استراتژیک در کشور به شمار می‌رود.

صنعت کفش مقام چهارم در اشتغال کشور را دارد و قطب‌های فعال و مهمی در شهرهای مختلف از جمله تهران، تبریز، کرمانشاه، زنجان، قزوین، قم و مشهد در این صنعت مشغول به فعالیت هستند.

صنعت کفش را از پا نیاندازیم

طبق آمار، ایران در زمینه تولید کفش، جایگاه دوازدهم را در جهان به خود اختصاص داده و سالانه 177 میلیون جفت کفش در این کشور تولید می‌شود، به‌طوریکه سهم ایران از تولید جهانی 0/8 درصد است و در این میان میزان مصرف کفش در ایران 227 میلیون جفت در سال برآورد شده که سهم ایران از مصرف جهانی 1/1 درصد بوده و سهم واردات از مصرف نیز 22/4 درصد است.

خیابان طالقانی، یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین خیابان‌های تبریز است که بخشی از تاریخ کهن این شهر در آن نهفته است. در این خیابان کفاش‌هایی وجود دارد که بیش از نیم قرن در آنجا فعالیت می‌کنند.

آقای تبریزی که نیم قرنی می‌شود کارش تولید کفش‌های تبریزی است، 58 سال دارد. او دقیقا زمانی که هنوز قدش به پدال چرخ نمی‌رسید، پا به پای پدر کفاشی کرده است.

حاج احد دو فرزند دارد که به گفته خودش هیچ‌کدام از آنها علاقه‌ای به ادامه شغل پدرشان ندارند و به کارهای دیگر مشغول هستند. آنها می‌گویند، هیچ سودی در کفاشی نیست.

او می‌گوید: قبلا، سفارش دوخت و فروش کفش زیاد بود، ولی اکنون موقعیت خیابان و وضعیت جامعه به‌گونه‌ای شده که دیگر در کنار دوخت، کار تعمیر کفش را هم انجام می‌دهم.

بوی چرم طبیعی و چسب کفش، در مغازه 12 متری‌اش در هم آمیخته و کوهی از کفش نیز دیده می‌شود. در این حین آقای تبریزی یکی از کفش‌ها را برمی‌دارد و تعدادی از کفش‌ها به پایین سرازیر می‌شوند، او با خنده این ریزش را به بهمن کفش‌ها تشبیه می‌کند.

از او می‌پرسم، این همه کفش تعمیری اینجاست، حتما خیلی از کفش‌ها گم شده و یا به فراموشی سپرده می‌شود که می‌گوید: اینکه کفشی را به اشتباه به یک نفر بدهم، امکان ندارد، چون زیر کفش برچسب می‌زنم و نام و شماره تلفن صاحب کفش را می‌نویسم ولی احتمال اینکه یک جفت کفش، زیر میزی یا کمدی بیافتد و پیدا نشود وجود دارد که بعد از یکی دو ساعت گشتن، آنها را هم پیدا می‌کنم.

زن میان سالی وارد مغازه می‌شود، یک جفت کفش برای تعمیر آورده است؛ کفش‌ها تقریبا نو به نظر می‌رسند اما به دلیل تنگی قرار می‌شود تا حاج احد آنها را قالب‌گیری کند.

آقای تبریزی با خنده می‌گوید: اکثر مشتری‌های من خانم هستند، زیرا خانم‌ها به لباس و کفش خود اهمیت می‌دهند و اگر یک بند کفش‌شان خراب شود، بلافاصله آن را برای تعمیر می‌آورند ولی آقایان اینطور نیستند؛ تا از کفش‌هایشان اعتراف نگیرند، جسد آنها را تحویل ما کفاش‌ها هم نمی‌دهند.

حاج احد ادامه می‌دهد: البته من 40 سال فقط کفش نو دوخته‌ام که اکثرا مردانه بودند؛ بسیاری از مشتری‌هایم سابقه 30 ساله دارند؛ حتی برای چند نفرشان 11 سال پیش کفش دوخته‌ام که الان نیز همان کفش را پا می‌کنند.

از او تعداد کفش‌هایی که هر روز تعمیر می‌کند را می‌پرسم که می‌گوید: من آدم وسواسی هستم و به کاری که انجام می‌دهم، حساسیت زیادی دارم، از این‌رو شاید تعداد دوخت هر روز من کم باشد ولی کاری که تحویل می‌دهم، فرق چندانی با کفش نو ندارد.

