خون بندناف، پس‌انداز والدین برای فرزندان ایران +فیلم

به گزارش حلقه وصل،  این روزها پدر و مادرهایی که انتظار تولد نوزاد خود را می‌کشند با یک انتخاب به نام «ذخیره سازی خون بند ناف» مواجه می‌شوند.

تا چندی پیش، در عمل بیشتر، والدینی که برای تولد فرزند خود به بیمارستان‌های خصوصی رفت و آمد داشتند در معرض معرفی امکان ذخیره سازی خون بند ناف قرار می‌گرفتند و به دلیل همین جامعه مخاطبان محدود، با وجود اینکه عمر دانش ذخیره سازی خون بند ناف در کشور بیش از ۱۵ سال است، اما فراگیر شدن این امکان، مرهون سیاستی است که پای تبلیغات ذخیره‌سازی خون بند ناف را به مراکز درمانی عمومی‌تر باز کرد و در معرض دید عموم جامعه قرار داد.

*ماجرای یک زباله‌ زایمانی که ارزشمند شد 

بندناف یکی از ضمائم زایمانی است که در گذشته پس از تولد نوزاد به عنوان زباله بیمارستانی دور ریخته می شد.

از خیلی سال پیش، محققان متوجه شدند که خون موجود در بندناف و جفت سرشار از سلول‌های بنیادی است.

سلول بنیادی دارای ۲ توانایی مهم تکثیر یا تبدیل به انواع سلول‌های بدن است، چند نوع سلول بنیادی وجود دارد؛ سلول بنیادی جنینی می‌تواند به تمام سلول‌های بدن تبدیل شود و سلول بنیادی افراد بالغ می‌تواند به رده خاصی از سلول‌های بدن از جمله سلول خونی، سلول قلبی، سلول عصبی و سلول غضروفی تبدیل شود.

هنگام زایمان، فقط ۱۰ دقیقه زمان برای جمع‌آوری خون بند ناف وجود دارد و پس از آن خون لخته و غیرقابل استفاده می‌شود.

*سلول بنیادی، سلول از بین رفته در بافت آسیب دیده را ترمیم می‌کند

سلول‌های بنیادی خون بندناف به ۳ نوع شامل گلبول‌های قرمز که اکسیژن را به تمام بدن حمل می‌کنند، گلبول های سفید که در سیستم ایمنی فعالانه شرکت دارند و پلاکت‌ها که به انعقاد خون کمک می کنند، تقسیم می‌شوند.

سلول‌های بنیادی در بافت‌های مختلف بدن وجود دارند و می‌توانند سلول‌های از بین رفته را در بافت‌های آسیب دیده بدن ترمیم کنند. به دلیل این ویژگی‌های سلول بنیادی، خون بند ناف در درمان بیماری‌های با منشاء خونی، اختلال در فعالیت مغز استخوان و نقض سیستم ایمنی استفاده می‌شود.

در دسترس بودن، کاهش احتمال رد پیوند، کاهش خطر آلودگی و شانس یافتن نمونه با تطابق ژنتیکی از مهمترین ویژگی‌های ذخیره سازی خون بند ناف است.

*پیوند سلول بنیادی خون بند ناف در درمان چه بیماری‌هایی موفق بوده است؟ 

ارزش همه دستاوردهای آزمایشگاهی محققان زمانی احساس می‌شود که نتایج عملی برای مردم داشته باشد. آمار پیوندهای موفقی که با استفاده از نمونه‌های ذخیره شده خون بند ناف انجام شده است دلیلی بر موثر بودن این درمان است. 

در جدول زیر اطلاعات برخی از پیوندهای انجام شده در سال گذشته که با استفاده از نمونه‌ خون بند ناف بانک‌های خصوصی و عمومی نگه‌داری نمونه‌ها انجام شده‌اند، ارایه شده است. این اطلاعات از بانک خون رویان به دست آمده است.

