زورآزمایی ایران و آمریکا در جنگ نرم/ ترامپ باید ایدئولوژی جوانان ایرانی را هدف بگیرد +عکس و فیلم

سرویس جنگ نرم حلقه وصل – آمریکایی‌ها به خوبی می‌دانند که با جنگ سخت نظامی نمی‌توانند به اهداف بلندمدت خود در قبال ایران دست پیدا کنند. بنابراین تمام توان خود را روی جنگ نرم سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بسیاری از اندیشکده‌های آمریکایی نیز در همین راستا برای پی بردن به شناسایی نقاط قوت و ضعف ایران در حوزه جنگ نرم تلاش کرده و بر اساس نتایج بررسی‌های خود به واشینگتن جبهه‌هایی را در جنگ نرم معرفی نموده‌اند که معتقدند نبرد در آن‌ها به سود آمریکا تمام خواهد شد. اندیشکده شناخته‌شده و تأثیرگذار «مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل» ( CSIS) یکی از همین اندیشکده‌هاست که اخیراً طی گزارشی تحت عنوان «جنگ نرم آمریکا با ایران [۱] » به قلم «سِث جونز» مدیر «پروژه تهدیدهای فراملی» و مشاور ارشد «برنامه امنیت بین‌الملل» و همچنین «دانیکا نیولی» مدیر برنامه و محقق پروژه تهدیدهای فراملی در این اندیشکده به همین مسئله پرداخته است. آن‌چه در ادامه می‌آید، خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات گزارش نسبتاً مفصل مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل است.

برای خواندن متن کامل گزارش، روی تصویر بالا یا همین نوشته کلیک کنید

لازم به ذکر است که حلقه وصل صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید حلقه وصل نیست.

بنیان و ابزارهای قدرت نرم ایران

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل در پیش‌زمینه گزارش خود موضوع جنگ نرم میان ایران و آمریکا را به طور کلی این‌گونه تشریح می‌کند:

ایران درگیر یک جنگ نرم با آمریکاست. این کشور از ابزارهای رسمی و غیررسمی برای نفوذ روی ملت‌ها در سراسر جهان استفاده می‌کند و کمپین اطلاعاتی خود را با استفاده از رسانه ملی، مراکز فرهنگی، دانشگاه‌ها و بنیادهای خیریه جمهوری اسلامی گسترش داده است. اما نظام سیاسی استبدادی ایران و تلاش‌های این کشور برای کنترل دسترسی به اطلاعات، تهران را در مقابل کمپین اطلاعاتی آمریکایی و غربی آسیب‌پذیر می‌کند. نقطه ضعف‌های ایران نشان می‌دهد که یک بُعد اصلی در رقابت آمریکا با ایران باید بعد ایدئولوژیک باشد.

این اندیشکده آمریکایی «قدرت نرم» را توانایی «شکل‌دهی به اولویت‌های دیگران با از طریق جذب به جای اجبار» تعریف می‌کند و توضیح می‌دهد:

نفوذ ایران در لبنان، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های قدرت نرم ایران در خاورمیانه است (+)

جونز و نیولی در ادامه در خصوص ابزارهای جنگ نرمی ایران توضیح می‌دهند:

صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل درباره رسانه ملی ایران توضیح می‌دهد:

لوگوی صدا و سیمای ایران متشکل از عبارت «لا اله الا الله»، دو کلمه «لا» در راست و چپ (به نشانه نه به شرق و غرب)، و یک نماد چشم است (+)

نویسندگان گزارش می‌نویسند: «از آن‌جایی که ایران رسانه‌های بین‌المللی را یکی از میدان‌های مهم نبرد در جنگ نرم می‌داند، مأموریت‌های رسانه ملی این کشور هم شامل عناصر تهاجمی می‌شود و هم عناصر تدافعی: ترویج جهان‌بینی ایران و صدور ایدئولوژی انقلاب، در کنار دفاع از جمهوری اسلامی مقابل آن‌چه که سازمان‌های «متخاصم» غربی تلقی می‌شوند، مانند «صدای آمریکا» و بی‌بی‌سی [۶] .» جونز و نیولی سپس شبکه‌های ایرانی را که برای مخاطبان خارجی برنامه پخش می‌کنند مختصراً معرفی می‌کنند: العالم، سحرتی‌وی، الکوثر، پرس‌تی‌وی، هیسپان‌تی‌وی، آی‌فیلم‌تی‌وی و جام‌جم.