او می‌افزاید: الان 63 کفش‌فروش در خیابان‌های تبریز و از محلات اعیان‌نشین به علت یک نقص کوچک در کفش، نمی‌توانند آن را بفروشند و برای تعمیر به اینجا می‌آورند، زیرا می‌دانند که آن کفش را بدون عیب تحویل خواهم داد.

در مورد دوخت کفش برای چهره‌های معروف سوال می‌کنم که در پاسخ می‌گوید: برای افراد شاخص زیادی در عرصه سیاست، دانشگاه و پزشکی، کفش دوخته‌ام ولی واقعا برای من، شخصیت افراد مهم نیست بلکه جنسی که تحویل می‌دهم و کیفیت آن مهم است.

پای رکود در بازار بی‌رمق کفش

آقای تبریزی دل پُری از کفش‌های ترکیه و چینی دارد و معتقد است که این کفش‌ها، بازار داخلی را خراب کرده است.

او ادامه می‌دهد: این همه حرف از گرانی می‌زنیم ولی به خدا قسم که قیمت کفش ایرانی تغییری نکرده است و من همیشه به مشتری‌های خود تاکید می‌کنم تا کفش ایرانی بخرند زیرا با هر خرید آنها، یک چرخ کفش‌دوزی می‌چرخد و یک خانه، نان در سفره‌اش خواهد داشت.

کفش از پای صنعت درآمده است

آقای تبریزی به افزایش تعداد کفش‌های تعمیری بعد از تورم و گرانی در کشور هم اشاره می‌کند و می‌گوید: همان‌طور که گفتم، کفش‌های ایرانی افرایش قیمت آنچنانی نداشتند ولی کفش‌های خارجی که مردم را با برند خود فریب داده‌اند بیشتر برای تعمیر می‌آیند زیرا کفش مارک‌دار خارجی با افزایش قیمت 2 و یا حتی 3 برابری روبه‌ رو شده است.

او خلاء حمایت از کفاشان ایرانی را عامل اصلی مشکلات موجود در صنعت کفش می‌داند و در این خصوص می‌گوید: میزان تولیدات و صادرات ما بسیار کم است و اگر بتوان با حمایت، انواع مدل‌های کفش را تولید کرد، دیگر بازار بر کفش‌های ترکیه و چینی تنگ خواهد شد ولی چنین حمایتی نمی‌شود.

این کفاش تبریزی از غیرفعال بودن اتحادیه و تعاونی هم گلایه دارد و می‌گوید: چرا باید کارخانه‌هایی مانند تراکتورسازی و یا ماشین‌سازی تعاونی و اتحادیه خوبی داشته باشند و کارگرهایش بتوانند به راحتی از آنجا خانه بخرند و از تسهیلات آنها استفاده کنند ولی چنین شرایطی برای تعاونی و اتحادیه کفش وجود نداشته باشد.

او اضافه می‌کند: به قدری حمایت نشده‌ایم که الان کفاشانی داریم که 60 سال سن دارند ولی هنوز مستاجر هستند.

از نظر آقای تبریزی، یک کفش خوب، کفشی است که سبک، راحت و انعطاف‌پذیر باشد و مهم‌ترین عامل در نگهداری کفش، نحوه پوشیدن و درآوردن آن است ک حتما باید کفش را بعد از اینکه از پا در آورده شد در قالب گذاشته شود تا آن نمِ پا، کفش را دچار شکستگی نکند.

به چند مغازه‌ بالاتر در خیابان تاریخی طالقانی می‌روم؛ مغازه‌های فروش کفش چرم مردانه که همه کفش‌ها جزو تولیدات خودشان است.

بوی چرم همه جای مغازه را فرا گرفته است؛ آقای حسن تقی‌زاده حقیقی، پیشکسوت کفش‌دوزی ( کفش دست‌دوز چرم) در تبریز است، متولد 1324 و از 6 سالگی وارد این کار شده است.

حسن آقا می‌گوید: 12 ساله بودم که سرپرست خانواده شدم و راهی جز کار کردن سخت نداشتم، مدت‌ها در کارگاه‌های مختلف در بازار به‌عنوان شاگرد کار کردم.

او ادامه می‌دهد: ولی یک روز با خودم گفتم که وقتی چرخه کفاشی کوتاه است چرا من برای یکی دیگر کار کنم؟ وقتی 19 سال داشتم تصمیم گرفتم چرم بخرم و خودم بدوزم و از طریق فروش آن امرار معاش کنم‌.