نام بیماری

سال پیوند

نوع پیوند

مرکز پیوند

پسر ٩ ساله

اوتیسم

٩٧

بیمارستان منتصریه مشهد

دختر ٧ ساله

آنمی آپلاستیک

مرکز طبی کودکان تهران

پسر ٧ ساله

فلج مغزی

allogeneic

بیمارستان منتصریه مشهد

دختر ٥ ساله

بیمارستان کودکان مفید

امیرعلی حمیدیه فوق تخصص خون و سرطان کودکان (انکولوژی) و رئیس مرکز جامع پیوند سلول‌های بنیادی مرکز طبی کودکان، توضیح می‌دهد که ۵ گروه از بیماران لاعلاج شانس درمان با سلول‌های بنیادی خون ساز را دارند.

به گفته حمیدیه، حدود ۷۰ تا ۸۰ نوع از بیماری‌ با سلول‌های بنیادی خون‌ساز درمان می‌شوند. این بیماری‌ها به ۵ دسته کلی تقسیم می‌شوند. نخست بیماری‌های خونی بدخیم؛ مانند سرطان‌های حاد و مزمن، دوم؛ بیماری‌های خونی غیر بدخیم؛ مانند تالاسمی ماژور،‌کم کاری مغز و استخوان، سوم؛ بیماری‌های نقص ایمنی ارثی و کشنده که با پیوند سلول‌های بنیادی درمان می‌شوند. چهارم؛ بیماری‌های متابولیک ارثی است که بسیار پرهزینه و کشنده هستند که قسمت اعظم این بیماران هم برای پیوند سلول های بنیادی خون‌ساز مراجعه می‌کنند و پنجم؛ برخی از تومورهای جامد است که برای درمان نیاز به پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز دارند.

*نگهداری خصوصی و هزینه دار خون بند ناف یا ذخیره عمومی و رایگان؟

سلول‌های بنیادی خون بند ناف به ۲ روش در کشور نگهداری می شود.

نمونه‌های خون بند ناف در تانک‌های ازت منجمد و ذخیره‌سازی می‌شوند.

در روش اول که رایج ترین روش نگهداری سلول های بنیادی خون بند ناف در ایران است پدر و مادر نوزاد، نگهداری نمونه را به صورت اختصاصی در بانک خصوصی خون بند ناف و با پرداخت هزینه درخواست می کند. این نمونه با مالکیت خصوصی خانواده ذخیره می شود و هر زمان خانواده به آن نیاز داشت از آن استفاده می‌کند.

در روش دوم، پدر و مادر هنگام تولد نوزاد خون بند ناف نوزاد را به صورت رایگان هدیه می کنند. این نمونه با مالکیت بانک خون بند ناف عمومی ذخیره می شود و هر متقاضی که نیاز به این نمونه داشته باشد از آن استفاده خواهد کرد؛ حتی خود خانواده اهدا کننده هم در صورت نیاز می‌توانند از این نمونه استفاده کند.

نمونه‌های ذخیره شده تا ۲۰ سال قابل استفاده خواهند بود.

ایران در حال حاضر ۱۲۰ هزار نمونه خون بندناف جمع‌آوری کرده است که ۱۵ هزار نمونه در بانک عمومی و باقی نمونه‌ها در بانک خصوصی نگهداری می‌شوند.

در حال حاضر ایران از نظر بانک‌ خون بندناف در منطقه رتبه اول را در اختیار دارد که البته این آمار صرف‌نظر از دو کشور هند و چین است که آمار زادوولد در این کشورها با تمام کشورهای دیگر دنیا قابل مقایسه نیست.

از سوی دیگر دانش خون بندناف در ایران کاملا بومی است، اما در اغلب کشورهای منطقه این دانش توسط شرکت‌های اروپایی و آمریکایی اداره می‌شود. نه تنها در منطقه بلکه در نقشه بانک‌های خون بند ناف در دنیا، بانک خون بند ناف ایران یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های خون جهانی به حساب می‌آید. در دنیا ۷ میلیون نمونه خون بندناف جمع‌آوری شده است.

