به گزارش حلقه وصل، چندی پیش حجت‌الاسلام قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، اعلام کرد: امیدواریم بتوانیم سازمان ملی برای فعالیتهای قرآنی ذیل مقام معظم رهبری و حتی در عرض سازمان تبلیغات تشکیل دهیم!
در نگاه اول با شنیدن این خبر باید خوشحال شویم؛ چرا که دستگاه جدیدی به منظور سامان دادن فعالیتهای قرآنی کشور در حال تاسیس است و امید میرود که با شروع به فعالیت سازمان ملی قرآن فعالیتهای پراکنده فضای قرآنی کشور سامان یافته و بالاخره رایحه‌ای از بوی خوش قرآن به مشام جامعه نیز برسد. اما با بررسی اندکی متوجه میشویم ساختاری قرآنی از نوع ملی و تحت نظارت مقام معظم رهبری نه تنها ایدهای جدید نیست بلکه ایجاد آن سابقه‌ای ۱۰ ساله دارد!
شورای توسعه فرهنگ قرآنی بالاترین نهاد قرآنی کشور شورای توسعه فرهنگ قرآنی در سال ۸۸ ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی که مستقیما تحت نظر رهبری است شکل گرفته و همچنان مشغول به فعالیت است. این شورا به منظور تحقق اهداف منشور توسعه فرهنگ قرآنی (بالاترین سند ملی قرآنی کشور) تشکیل شده است؛ اهدافی چون تعمیق و تعمیم معرفت، درک و فهم عموم مردم از قرآن کریم، انس عمومی با قرآن و...
بعد از تاسیس شورای توسعه تلاش های زیادی به منظور ساماندهی نهادها و فعالیتهای قرآنی شکل گرفت که نتایج خوبی چون تدوین اسناد راهبردی در ۳ قسمت آموزش عمومی، تبلیغ و ترویج و پژوهش و آموزش عالی را به همراه داشته است؛ اما فعالیتهای فعلی با توجه به شبیخون‌های متعدد فرهنگی کافی نیست چراکه آنچه در جامعه نمایان است، دورتر شدن عموم مردم از متن و مفاهیم و معارف قرآن کریم است.
در واقع باید گفت با وجود نهادی بالادستی برای ساماندهی فعالیتهای قرآنی و ایجاد انس عمومی در جامعه، بهبود اساسی در وضعیت قرآنی جامعه مشاهده نمیشود. چرا تشکیل شورای توسعه راه حل مناسبی برای تحقق اهداف منشور توسعه نبود؟
برای یافتن پاسخ بهتر است ابتدا چند خبر را با هم مرور کنیم: • چهل و ششمین جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی طی روزهای آینده برگزار میشود. این دومین جلسه شورای توسعه در سال ۹۸ است که بر اساس برنامه باید در تیرماه برگزار می‌شد، اما بعد از چندین نوبت تعویق، به ۱۲ شهریورماه موکول شد؛ در این تاریخ نیز بنا به دلایلی جلسه شورای توسعه برگزار نشد! تا اینکه زمان نهایی برگزاری این جلسه روز ۲۶ شهریورماه اعلام شد. سوال اینجاست که چرا شورایی با هدف فرهنگسازی و نظام‌سازی قرآنی با وقفه‌های طولانی تشکیل میشود؟
• عباس سلیمی، پیشکسوت قرآنی و از اعضای سابق شورای توسعه فرهنگ قرآنی گفت: زمانی که برای شورای توسعه مأموریت‌های مهمی همچون فرهنگسازی قرآنی، ساماندهی فعالیتهای قرآنی و نظام‌سازی قرآنی، که بسیار با اهمیت هستند، در نظر گرفته میشود نباید برای تحقق این اهداف مهم و مقدس تشکیل جلسات با فواصل طولانی مواجه شود. این نشان خواهد داد که نتوانسته‌ایم کار را جدی تلقی کنیم. اما به راستی مشکل از کجاست؟
