به گزارش حلقه وصل، این روزها شاید بتوان از «اخلاق پزشکی» به عنوان یکی از حلقه‌های نظام سلامت یاد کرد؛ موضوع حائز اهمیتی که کمتر مورد توجه جامعه پزشکان قرار دارد. هرچند، هنوز هم هستند پزشکانی که بدون هیچ چشم‌داشتی خدمات رایگان درمانی را به بیماران نیازمند ارائه می‌کنند یا با حضور در مناطق محروم دست یاری به سمت محرومین دراز می‌کنند.
از سوی دیگر نیز، برخی از پزشکان منافع خود را بر منافع بیماری که با هزار امید به آنها مراجعه کرده است ترجیح می‌دهند؛ مقاومت در برابر نصب کارتخوان برای فرار از مالیات، ارجاع بیمار از بیمارستان‌های دولتی به مراکز خصوصی، دریافت زیرمیزی و دریافت مبلغ خارج از عرف به بهانه ارائه خدمات ویژه و... از جمله مواردی است که به گوش هر مخاطبی رسیده است. پزشکانی که با فراموش کردن سوگندنامه پزشکی به راحتی حقوق بیماران را نقض کرده و منافع خودشان را بر منافع بیماران ارجح می‌دانند.
پزشکان روزی که می‌خواستند کار خود را آغاز کنند در پیشگاه خداوند سوگند یاد کرده‌اند که حقوق بیماران را رعایت کنند؛ سوگندنامه‌ای که در آن آمده است: «اکنون که با عنایات و الطاف بیکران الهی دوره دکتری پزشکی را با موفقیت به پایان رسانده‌ام و مسئولیت خدمت به خلق را بر عهده گرفته‌ام، در پیشگاه قرآن کریم به خداوند قادر متعال که دانای آشکار و نهان است و نامش آرامش دل‌های خردمندان و یادش شفای آلام دردمندان، سوگند یاد می‌کنم که همواره حدود الهی و احکام مقدس دینی را محترم شمارم.
از تضییع حقوق بیماران بپرهیزم و سلامت و بهبود آنان را بر منافع مادی و امیال نفسانی خود مقدم بدارم.در معاینه و معالجه حریم عفاف را رعایت کنم و اسرار بیماران خود را، جز به ضرورت شرعی و قانونی، فاش نسازم.
خود را نسبت به حفظ قداست حرفه پزشکی و حرمت همکاران متعهد بدانم و از آلودگی به اموری که با پرهیزکاری و شرافت و اخلاق پزشکی منافات دارد، اجتناب ورزم.
همواره برای ارتقای دانش پزشکی خویش تلاش کنم و از دخالت در اموری که آگاهی و مهارت لازم را در آن ندارم، خودداری کنم.در امر بهداشت، اعتلای فرهنگ و آگاهی‌های عمومی تلاش کنیم و تأمین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه را مسئولیت اساسی خویش بدانم.»
*نگاه کالا محور پزشکان به بیمار
یکی از مهم‌ترین مفاد تعهدات پزشکان در سوگندنامه این است که آنها قسم می‌خورند هنگام درمان بیماران به درآمد او توجه نکنند و در صورت مواجه شدن با بیمار نیازمند، بدون در نظر گرفتن منافع مادی خود، او را درمان کنند؛ اما نگاه مادی گرایانه تعداد معدودی از پزشکان این باور را در اذهان ایجاد کرده است پزشک معالج به بیمار نگاه کالا محور دارد و به بیمار به عنوان یک منبع درآمد نگاه می‌کند، به طوری که وقتی پای افزایش درآمد یا سلامت بیمار وسط باشد ترجیح می‌دهد درآمد را انتخاب کند.
*بیمارستان خصوصی نقطهٔ اوج بهره وری سرمایه دارانه از بیمار است
مزدک دانشور پزشک، انسان‌شناس پزشکی و عضو انجمن جامعه‌‍‌شناسی ایران اعتقاد دارد کالایی‌شدن در سیستم درمانی ایران نفوذ کرده است؛ مشکل بعدی مساله نفوذ کالایی شدگی در امر درمان است. پزشکان همچون دیگر اصناف در نظام تولید سرمایه داری باید به فکر بازگشت سرمایه و تأمین سودآوری خود باشند.