شبکه‌های صدا و سیما برای مخاطبان خارجی و زبان‌های مورد استفاده در این شبکه‌ها (+)

سه شبکه جام‌جم برای مخاطبان فارسی‌زبان: جام‌جم ۱ برای اروپا و خاورمیانه، جام‌جم ۲ برای آمریکای شمالی، جام‌جم ۳ برای خاورمیانه، آسیا و اقیانوسیه (+)

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل به اهمیت رسانه ملی ایران و نقش کارکنان آن به عنوان «سربازان جنگ نرم» نیز اشاره می‌کند و درباره فعالیت‌های این شبکه‌ها در شبکه‌های اجتماعی این‌گونه توضیح می‌دهد:

شبکه‌های رسانه ملی ایران عموماً بیش‌ترین فعالیت را در فیس‌بوک دارند، جایی که صفحه‌های شبکه‌های پرس‌تی‌وی، العالم، الکوثر، سحرتی‌وی، هیسپان‌تی‌وی و آی‌فیلم‌تی‌وی در مجموع ۱۶/۵ میلیون «لایک» دارند. رسانه ملی ایران در سایر پلتفرم‌ها عملکرد ضعیف‌تری دارند: این سازمان و تمامی شاخه‌های آن در مجموع تنها حدود ۱/۵ میلیون دنبال‌کننده در توئیتر و اینستاگرام دارند. به نظر می‌رسد نفوذ بین‌المللی رسانه ملی ایران هم در مقایسه با رسانه‌های دیگر محدود باشد. شبکه‌های رسانه ملی ایران در مجموع، تعداد دنبال‌کننده‌های کم‌تری از تمامی شبکه‌های بین‌المللی دیگر در توئیتر، فیس‌بوک، یوتیوب، اینستاگرام و تلگرام دارند و این نشان می‌دهد که نفوذ این سازمان در رسانه‌های اجتماعی در سراسر دنیا کم‌رنگ‌تر است.

نفوذ شبکه‌های خارجی صدا و سیمای ایران در (از تیره به روشن) تلگرام، اینستاگرام، یوتیوب، فیس‌بوک و توئیتر (+)

اندیشکده آمریکایی مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل که از همان ابتدا ابزارهای قدرت نرم ایران را به دو دسته رسمی و غیررسمی تقسیم کرده بود، درباره ابزارهای غیررسمی ایران هم توضیح می‌دهد. البته مطابق انتظار، استفاده از این ابزارها «پروپاگاندا» و تبلیغ «اطلاعات غلط» توصیف می‌شود، حتی در مورد حمایت از توافق هسته‌ای (که آمریکا به شکل غیرقانونی از آن خارج شد)، دفاع از سپاه پاسداران (که دولت ترامپ در اقدامی بی‌سابقه آن را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داد) و انتقاد از تداوم حمایت واشینگتن از جنایات ائتلاف سعودی در یمن (که جامعه جهانی متفق‌القول آن را محکوم می‌کند). در گزارش مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل در این‌باره می‌خوانیم:

مقایسه نفوذ خارجی صدا و سیمای ایران با شبکه‌های الجزیره (قطر)، راشاتودی (روسیه)، فرانس ۲۴ (فرانسه)، دویچه‌وله (آلمان)، بی‌بی‌سی (انگلیس) و سی‌ان‌ان (آمریکا) (+)

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل درباره سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی توضیح می‌دهد:

درباره گستره فعالیت‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در گزارش می‌خوانیم:

دفاتر «رسمی» سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در خارج از کشور (+)

نویسندگان گزارش با اشاره به نقش سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در تعیین وابسته‌های فرهنگی در سفارت‌خانه‌های ایران، از روابط این وابسته‌ها با خواص فرهنگی در کشورهای میزبان یاد می‌کند و خاطرنشان می‌کند که این سازمان علاوه بر دفاتر رسمی و غیررسمی، گروه‌های زیرمجموعه دیگری هم دارد که برای تحقق اهداف دیپلماتیک آن تلاش می‌کنند، از جمله:

◄ مجمع جهانی اهل‌بیت، که ناظر بر روابط با جمعیت‌های شیعه در جهان است؛

◄ مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، که بر روابط با مسلمانان غیرشیعه است؛

◄ سازمان تبلیغات اسلامی، که مطالب مذهبی و غیرمذهبی منتشر می‌کند و مبلغ به کشورهای دیگر اعزام می‌نماید؛

◄ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، که آن هم مبلغ و روحانی به خارج از کشور اعزام می‌کند؛ و

◄ مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌ها، که با شخصیت‌ها و مؤسسات مذهبی در داخل و خارج ایران گفت‌وگو می‌کند.

