روایت طلبه اصفهانی از اوضاع کشمیر

حلقه وصل: طلبه‌ای که با دعوت «سرباز روح‌الله رضوی» کشمیری فعالی که در ایران مشغول به تحصیل است، همراه با یک روحانی اهل سنت استان گلستان برای شرکت در همایش بین‌المللی مذاهب اسلامی به تازگی به هند و سپس به کشمیر سفر کرده است.

حجت‌الاسلام مسائلی روایتی تازه، ایرانی و ناب از این روزهای کشمیر دارد؛ منطقه‌ای که مدعیان حقوق بشر و حکام جهان اسلام گویی بر آن چشم بربسته‌اند.

ماحصل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

 از سفرتان بگوئید، چه شد که در این اوضاع به کشمیر رفتید؟

در سفری که به کشمیر داشتم، حضور گسترده نظامیان در این منطقه بسیار جلب نظر می‌کرد، در بیشتر شهرهای کشمیر در خیابان‌های اصلی هر صد متر یک نیروی مسلح ارتشی ایستاده بود و فضا را کنترل می‌کردند، شهر از نظر مذهبی شهری پر شور بود، اکثریت مسلمانان کشمیر اهل سنت هستند و تعلق خاطر خاصی به ایران دارند.

گفته می‌شود فردی به اسم میر سیدعلی همدانی را واسطه مسلمان شدن این منطقه می‌دانند، فردی که سال‌ها قبل همراه با عده‌ای پس مهاجرت به این منطقه عده زیادی را مسلمان‌نشین می‌کنند.

کشمیر منطقه خوش آب و هوایی است، نکته جالب وجود درخت‌های چنار بسیار بزرگ و قطور همانند ایران است که نماد این شهر هم محسوب می‌شوند و گفته می‌شود توسط این شخص کاشته شده‌اند، با اینکه در دوره‌های تسلط انگلیس بر این منطقه با فرهنگ ایرانی حاکم بر آن منطقه مبارزه شد اما هنوز کتیبه‌هایی به زبان فارسی در کشمیر وجود دارد.

چرا شعله علاقه به زبان فارسی در دل‌های مردم این منطقه روشن است؟

در محل برگزاری نماز جمعه کشمیر هم تعداد زیادی از شعرای فارسی زبان مدفون هستند و اهالی منطقه با اینکه زبان فارسی نمی‌دانستند اما در صحبت‌های خود از اشعار فارسی بسیار استفاده می‌کردند یا در سخنرانی‌ها اشعاری از جناب سعدی و حافظ که برای آن‌ها بسیار شناخته شده بود را به کار می‌بردند.

کشمیری‌ها به زبان فارسی بسیار علاقه‌مند هستند و از کودکی اشعار و سرود فارسی با آن‌ها کار می‌شود، در این حوزه هم از طرف ما فعالیت‌هایی انجام می‌شود اما به مقدار مطالبات آن‌ها نیست.

 رویکرد غالبی هم در بین مسلمانان کشمیر وجود دارد؟

در منطقه کشمیر آنچه برجسته است، رویکرد تصوفی و پررنگ بودن عرفان است، اعضای مذهبی بیشتر به این دو رویکرد متمایل هستند و همین مسأله دوری از افراطی‌گری مذهبی را موجب می‌شود، البته ممکن است افراد افراط‌گرایی هم وجود داشته باشند، اما غالب نیست که خود باعث بهتر شدن تعاملات مسلمانان شده است.

 مشکلی برای حضورتان با لباس روحانیت نبود؟

در زمان سفرم به کشمیر با اینکه برخی توصیه کرده بودند مسأله روحانیت حساسیت‌های خاص خود را دارد و توصیه داشتند با لباس روحانیت در اماکن عمومی حضور پیدا نکنید، اما هرجایی که لباس روحانیت را بر تن داشتم شاید برای بعضی مردم عجیب بود، اما برخورد منفی نسبت به آن وجود نداشت و تا با افراد ارتباط گرفته می‌شد و متوجه می‌شدند که این پوشش برای روحانیون ایران است، برای آن‌ها خشنودکننده بود و از ایران استقبال می‌کردند.