به گفته وی یکی از راه‌های افزایش سودآوری ایجاد کورپوریشن یا شرکت‌های معظم است. این شرکت‌ها در شکل پزشکی خود، تجمیعی از مراکز درمانی، آزمایشگاهی و پرتونگاری هستند. به چنین ترکیب کاملی بیمارستان خصوصی اطلاق می‌شود و گردش سرمایه در آن فقط وقتی کامل می‌شود که بیماران، مراجعات مکرری به هر یک از این بخش‌ها داشته باشند و در بدترین حالت آن، نوعی تبانی در بین پزشکان شکل می‌گیرد که بیماران را به یکدیگر «پاس» می‌دهند، تا هر یک از بخش‌ها بتواند سهم خود را از بیمار دریافت کنند.
عضو انجمن جامعه‌‍‌شناسی ایران اعتقاد دارد، رابطهٔ مالی بین برخی پزشکان فقط در بیمارستان خصوصی اتفاق نمی‌افتد بلکه می‌تواند بین مطب‌ها، داروخانه‌ها، آزمایشگاه‌ها و پرتونگاری‌های متفاوت نیز چنین قرارهایی موجود باشد، ولی باید دانست که بیمارستان خصوصی نقطهٔ اوج بهره وری سرمایه دارانه از بیمار است و استثمار بیماران در این نهادها به نهایت خود می‌رسد، چون انحصار کامل بر امر آزمایش، تشخیص، پرتونگاری و درمان وجود دارد.
*پزشکی به سمت بی روح شدن پیش می‌رود
کارشناسان معتقدند ریشه این مشکلات و رعایت نشدن حقوق بیماران در تضارب منافع پزشکان بوده، به این صورت که همین افراد مدیریت سازمان‌هایی را در آن مشغول به فعالیت هستند را بر عهده داشته و کسی بر نحوه فعالیت آنها نظارتی ندارد.
ابراهیم فیاض، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران، در خصوص این بحث گفت: یک نکته مهم در این قصه هست که در مشهد هم من دیدم. اینکه گفته می‌شود اگر می‌خواهید پول ویزیت را با کارتخوان بپردازید باید 50 هزار تومان پرداخت کنید ولی اگر می‌خواهید نقدی پرداخت کنید 45 هزار تومان! یعنی پزشک به دنبال این است که مالیات خود را از جیب بیمار پرداخت کند.
وی با بیان اینکه در گذشته طبابت، جسم و روح را با هم داشت ولی رفته رفته فقط جسم آن برای برخی پزشکان باقی مانده است گفت: الان پزشکی ما فقط مصرف کردن دارو است؛ در واقع یا جراحی است یا دارو.
بیمار در ذهن این پزشکان یک اُبجِه است؛ یعنی یک شئ که می‌شود آن را دستکاری کرد، شاهد هستیم که برخی از پزشکان تنها راهکار مداوای بیمار را تجویز آنتی‌بیوتیک می‌دانند و حتی وقت کافی برای روحیه دادن به بیمار نمی‌گذارند؛ می‌خواهم بگویم ساختار این‌ها یک چیز است و اینکه این بیمار، چند می‌ارزد؟ اخباری نظیر انجام جراحی‌های زیاد یا غیرمعمول را بسیاری از ما شنیده‌ایم و حتی مسؤولان وزارت بهداشت نیز به این موضوع اعتراض کردند؛ وقتی به زوایای پنهان این موضوع نگاه می‌کنیم می‌بینیم که بیمار به جراحی نیاز نداشته و پزشک برای کسب درآمد دست به این اقدام زده است.
*زد و بند برخی پزشکان با داروخانه‌ها این استاد دانشگاه تشریح کرد: در حال حاضر مشاهده می‌شود که برخی پزشکان یک زد و بندی با داروخانه‌ها دارند. مثلا می‌گویند داروهایی که تاریخ مصرف آنها رو به اتمام است را تجویز کنید که زودتر تمام شود بعد هم به حساب پزشک از داروخانه پول واریز می‌کنند. در صحبتی که با یکی از بیماران داشتم می‌گفت به داروخانه‌ای مراجعه کرده و دیده‌است که تمام این داروهایی که تاریخ مصرفشان گذشته را به بیماران می‌فروشند که این موضع عین خیانت به مردم است.