چارت سازمانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (+)

دانشگاه‌های بین‌المللی ایران

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل ابزار دیگر قدرت نرم ایران را «دانشگاه بین‌المللی مصطفی» (به عربی: «جامعه المصطفی العالمیه»؛ به اختصار «جامعه المصطفی») معرفی می‌کند و توضیح می‌دهد:

جونز و نیولی درباره گستره فعالیت‌ها و نفوذ جامعه‌المصطفی می‌نویسند:

محل ۵۸ عدد از نهادهای زیرمجموعه و وابسته به جامعه‌المصطفی در داخل و خارج ایران، از جمله «کالج اسلامی لندن» و شعبه‌های روزافزون در غرب آفریقا (+)

بنیادهای خیریه

نویسندگان گزارش آخرین ابزار قدرت نرم ایران را بنیادهای خیریه جمهوری اسلامی می‌دانند و در این‌باره تشریح می‌کنند:

جونز و نیولی به نام برخی از این بنیادها مانند بنیاد شهید (بنیاد شهید و امور ایثارگران) و بنیاد مستضعفان و جانبازان نیز اشاره می‌کند، اما تنها درباره قدرت نرم و نفوذ خارجی سه بنیاد توضیح مختصری می‌دهد:

◄ کمیته امداد امام خمینی کمک‌های مردمی را [در کشورهای دیگر] جمع‌آوری و کمک‌هزینه‌های مالی را برای اهداف رفاهی، فرهنگی و آموزشی در کشورهایی مانند افغانستان، آذربایجان، عراق، لبنان، سوریه و تاجیکستان توزیع می‌کند؛

◄ بنیاد سینمایی فارابی به ترویج سینما می‌پردازد و ابزار قدرتمندی برای انتشار ایدئولوژی‌های اسلامی است؛ و

◄ آستان قدس رضوی در مشهد نیز دارای چندین کتاب‌خانه و موزه است و مطالب اسلامی را به زبان‌های انگلیسی، عربی، فارسی، اردو و ترکی منتشر می‌کند.

کمیته امداد امام خمینی در کشورهای دیگر به جمع‌آوری و توزیع کمک‌های مردمی بر اساس الگوی داخل کشور اقدام می‌کند (+)

نقاط ضعف و فرصت‌ها

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل در انتهای گزارش خود بار دیگر ایران را به انتشار اطلاعات غلط متهم می‌کند و با اذعان به نفوذ عمیق ایران در جوامع شیعه در لبنان و عراق و همچنین در غرب آفریقا و آمریکای لاتین، مواردی را نیز خاطرنشان می‌کند که از دید جونز و نیولی نقاط ضعف استراتژی جنگ نرم ایران محسوب می‌شوند. این بخش از گزارش، با ادعاهایی همراه است که صحت آن‌ها در هاله‌ای از ابهام است، اما طرح آن‌ها از آن جهت اهمیت دارد که پیشنهادهای اندیشکده مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل به دولت آمریکا بر اساس همین ادعاها استوار است. نقاط ضعف قدرت نرم ایران به‌زعم نویسندگان گزارش از این قرار است:

کاراکتر «حشمت علوی» یکی از عملیات‌های اطلاعاتی مجاهدین خلق برای جهت‌دهی به افکار عمومی در آمریکا و غرب بود (جزئیات بیش‌تر) (+)

◄ دیدگاه‌های منفی در بخش اعظم جهان اسلام: طبق نظرسنجی‌ها، دیدگاه‌های منفی نسبت به ایران در اغلب مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا افزایش پیدا کرده یا در حد بالا باقی مانده‌اند. به عنوان مثال، یک نظرسنجی نشان داد که ایران (در کنار آمریکا) در فهرستی که شامل روسیه، چین، اتحادیه اروپا، ترکیه و عربستان می‌شد، نامحبوب‌ترین دولت در خاورمیانه است. خارج از خاورمیانه و شمال آفریقا نیز برخی نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که دیدگاه‌ها درباره ایران در آمریکای شمالی، اروپا، آسیا و آمریکای لاتین، از جمله در کشورهای دارای اکثریت مسلمان مانند مالزی و اندونزی، منفی‌تر شده یا منفی باقی مانده‌اند. یک استثنای قابل‌توجه، لبنان است، جایی که بخش قابل‌توجهی از مردم با ایران هم‌جهت هستند و حزب‌الله بخشی از دولت است. عراق نیز استثنای دیگری است که در آن اکثریت جمعیت، شیعه هستند و ایران نفوذ قابل‌توجهی در این کشور دارد. با این حال، بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸، محبوبیت ایران در میان شیعیان عراق نیز بیش از ۳۰ درصد کاهش پیدا کرد. این شکاف‌ها فرصت‌هایی برای آمریکا و شرکایش از جمله کشورهای خلیج [فارس] فراهم می‌کنند تا به تعامل با جمعیت‌های شیعه در عراق ادامه دهند. برای مثال، ریاض رابطه‌ای سیاسی و اقتصادی با مقتدی صدر، از سیاستمداران و رهبران شبه‌نظامیان شیعه در عراق برقرار کرده است. ممکن است فرصت‌هایی برای عراق وجود داشته باشد تا شهرهای جنوبی‌اش مانند بصره با کشورهای حوزه خلیج [فارس] مانند عربستان و کویت به منظور توسعه روابط اقتصادی (از جمله در حوزه‌های راه‌آهن، جاده و برق) ارتباط برقرار کنند.