*برای ذخیره‌سازی یا اهدای سلول‌های بنیادی خون بند ناف چه کنیم؟

برای نگهداری خون بند ناف در بانک خصوصی خون بند ناف، والدین باید قرارداد مربوط را امضا کنند. زمان انجام آزمایش‌های لازم ماه نهم بارداری است و هزینه این خدمت، با آزمایش HLA مبلغ ۳۶،۷۰۰،۰۰۰ ریال و بدون آزمایش HLA مبلغ ۳۳،۳۰۰،۰۰۰ ریال در تهران است. 

آزمایش HLA ضروری است و شاخص‌­های ژنتیک سلول را تعیین‌ می کند که در زمان پیوند تطابق HLA فرد دهنده و گیرنده ضروری است.

در هنگام زایمان، کارشناسان بخش خون‌گیری در اتاق زایمان حضور پیدا می‌کنند و پس از تولد نوزاد کار خون‌گیری از بند ناف را انجام می­ دهند. 

نمونه از نظر تعداد سلول­، آزمایشات سرولوژی و آزمایشات میکروبی بررسی می‌شود و در صورت برخورداری از استاندارهای لازم ذخیره می‌شود. سلول­‌ها داخل تانک‌ های مخصوص در دمای ۱۹۶- نگهداری می‌ شوند.

برای اهدا خون بند ناف هم اهدا کننده پیش از زایمان، آمادگی خود را برای اهدا اعلام می‌کند و پس از بررسی سوابق پزشکی و سلامتی مادر و انجام آزمایش‌های لازم، در هنگام زایمان، کارشناسان بخش خون‌گیری در اتاق زایمان حضور پیدا می‌کنند و پس از تولد نوزاد کار خون‌گیری از بند ناف را انجام می­ دهند. این نمونه پس از جمع‌آوری به مالکیت بانک عمومی خون بند ناف در می‌آید.

*درمان با سلول‌های بنیادی تحت پوشش بیمه‌

اگرچه خدمت پزشکی هنوز تا حدی جدید به نظر می رسد اما برای کمک به خانواده ها برای استفاده از این امکان، نگهداری خون بند ناف تحت پوشش بیمه قرار دارد؛ والدین می‌توانند سه هفته پس از تولد نوزاد، با اعلام نام بیمه مورد نظر، نامه خود را دریافت کنند و هزینه‌های قرارداد یا شارژ سالیانه را از بیمه طرف قرارداد خود بگیرند.

همچنین در صورت بروز بیماری، در حال حاضر هزینه‌ای بابت نمونه خون بند ناف در کشور اخذ نمی شود و عمل پیوند در ایران رایگان است؛ اما با این حال هنوز برخی خانواده‌ها عنوان می‌کنند که حتی هزینه‌های اولیه ذخیره سازی خون بند ناف برایشان سنگین است چه برسد به دیگر هزینه های پیوند، این خانواده‌ها می‌گویند که از روی ناچاری قید ذخیره‌سازی خون بند ناف را می‌زنند.

در پیگیری این موضوع، مرتضی ضرابی مدیرعامل بانک خون بندناف از روش جدیدی برای تامین هزینه‌های پیوندهای سلول‌های بنیادی از طریق بیمه‌ها خبر داد و اظهار داشت: در حال حاضر پیوند سلول بنیادی در کشور رایگان است، اما ممکن است در درمان‌هایی ناگزیر به تهیه سلول مشابه از دیگر کشورها شویم یا ممکن است افرادی نمونه خون بند ناف فرزند خود را ذخیره کنند و اگر تقاضایی برای پیوند وجود داشت مایل باشند که در ازای دریافت هزینه‌های تامین سلول، نمونه خود را به دیگری واگذار کنند. 