*پاسکاری بیماران در مراکز ارائه خدمات فیاض گفت: پزشک هیچ مشکلی برای تجویز رادیولوژی یا تصویربرداری و ام آر آی ندارد در صورتی که در هیچ کجای دنیا به دلیل نظان‌مند بودن سیستم ارایه خدمت اینگونه نیست؛ متاسفانه می‌بینیم که چون همکار او مرکز رادیوگرافی دارد بنابراین بیمار باید آنجا برود یک عکس هم بگیرد و بیاید. یعنی به قدری بیمار را به هم پاس می‌دهند که حتی حوصله فهمیدن مشکل مریض و نگاه کردن و هیچی را ندارند. شما به پزشک مراجعه می‌کنید درحالی‌که مجبور می‌شوید به چند پزشک دیگر هم مراجعه کنید یا اینکه باید پیش پزشک مطمئن بروید؛ در واقع پزشک اول وقت کافی برای درمان بیمار صرف نکرده نتوانسته تشخیص صحیح ارائه دهد؛ هزینه را از بیمار دریافت کرده و بیمار را در مرکز درمانی سرگردان کرده است. *دانشجوها با فکر تجارت وارد پزشکی می‌شوند عضو هیأت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: متاسفانه مشاهده می‌کنیم که در جامعه نوجوانی که می‌خواهد وارد پزشکی بشود فقط به فکر تجارت است؛ فکرش این است که من میلیاردر شوم؛ یعنی استاد یا پزشک با میزان ثروتش سنجیده می‌شود. اینکه چند میلیارد تومان درآمد دارد یا مثلاً ماشین او چه مدلی است.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه برخی از پزشکان به صورت شبکه‌ای درحال کسب درآمد از بیمار هستند عنوان کرد: در بیمارستان‌ها رئیس هستند؛ در کلینیک‌ها صاحب کلینیک هستند؛ پولشان قدرت زیادی به این‌ها داده‌است، واردات دارو و فروش دارو در اختیار همین است و وقتی دارویی وارد کشور می‌شود باید به فروش برسد لذا مشاهده می‌کنیم که پزشکان ترجیح می‌دهند داروی خارجی تجویز کنند.
فیاض با بیان اینکه خوشبختانه موضوعات مطرح شده مختص معدود پزشکانی است که بدون توجه به حقوق بیمار و اخلاق پزشکی درحال فعالیت هستند گفت: در همین جامعه نیز شاهد فعالیت انسان‌های شریفی هستیم که بدون هیچ چشم‌داشتی به بیماران خدمت ارائه می‌کنند. *اقبال مردم به خود درمانی وی با بیان اینکه همین اقدامات و نگاه کالامحور به بیمار مردم را به سمت خوددرمانی سوق می‌دهد گفت: این موضوعی بسیار خطرناک است؛ یعنی بیمار مستقیم به داروخانه می‌رود، دارو می‌خر و ممکن است عوارض همین دارو هزینه چندبرابری درمان را به او تحمیل کند؛ در یک مراجعه به داروخانه می‌بینیم که اغلب بیماران به دنبال داروی بدون نسخه هستند. متاسفانه گاهی می‌شنویم که پزشک با داروساز نیز تبانی می‌کند. یعنی کار به جایی رسیده که داروساز برای بیمار دارو تجویز می‌کند!
*ریشه مشکلات در کجاست؟
استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران درباره ریشه این مشکلات و اینکه چرا سیستم درمانی کشور به این سمت و سو سوق داده شد توضیح داد: مشکل ما بحث مدیریت پزشک‌ها است؛ قبل از انقلاب روند به این صورت نبود. یعنی مدیریت بیمارستان با پزشک نبود بلکه با کسی بود که مدیریت پزشکی داشت. پزشکان پس از انقلاب ریاست بیمارستان‌ها را بر عهده گرفتند، و همین موضوع باعث ایجاد مافیا می‌شود چون منافع وی در آن سیستم تامین می‌شود و نظارتی وجود ندارد.
*نگاه کالا محور بیمار را بی‌اعتماد می‌کند
فیاض گفت: آن دسته از پزشکانی که سالم هستند به شدت دارند علیه دیگر پزشک‌ها صحبت می‌کنند. می‌گویند الان آبروی ما که سالم هستیم هم رفته‌است. ما هم دچار بی‌حیثیتی شده‌ایم. حتی بیماران برای جراحی اعتماد نمی‌کنند؛ لذا می‌بینیم که همین اتفاقات باعث می‌شود بیماران به پزشکان با تجربه نیز اعتماد نداشته بانشد.