وضعیت پاسپورت ایرانی اینجا چطور بود؟

در بازگشت به ایران، شخصی که یک نظامی مسلمان بود و در فرودگاه بازرسی انجام می‌داد، علیرغم ملاحظات نظامی بسیاری که در فرودگاه انجام می‌شد بعد از اینکه متوجه شد من ایرانی هستیم سریع همه کارهایی که باید را انجام داد تا دچار مشکل نشویم، گاهی اوقات در بعضی کشورها پاسپورت ایرانی ارزش ندارد اما در کشمیر این هویت ایرانی باعث ارزش و احترام برای ما بود.

در مناطق شیعه‌نشین کشمیر با اینکه خودشان روحانی داشتند اما وقتی ما به واسطه ایرانی بودن وارد مجالس می‌شدیم، احترام زیادی به ما گذاشته می‌شد و ابراز احساسات آن‌ها ما را شرمنده می‌کرد.

 کشمیری‌ها با انقلاب اسلامی چه نسبتی دارند؟

به آن‌ها گفتم با استناد به آیه قرآن درباره یهودی یا نصرانی بودن حضرت ابراهیم (ع)، اگر ما ایرانی‌ها از امام خمینی و مقام معظم رهبری پیروی نکنیم امام و رهبری برای ما نیست، و اگر شما از آنان پیروی کردید امام و رهبری برای شماست، ما باید بدانیم که اگر در راه اسلام و انقلاب کم کاری کنیم افرادی هستند که خط و مشی امام خمینی را در جهان پیروی کنند، در برخی کشورهای هندی آرمان‌های امام را بسیار پرشورتر از ما دنبال می‌کنند.

نمادهای ایرانی در کشمیر بسیار پررنگ است، راننده تاکسی که ما را به محل همایش می‌برد آهنگ‌های انقلابی ایرانی گذاشته بود، وقتی از او پرسیدم شما فارسی متوجه می‌شوید گفت نه، اما به این آهنگ‌های حماسی فارسی علاقه‌مندم.

سازمان‌هایی مانند اوقاف آن‌ها علاقه‌مند به ارتباط‌گیری با ارگان‌ها و سازمان‌های انقلابی ایران هستند، منطقه‌ای در کشمیر هست که به آن ایران «صغیر» اطلاق می‌شود و خود مردم هم بر این اسم تأکید داشتند و خواهان ارتباط‌های فرهنگی با ایران بودند.

 از مهمترین خاطره‌ای که از این سفر دارید، برایمان بگویید.

 یکی از نکات جالب سفرم به کشمیر این بود که یکی از افرادی که سیمای سلفی داشت و یک سنی فعال سلفی محسوب می‌شد، طی سخنان خود بر نهضت امام حسین (ع) تأکید می‌کرد و می‌گفت از یک فردی پرسیدند چه مذهبی داری گفت بعد از عاشورا مردم یا یزیدی هستند یا حسینی. کسی که خط مشی دین را می‌رود حسینی است و کسی که برخلاف دین است راه یزیدی.

این صحبت‌ها از یک سلفی نشان می‌دهد ظرفیت ایجاد فرهنگ مقاومت در کشمیر، اگر درست تبیین شود وجود دارد، اما ما این ظرفیت را به سمت و سوی دیگر سوق می‌دهیم.

علاقه مردم کشمیر در مناقشه دو کشور به کدام سمت بیشتر است؟

چون مردم کشمیر مسلمان هستند و خود را در اقلیت می‌دانند موضع‌گیری خاصی در تحولات امنیتی دارند و تمایل دارند به پاکستان ملحق شوند؛ آن‌ها می‌بینند که بخش‌های تندروی هندو که به قدرت رسیده‌اند این منطقه را از جهت برگزاری مراسمات مذهبی در مضیقه قرار داده‌اند، حتی نماز جمعه، با اینکه شعار خاصی هم داده نمی‌شود و بیشتر جنبه دینی دارد و بحث سیاسی کمتر است، با ملاحظات خاصی برگزار می‌شود، مردم بحث امنیت مذهبی خود را در خطر می‌بینند. جریان‌های انحرافی مانند وهابیت در کشمیر فعالیت گسترده ندارند و بیشتر فعالیت‌های مذهبی رویکرد عرفانی دارد، تصوف موجود در کشمیر هم رویکرد منحرفانه ای ندارد.