ضرابی تاکید کرد: این امکان جدید ظرفیت خوبی در کشور ایجاد می‌کند که کسی به خاطر اینکه سلول مناسب برایش پیدا نشده در درمان بی‌جواب نماند. 

وی خاطر نشان کرد: البته با پیش‌بینی رویه‌های متعدد، تاکنون هیچ مورد بیماری نداشته‌ایم که بدون برآورده شدن نیازش از رویان رفته باشد. در این سال‌ها تلاش کرده‌ایم که هیچ خانواده نیازمند به دریافت خدمات بانک خون بند ناف به دلیل ناتوانی مالی از این خدمت محروم نشود. برای این منظور امکان تقسیط هزینه‌ها و امکان استفاده از تسهیلات بانک رسالت را فراهم کرده‌ایم و علاوه بر این، اگر در خانواده‌ای یک فرد مبتلا به بیماری بدخیم وجود داشته باشد شرایط ویژه‌ای برای معافیت بخشی از هزینه‌های درمان در نظر گرفته می‌شود.

* صادرات سلول‌های بنیادی با برند ایرانی

ضرابی از مشتریان خارجی سلول‌های بنیادی ایرانی صحبت کرد و گفت: در حال حاضر چند کشور آسیایی درخواست دریافت محصولات خونی از ایران را دارند. فعلا در حال مذاکره هستیم که با توجه به استاندارد کشورهای درخواست‌کننده، کشور هدف برای صادرات محصول را انتخاب کنیم. 

* ذخیره‌سازی خون بندناف، اختیار یا الزام؟

در حال حاضر فقط در درصد کمی از زایمان‌هایی که در کشور اتفاق می‌افتد خون بندناف ذخیره می‌شود. یعنی در نتیجه جمع‌آوری نمونه از حدود ۱.۵ تا ۲ درصد از کل زایمان‌های سالانه، ۲۰ هزار نمونه به دست می‌آید و این نمونه‌ها روی هم آمار بانک خون ۱۲۰ هزار نمونه‌ای خون بند ناف ایران را تشکیل داده‌اند.

ضمائم زایمانی که حتی امروز اغلب به عنوان زباله بیمارستانی دور ریخته می‌شوند، منبع ارزشمندی برای نسل آینده کشور هستند؛ امروز که اهمیت خون بند ناف احساس شده راه‌های فراگیر شدن آن در حال هموار شدن است. جامعه مخاطبان وسیع تر شده، برای خانواده‌هایی که هنوز امکان ذخیره خصوصی نمونه را ندارند، امکان اهدای نمونه فراهم شده است و پوشش بیمه‌ای برای تامین هزینه‌های نگهداری و درمان در حال افزایش است. در نتیجه این احساس نیاز و علم به آثار بعدی این امکان در افزایش سطح سلامت جامعه و کاهش هزینه‌های درمان در آینده، برخی حتی معتقدند که جمع‌آوری خون بندناف یا دیگر ضمائم قابل استفاده زایمانی به عنوان یک الزام، اجباری شود. البته این کار مستلزم فراهم شدن زیرساخت‌ها برای متناسب کردن عرضه و تقاضا است که در حال حاضر هنوز زیرساخت کافی برای این اجرایی کردن این ایده وجود ندارد، اما شرایط آماده کردن زیرساخت فراهم است.

* پدر و مادران دوراندیشی که با ذخیره‌سازی خون بند ناف نوزاد، برای فرزند خود و دیگر فرزندان این کشور پس‌انداز می‌کنند

این گزارش تلاش داشت تا خانواده‌ها را با اهمیت دانش روز نگهداری خون بند ناف برای آینده فرزندان خود را آشنا کند. حتی در نگاه وسیع‌تر، برای یادآوری اهمیت ذخیره سازی خون بند ناف برای آینده فرزندان این کشور، به خانواده‌ها پیشنهاد می‌شود گزارش زیر درباره زندگی دوباره بخشیدن به بیماران غیرخویشاوند از طریق اهدای خون بند ناف را ببینند.