*فاصله حقوق و دسمتزد عامل مخدوش شدن اخلاق حرفه‌ای
ارتباط مستقیم مالی بیمار با پزشک از جمله مواردی است که به عقیده برخی کارشناسان باعث بروز برخی تخلفات شده همچنین این افراد معتقدند فاصله درآمدی پزشکان در بخش دولتی و خصوصی می‌تواند عاملی برای دریافت هزینه‌های خارج از عرف باشد.
محمد جواد جمالی نوبندگانی نماینده مجلس معتقد است، درگیر شدن مستقیم پزشک با بیمار در مورد مسائل مالی، ارتباطات ناسالم احتمالی برخی پزشکان با سیستم‌های تصویربرداری، آزمایشگاه‌ها و فیزیوتراپی، انجام جراحی‌های بی‌دلیل، ورود پزشکان به اموراتی که ربطی به سلامت مردم ندارد یا غیرمرتبط با تخصص آنها باشد از جمله اقداماتی است که می‌تواند به حرفه پزشکی خدشه وارد سازد.
به گفته وی همچنین فاصله دستمزدها بین بخش خصوصی و دولتی که ناشی از تصمیم‌گیری‌های مسئولان بوده نیز از دیگر اقداماتی است که می‌تواند به بروز اخلاق غیر حرفه‌ای در برخی پزشکان منتهی شود، کما اینکه برای انجام عمل جراحی در بیمارستان خصوصی چندین برابر بیشتر از بیمارستان‌های دولتی تعرفه تعیین می‌شود که به طور غیر مستقیم پزشکان را تشویق می‌کند تا بیماران را به این مراکز انتقال دهند.
جمالی نوبندگانی افزود: برخی فراموش می‌کنند که پزشکان در چه جایگاهی قرار دارند و با علم، وجدان و از خود گذشتگی به ارائه خدمات به بیماران می‌پردازند، کما اینکه در زمان 8 سال دفاع مقدس یا زمان ایجاد بحران در پی وقوع سیل و زلزله تعداد زیادی از آنها بدون هیچ چشم داشتی در قالب گروه‌های امدادی به ارائه خدمات پرداختند، لذا نباید تخلف عده‌ای معدود را به همه پزشکان تعمیم داد.
*کارانه پزشکان از منابع یارانه‌ها افزایش یافت
میثم مهدیار جامعه‌شناس، در خصوص راهکارهای حل این مشکلات گفت: عمده مشکلات نظام نظام سلامت از جمله تجویز غیرمنطقی دارو، دریافت زیرمیزی و انجام اعمال جراحی بیش از حد با راه اندازی پرونده الکترونیک سلامت برطرف خواهد شد؛ تنها راهکار حل این موضوع شفافیت است، به طوری که با اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک و پرونده الکترونیک سلامت می‌توان از نحوه عملکرد پزشکان مطلع شد و مشخص شود که پزشک تعداد ام آر آی را بر چه اساسی انجام داده است، در این پروسه شفاف‌سازی حتی زد و بند به پزشکان با داروسازان نیز و تخلفات آنها پیشگیری می‌شود.
مهدیار با بیان اینکه علاوه بر نظارت بیرونی قطعاً یک مکانیسم درونی برای کنترل تخلفات در نظام سلامت لازم است اظهار داشت: معتقدم کارانه پزشکان از محل یارانه مردم پرداخت می‌شود از آنجا که این افراد در آغاز فعالیت خود سوگند یاد کرده‌اند نباید به بهانه کم شدن یارانه دست به اعتراض و اعتصاب بزنند. به دلیل اینکه هزینه تحصیل آنها نیز از جیب همین ملت پرداخت شده است و اینکه سرمایه گذاری برخی از آنها در کشورهای خارجی با تاخیر انجام شود دلیلی برای اعتراض نخواهد بود.
*حقوق بیمار کجاست؟!