• حجت الاسلام بهمنی از اعضای سابق شورای توسعه فرهنگ قرآنی درمورد شورایی که شکل گرفته، گفت: ستادی شکل گرفته است که حدود چهار یا پنج وزیر حضور دارند. متاسفانه حضور وزرا در این شورا تقریباً اسمی است و بر اساس تجربه‌ای که دارم، وزرا در زمانی که بحث بودجه یا مباحث شبیه به آن مطرح میشود، حضور پیدا میکنند و در جلسات دیگر معاونان یا دبیران کمیسیون‌ها که زیر نظر وزیر هستند شرکت میکنند. مشخص میشود یکی از علل وقفه‌های طولانی در تشکیل جلسات این است که این ساختار متشکل از افراد دولتی و سرشلوغ مانند ۵ وزیر و برخی مسئولین دولتی- و نه افرادی متخصص و آگاه – است که بسیار پرمشغله‌اند و به علت کارهای اجرایی متعدد عموما فرصتی برای اندیشیدن ندارند و با مساله قرآن در جامعه نیز درگیر نیستند برای مثال چگونه ممکن است وزیر بهداشت با مسائل متعدد و دغدغه‌های مختلفی که در حوزه بهداشت کشور وجود دارد بتواند فضای قرآنی کشور را تحلیل و برای پیشبرد این فضا به سمت اهداف تعیین شده طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده نظر تخصصی دهد؟ و وزیر به عنوان ماشین امضا صرفا آنها را تایید نهایی می‌کند! لذا عجیب نیست که می‌بینیم جلسات شورا در سال‌های اخیر یا تشکیل نشده و یا با حضور کمرنگ اعضای دولت تشکیل شده است.
آیا ساختارسازی یک راه حل است؟ یکی از مشکلات دیگری که در سند منشور نیز مشخص است این است که بلافاصله بعد از تعریف چشم‌انداز، به شکل‌دهی ساختاری جدید برای تحقق اهداف منشور پرداخته است. درحالیکه انتظار میرود بیشتر از پرداختن به ساختار و ابعاد آن به تبیین ابعاد مساله عدم انس و ارتباط عموم مردم با قرآن پرداخته و راهبردهای موجود بررسی شده و سپس با بیان منطقی راهبردی کلیدی انتخاب شود و متناسب با آن عملیاتی گام به گام و دقیق طراحی گردد. حال برای اجرایی شدن این عملیات نوبت طراحی و ایجاد ساختار متناسب است. (البته ایجاد ساختار و وظیفه سپاری به ارکان اجرایی و دولتی لازم است اما کافی نیست.)
حتی اگر فرض کنیم به یک راه حل عملیاتی رسیده‌ایم و اکنون برای پیاده کردن آن نیاز به یک ساختار داریم باید پرسید آیا امکان اصلاح ساختارهای قبلی و استفاده از ظرفیت‌هایی که ساختارهای قبلی ایجاد کرده‌اند وجود ندارد؟ ساختار جدید باید پاسخ‌گوی این سوال باشد که چرا ساختارهای قبلی کارآمد نبودند و در ساختار فعلی چه تمهیداتی اندیشیده شده که کارآمد باشد و مشکلات ساختارهای قبلی را نداشته باشد؟ پاسخ این سوال آن قدر باید مطمئن، تضمین شده و قانع کننده باشد که صرف هزینه‌های مالی و انسانی زیادی برای ایجاد یک ساختار جدید امری کاملا منطقی و معقول باشد. متاسفانه نگاه ساختار محور که راه حل مسائل را در ایجاد ساختار میبیند در بین مسئولین شایع است. درحالیکه ساختار به تنهایی راه حل نیست بلکه مسیری برای اجرایی شدن راه حل است.
سخن آخر در نهایت به مسئول جوان و خوش فکر و انقلابی سازمان تبلیغات پیشنهاد میکنیم به جای ایجاد ساختار جدید و کاملا موازی با شورای توسعه فرهنگ قرآنی با حمایت و پشتیبانی خود فضایی برای اندیشه‌ورزی نخبگان و فعالان حول دلایل ناکارآمدی‌های موجود و یافتن راهبرد کلیدی برای اصلاح وضع موجود فراهم کند تا بتوان با استفاده از ظرفیت‌های موجود تغییری در فضای قرآنی جامعه رقم زد؛ و البته این مهم نیازمند حضور افراد جوان و خوش فکر و دغدغه‌مند و آشنا با فضاست؛ وگرنه از افرادی که در چهارچوب فکری فعلی تنفس میکنند تحولی شگرف انتظار نمیرود.