آقای تقی‌زاده اضافه می‌کند: الان هم سال‌هاست که یک کارگاه دارم و با کمک برادرهایم آن را می‌چرخانیم و اینجا نیز مغازه فروش تولیداتمان است.

به او می‌گویم، اگر به گذشته برگردید باز هم این کار را انتخاب می‌کنید که می‌گوید: هر کسی جای من بود، راهی جز کار کردن نداشت و من اگر باز در آن شرایط باشم باید فقط کار کنم.

ماشین میلیاردی زیر پایش است ولی کفش خوب در پایش نیست

در گذشته کفاشی یکی از شغل‌های خوبی محسوب می‌شد ولی الان بازارشان خراب شده است. آقای تقی‌زاده این را می‌گوید و ادامه می‌دهد: قدیمی‌ها می‌گویند که دوست به سر آدم نگاه می‌کند و دشمن به پای آدم! از این‌رو باید کفش درست و حسابی پوشید ولی دیگر نسل جدید به این موضوع توجه نمی‌کنند و حتی در چند مورد من دیده‌ام که فردی با ماشین میلیاردی اینجا نگه داشته ولی کفش خوبی به پا نداشته و این همان تناقضی است که در مردم ایجاد شده است.

دندان و کفش دو شاخص مهم انسان

حسن آقا حتی به دوست فرانسوی‌اش هم اشاره می‌کند و می‌گوید: روزی دوستم بهم گفت که در اروپا هر جور لباس بپوشی، فرقی نمی‌کند، ولی دندان و کفش دو شاخص اصلی هستند که به آن توجه زیادی دارند.

او خاطره‌ای از روزهای سربازی‌اش در سنندج هم تعریف کرد: وقتی سربازی رفتم، من را به بخش خدماتی فرستادند، وقتی افسر ارشد از ما پرسید که چه کاری از دستمان بر می‌آید، من به شوخی گفتم که برای شاه کفش می‌دوزم و او هم باور نکرد و فرمانده را صدا زد که از شانسم، آن فرمانده هم به کفش علاقه زیادی داشت؛ از من چند سوال در مورد کفش پرسید بعد از آن مرخصی 10 روزه به من داد تا به تبریز بیایم و وسایل کفش‌دوزی خود را هم با خود ببرم و این شد که من آنجا کفش سربازان و فرماندهان را تعمیر می‌کردم.

پاپوش برای کفش تبریزی

آقای تقی‌زاده می‌گوید: دیگر صنعت کفش‌دوزی چرم، نفس‌های آخرش را می‌کشد و اگر حمایتی نشود، تا 15 سال آینده اثری از آن باقی نخواهد ماند زیرا وقتی به یک جوان کفش را نشان می‌دهم و توضیح می‌دهم که زیره آن هم از چرم است، باور نمی‌کند و حتی بارها از من پرسیده‌اند که پاشنه کفش از چوب است؟

حسن آقا معتقد است که کفش تبریز رقیبی در دنیا ندارد و در حد کیفیت ایتالیا و حتی بهتر از آن است.

او با اشاره بر اینکه یک کفش دست‌دوز چرمی از پنج مرحله عبور می‌کند تا به پای ما برسد، می‌افزاید: متاسفانه گرانی در چرم اثر گذاشته است و روز به روز تعداد افرادی که در کار چرم و کفش دست‌دوز هستند، کمتر می‌شود.

این کفاش قدیمی تبریز، افرادی چون اصل‌نژاد و غفاری را افتخار صنعت کفش ایران می‌داند.

او می‌گوید: جوانان ما دنبال مهارت نیستند و علاقه‌ای به مهارت‌آموزی ندارند و البته روسای اتحادیه‌ای هم که بر سر این کار آمده‌اند هم هیچ اطلاعی از کفش ندارند و اگر از آنها سوال کنید که یک کفش از چند پا چرم ساخته می‌شود، مطمئن باشید نمی‌داند.

تولید 95 درصد کفش‌های تمام چرم کشور در تبریز

رئیس اتحادیه کفاشان تبریز می‌گوید: هم‌اکنون 4 هزار و 580 واحد تولیدی در صنعت کفش در تبریز فعالیت می‌کنند و اتحادیه کفاشان تبریز به عنوان بزرگ‌ترین اتحادیه تولیدی کشور شناخته می‌شود که در سال 95 به عنوان اتحادیه برتر و نمونه کشور انتخاب شده است.