موضوع رعایت حقوق بیمار و رعایت اخلاق پزشکی از جمله اقداماتی که سازمان نظام پزشکی بر رعایت آن باید نظارت کافی داشته باشد، مسائلی که طی سال‌های اخیر توجه زیادی به آن نشده است اما مسؤولان سازمان نظام پزشکی معتقدند این موضوعات درحال پیگیری بوده و نیازمند فرهنگ‌سازی است.
محمد جهانگیری معاون فنی و انتظامی سازمان نظام پزشکی ، درباره حقوق بیماران و رعایت نشدن این موضوع توسط برخی از پزشکان اظهار داشت: در همه خدمات سلامت‌محور، رعایت منشور حقوق بیماران در حالت بستری و سرپایی باید مورد توجه قرار گیرد که سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت سالها بر روی این موضوع کار کرده‌اند.
وی عنوان کرد: در سازمان نظام پزشکی این موضوع بارها در عناوین مختلف ارائه شد، اما در سال 97 راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای شاغلان حرف پزشکی پس از سالها کارهای کارشناسی تدوین و ابلاغ شد.
*برای تبیین اخلاق نباید سلبی حرکت کنیم
وی تصریح کرد: این منشور مبتنی بر اصول اخلاقی حرفه‌ای اسلامی تدوین شده و مباحث اخلاقی و از ابعاد مختلف در آن درنظر گرفته شده است و ما برای تدوین این موضوع تنها به چند محور کلی بسنده نکرده‌ایم.
وی در ادامه با توجه به جامع بودن راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای شاغلان حِرف پزشکی تصریح کرد: جامعه پزشکی خود را مکلف به رعایت این قوانین می‌دانند، همچنین این منشور در دوازده سرفصل اصلی تدوین و مبانی آن تشریح شده است.
معاون فنی و انتظامی سازمان نظام پزشکی با اشاره به برگزاری مکرر جلسات در راستای تبیین حقوق بیماران، اظهار داشت: ما نباید برای بحث اخلاق به صورت سلبی حرکت کنیم، بلکه تبیین اخلاق حرفه‌ای نیازمند وقت و زمان زیادی است و از آنجا که جامعه پزشکی جامعه‌ای فرهیخته و دارای پیشینه طولانی است، ما بر این باوریم که نباید مردم این موضوعات را از پزشکان مطالبه کنند، بلکه پزشکان باید به حقوق بیماران پایبند باشند.
*بیمار باید براساس قانون و اخلاق، حقوق کامل خود را دریافت کند
معاون فنی و انتظامی سازمان نظام پزشکی با تأکید بر اینکه رعایت حقوق بیمار از جمله مباحث اصلی‌ای است که باید مورد توجه پزشکان قرار گیرد، اظهار داشت: ما مطالبه‌گری را نباید به سمت و سوی هجمه به پزشکان سوق دهیم، بلکه از منظر ما، بیمار باید براساس قانون و اخلاق، حقوق کامل خود را دریافت کند و در مواقعی که در برخی از مطب‌ها و یا بیمارستان‌ها این حقوق رعایت نشده و تخلفاتی نیز صورت می‌گیرد، ورود قانون می‌تواند کمک زیادی به حل و فصل شدن این موارد کند، اما رعایت حقوق متقابل پزشک و بیمار همواره مورد تأکید سازمان نظام پزشکی است.
وی با بیان اینکه نباید تخلفات تعداد کمی از پزشکان را به همه پزشکان نسبت داد گفت: این موضوع باعث بی‌اعتمادی مردم به قشر فرهیخته‌ای می‌شود که طی سال‌های پس از انقلاب یا در دوران جنگ همواره در کنار مردم بوده است.
*کلام آخر!
موضوع نگاه کالا محور به بیمار طی سال‌های اخیر بیش از پیش در جامعه پزشکی مشاهده می‌شود که بررسی ریشه‌ای این پدیده نیازمند مطالاعت بیشتری است اما آنچه نباید از آن غافل شد این نکته است که کار و اشتغال پزشکان ارتباط تنگاتنگی با سلامت و جان انسان‌ها دارد؛ کوچکترین خللی در فعالیت آنها باعث می‌شود تا زندگی یک فرد به خطر بیافتد حال آنکه این دسته از پزشکان نه تنها اعتماد بیماران را به جامعه پزشکی تضعیف می‌کنند بلکه بیمار را از دریافت خدمات درمان محروم خواهند کرد.