نویسندگان گزارش به‌رغم ادعای محبوب نبودن ایران در منطقه، از لبنان به عنوان کشوری کاملاً هم‌سو با ایران یاد می‌کنند (+)

استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای برای مخابره پیام به مخاطبان خارجی یکی از ابزارهای ایران برای گسترش نفوذ بین‌المللی است (+)

اهمیت ایدئولوژی؛ توصیه به دولت آمریکا

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل در انتهای گزارش خود به نگرانی رهبر ایران درباره «آسیب‌پذیری نسل جوان» در مقابل تبلیغات غربی اشاره می‌کند و می‌نویسد:

نگرانی [آیت‌الله] خامنه‌ای قابل‌درک است، چراکه اگرچه دیش‌های ماهواره در داخل ایران ممنوع هستند، اما دست‌کم ۷۰ درصد از مردم این کشور از این دیش‌ها برای دریافت کانال‌های ماهواره‌ای از خارج کشور استفاده می‌کنند. در طول تاریخ، این برنامه‌ها عمدتاً توسط کمپانی‌های رسانه‌ای غربی، مانند «بی‌بی‌سی فارسی»، شبکه خبری فارسی «صدای آمریکا»، و «رادیو فردا» (شعبه ایرانی «رادیو اروپای آزاد / رادیو آزادی») تولید و پخش می‌شده‌اند. با این حال، طی سال‌های اخیر، محبوبیت این شبکه‌ها تحت‌الشعاع شبکه‌های کوچک‌تر و بسیار هدفمندی قرار گرفته است که اغلب توسط ایرانی‌ها در تبعید ایجاد شده‌اند. محبوب‌ترین این شبکه‌ها «من‌وتو» است؛ شبکه‌ای مستقر در لندن با برنامه‌های خلاقانه که برای جذب نسل‌های جوان‌تر طراحی شده‌اند و سال ۲۰۱۸ معادل ۴۰ میلیون بیننده را به خود اختصاص دادند.

شبکه من‌وتو یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای است که سعی در جذب جوانان به فرهنگ غربی دارد (+)

مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل نهایتاً تلویحاً به نقش رسانه‌های خارجی در اعتراضات در ایران اذعان می‌کند و ضمن «نقطه‌ضعف» معرفی کردن این اعتراضات برای تهران، به دولت آمریکا توصیه می‌کند:

آسیب‌پذیری‌های ایران نشان می‌دهد که یک بُعد اصلی در رقابت آمریکا با ایران باید بعد ایدئولوژیک باشد. هرچه باشد، کمپین اطلاعاتی آمریکا علیه اتحاد جماهیر شوروی (شامل پلتفرم‌ها و نظام‌هایی مانند رادیو اروپای آزاد / رادیو آزادی، صدای آمریکا، و «آژانس اطلاعات آمریکا») برای پیروزی در جنگ سرد بسیار مهم بود. نقاط قوت آمریکا، از جمله ارزش‌های دموکراتیک و تعهد به داشتن رسانه‌های آزاد و مستقل، اتفاقاً برخی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف ایران نیز هستند. آمریکا و شرکای دولتی، رسانه‌های خبری و حتی بخش خصوصی باید پوشش خود درباره چالش‌های سیاسی و اقتصادی رژیم ایران را افزایش دهند، پوشش اعتراضات در این کشور (از جمله دلایل آن‌ها) را تقویت کنند و حتی به معترضین کمک نمایند. «برنامه آزادی اینترنت» وزارت خارجه آمریکا که به دنبال مقابله با تلاش‌های حکومت‌های مستبد مانند ایران در راستای سانسور، نظارت و کنترل اینترنت است، موفقیت‌هایی را در کمک به افراد برای دور زدن فایروال‌ها با استفاده از ابزارها و نرم‌افزارهایی مانند «تور» کسب کرده است. واشینگتن‌پست همچنین باید بودجه دیپلماسی عمومی و سایر عملیات‌های اطلاعاتی خود را نیز افزایش دهد، درست همان‌طور که در طول جنگ سرد این کار را انجام داد. شاید بهترین حمله علیه ایران و رژیم مستبد آن صرفاً استفاده از ابزارهای نظامی، مالی یا دیپلماتیک نباشد، بلکه استفاده از قدرت نرم باشد.