چرا دو روحانی شیعه و سنی ایرانی با هم به کشمیر رفتند؟

در سفرم به کشمیر من و روحانی اهل سنتی از استان گلستان با هم بودیم، وقتی مردم می‌دیدند یک روحانی سنی و شیعه با هم دوست هستند و فعالیت تبلیغی می‌کنند برای آن‌ها جالب بود.

جلسات ما در خصوص پاسخگویی به شبهات به ویژه درباره مسائل اهل سنت در ایران بود، تا به حال اینکه یک روحانی اهل سنت برای سخنرانی و اتحاد مسلمانان به تشریح وضعیت مسلمانان در ایران بپردازد، ندیده بودند و برای آن‌ها جذاب بود و به همین دلیل حتی از گزاره‌های شیعه که مطرح می‌شد هم استقبال می‌کردند.

بر اساس تجارب این سفر، بگویید منازعه کشمیر از کجا شروع شده است؟

بعد از استقلال شبهه جزیره هند، کشمیر در تقسیم‌بندی‌ها قرار نگرفت که منجر به منازعه‌ای شد و امروز قسمتی در دست هند و قسمتی از آن در دست پاکستان و بخش کوچکی هم در چین قرار دارد. به واسطه بافت منطقه 90 درصد مسلمان هستند، بخشی طرفدار خودمختاری و بخشی هم چون می‌دانند بحث استقلال بسیار سخت میسر می‌شود تحت سلطه پاکستان بودن را می‌پسندند، که علاقه به ملحق شدن به پاکستان در منطقه غالب است.

 کشمیر و ظرفیت گردشگری‌اش تهدید است یا فرصت؟

با اینکه منطقه کشمیر مستعد توریست‌پذیری است، اگر فضا در ملاحظات امنیتی نباشد اقتضای توریستی بودن این مکان به سمتی می‌رود که در صورت خودمختاری کشمیر، تصرفاتی توسط هندوها انجام شود و چون جمعیت زیادی از هند در آنجا وجود دارد، بعد از جدا شدن کشمی،ر زمین‌های آن‌ها را خواهند خرید تا ظاهر منطقه از مسلمان بودن خارج شود.

تا قبل از لغو خودمختاری هند، قوانینی را ایالت همان‌جا برای جلوگیری از نفوذ ادیان و هندوها مانند منع فروش اراضی و زمین‌های به غیرمسلمانان را وضع کرده بود که روند این نفوذ را سخت‌تر می‌کرد، گویی که مردم کشمیر از کل امت اسلامی جدا شده‌اند.

نظرتان در مورد موضع‌گیری‌های داخلی درباره کشمیر چیست؟

لحن و بیان موضع‌گیری‌های وزارت خارجه ایران بیشتر دیپلماتیک است تا به کسی برنخورد، نمونه آن ارتباط تلفنی رئیس‌جمهور ما با پاکستان بود، موضعی که به کسی برنخورد در حالی که جمهوری اسلامی باید حامی مظلومان و مسلمانان باشد کافی نیست.

مردم کشمیر بعد از سلب خودمختاری، طی روزهای اخیر بلاتکلیف مانده‌اند و چشم امید و توقع از ایران دارند، حکومت سنگین نظامی در کنار قطع اکثر شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی و خطوط تلفن ثابت و همراه و اینترنت باعث شده اخبار لغو قانون 370 به گوش بسیاری از کشمیری‌ها نرسد؛ کل منطقه محصور شده و فضای امنیتی به وجود آمده است و در حقیقت سلب آزادی مدنی مردم شده که در ادامه ممکن است به دلیل منازعه‌ای که وجود دارد اتفاقات ناگواری رخ بدهد.

 علمای شیعه در برابر این ظلم چه واکنشی نشان داده‌اند؟

انقلاب اسلامی باید حساس باشد که این منطقه از هویت اسلامی خود دور نشود و مسلمان‌زدایی صورت نگیرد، این اقدام هند باید به صراحت محکوم شود. به جز اینکه موضع سیاستمداران در روند مسائل کشمیر تأثیرگذار است، در عرصه جامعه نیاز است سازمان‌های مردم‌نهادها، مراجع و علمای شیعه هم موضع‌گیری صریح‌تری در این خصوص داشته باشند اما آنچه دیده می‌شود کم‌کاری است.