به گفته جباریان فام، 40 هزار نفر در تبریز به صورت مستقیم در صنعت کفش فعالیت می‌کنند و بیش از 110 هزار نفر نیز در این شهر از این صنعت ارتزاق می‌کنند.

او می‌گوید: کفش دست‌دوز چرم تبریز در سال گذشته ثبت ملی شده که تلاش داریم تا امسال یا حداکثر سال آینده آن را ثبت جهانی کنیم که در این رابطه نیازمند حمایت مسوولان ملی و محلی هستیم.

آنطور که رئیس اتحادیه کفاشان تبریز می‌گوید، 95 درصد کفش‌های تمام چرم کشور در تبریز تولید می‌شود و بیش از 60 درصد تولید کفش کشور در تبریز اتفاق می‌افتد.

کفش‌های جفت شده درپای مشکلات

جباریان متذکر می شود: در سال‌های گذشته حدود 600 نفر در تبریز در تولید کفش دست‌دوز فعالیت داشتند که اکنون این تعداد به کمتر از 50 نفر رسیده و اگر نتوانیم این صنعت را به نسل آینده انتقال دهیم دیگر فقط خاطره‌ای از آن باقی خواهد ماند.

میزان واردات کفش در کشورهای جهان در سال 2018، معادل 11 میلیارد جفت برآورد شده و میزان صادرات نیز 12/8 میلیارد جفت بوده است. ایتالیا با 48/15 دلار بالاترین متوسط قیمت کفش صادراتی را داراست و کنیا با 0/86 دلار پایین ترین نرخ را دارد. متوسط قیمت کفش صادراتی ایران نیز 6/06 دلار است. آمریکا، آلمان، بریتانیا، ژاپن و فرانسه در صدر فهرست برترین واردکنندگان کفش در جهان قرار دارند. چین با تولید 13هزار و 523 میلیون جفت کفش در سال مقام نخست تولیدکنندگان را به خود اختصاص داده و سهم آن از تولید جهانی 57 درصد است این درحالی است که به عقیده کارشناسان کشور ایران توانایی فراوانی برای رقابت با این کشورها و گسترش صادرات کفش دارد.

واحدهای تولیدکننده چرم و کفش تبریز در حالی که می‌توانستند هر کدام سفیر ایرانیان در جای جای دنیا باشند اما رفته رفته به کما می‌روند تا دیگر جز نام و نشان و خاطره‌ای در آلبوم صنعت این خطه، چیز دیگری به یادگار نگذارند و این یعنی پای کفش تبریز می لنگد.

صنعت کفش تبریز در حدود یک قرن فعالیت پرفراز و نشیب خود، رونق بخش اقتصاد غیر نفتی ایران بوده است اما اکنون با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند که به نظر می‌رسد نجات آن از مرگ حتی با میلیاردها تومان ممکن نباشد.

نام‌های آشنای جای مانده در صنعت کفش همچون اصل‌نژاد، مرغوب و غفاری هر کدام حکایت مردانی است که کارگاه‌هایشان می‌توانست پرچمی از سرافرازی و نمادی از توانمندی باشد اما این مراکز به جای اینکه تبدیل به برندهای جهانی شوند روز به روز بی‌نام و نشان‌تر می‌شوند.

صنعت کفش تبریز زیر پای واردات

واحدهای چرم و کفش تبریز در حالی یک به یک و در مقابل چشم دولت مردان و نمایندگان متعهد و دلسوز به رکود می‌روند که کشورهای دیگری همچون چین، ترکیه و حتی پاکستان توانمندسازی واحدهای مشابه را در دستور کار خود قرار داده اند و امروز و در روزهایی که رهبری به اقتصاد مقاومتی فرمان می‌دهند، همه نشسته‌اند و ناله می‌کنند و توپ را در زمین دیگری می‌اندازند.

کفش تبریز که همواره به‌عنوان برند در بازارهای کشور همچنین جهان مطرح بوده است، این روزها به‌دلیل وضعیت نا به سامان بازار و واردات بی رویه رو به نابودی است.

کمبود مواد اولیه و مشکلات گمرکی و امور مالیاتی مواردی است که تولیدکنندگان از آن ناراضی بوده و از سوی دیگر نیز ورود کفش‌های چینی و ترکیه‌ای وضعیت این بازار را با آشفتگی‌هایی مواجه کرده است.