 مطالبه‌گری و موضع‌گیری ایرانی‌ها چه تأثیری در تحولات کشمیر دارد؟

 بیانیه‌های موضع‌گیری و محکوم کردن اقدام هند توسط مراجع انقلابی هیچ فایده‌ای هم که نداشته باشد که حتماً دارد، حداقل در تاریخ ثبت خواهد شد که ما در قبال رویدادهایی مثل کشمیر ساکت نبودیم و شاید بتواند از برخی اقدامات که در ادامه برای آینده کشمیر برنامه‌ریزی‌شده جلوگیری و جلوی اقدامات افزون‌تر را بگیرد.

متأسفانه درباره کشمیر از نهادهایی که حامی شعارهای انقلاب هستند، بیانیه و موضع‌گیری کمی دیدم، شاید علت آن است که ما گاهی مترصد هستیم مثلاً در قضیه مقاومت اسلامی یک کلمه از زبان مقام معظم رهبری بیان شود بعد آن را بنر کنیم و حرف ایشان را دنبال کنیم، در حالی که در مواردی که پای مظلوم به میان آمده به عنوان مسلمان باید خودمان پیشرو باشیم، اگر صحبت‌های مقام معظم رهبری درباره فلسطین نبود آیا ما هیچ‌وقت به این نتیجه می‌رسیدم که باید از فلسطین حمایت کنیم؟

همان وضعیتی که درباره فلسطین هست امروز درباره کشمیر هم هست، به طوری که کم کم از جغرافیای جهان اسلامی حذف خواهد شد؛ آیا شعارهای امام درباره حمایت از مظلوم را باور نداریم؟ یا در حد همان شعار در ذهنمان هستند؟ بعضی توقع دارند که امام زنده بشود و خط مشی جزیی به ما بدهد یا مقام معظم رهبری در همه جزئیات ورود پیدا کند و درباره آرمان‌های انقلاب اسلامی یک موضعی بگیرند بعد ما موضع را مطالبه کنیم.

نه تنها از سمت نهادهای انقلابی موضع‌گیری خاصی درباره کشمیر انجام نشده بلکه حتی مطالبه‌گری در این باره هم کم بوده است، باید سازمان‌های مردم‌نهاد، تشکل‌های دانشجویی و دانش‌آموزی یا طلاب به صورت خودجوش این شعار انقلابی در حمایت از مظلوم را از مسؤولان مطالبه کنند، در این صورت اگر مطالبه از سمت مردم مطرح شود، اگر وزارت خارجه هم موضعی گرفت که نیاز به هزینه بود برای مردم سؤال پیش نمی‌آید که مثلاً چرا ایران برای کشمیر هزینه می‌دهد.

لحن ایران در مورد قضیه کشمیر در برابر ترکیه دیپلماتیک است و لحن ترکیه صریح‌تر از ایران بود؛ باید از پوسته مصلحت‌سنجی خارج شده و بر اساس و نیازهایی هست و از سر اعتقاد موضع گرفت.

 رد پای استعمار، انگلیس و رژیم صهیونیستی در تاریخ کشمیر دیده می‌شود؟

به وجود آمدن مشکل کشمیر در ابتدا ریشه انگلیسی دارد و همچنان این حساسیت‌ها توسط دولت غربی درباره کشمیر هست که این منطقه به امت اسلامی و پاکستان ملحق شود، امروز دولت هند ارتباط گسترده‌ای با رژیم صهیونیستی دارد و گفته می‌شود بسیاری از تدابیر امنیتی در کشمیر با پیشنهاد اسرائیل اجرا می‌شود که خود باعث ایجاد تشابهی بین منطقه کشمیر و فلسطین اشغالی شده است.

تعاملات سیاسی بین ایران و هند در سال‌های اخیر به واسطه برخی مسائل حاشیه‌ای و استراتژیک برجسته شده است، هندی که در سیاست‌های خود بیشتر پیروی سیاست غرب است، اما اصالت روابط ایران با پاکستان است، روابط ایران با هند از نظر فرهنگی و دینی نیست، ما باید اصالت سیاست به ذات داشته باشیم که برای ما در نزدیکی به پاکستان است؛ نیاز داریم در لایه‌های سیاست باید به صورت معرفتی و در بلند مدت کار شود.

 در واقع، معتقدید از نقطه اشتراکاتمان با مسلمانان کشمیر غافل شده‌ایم؟

طی سفر 9 روزه‌ای که به کشمیر داشتم، متوجه شدم کشمیر از جمله نقاطی است که اشتراکات که فرهنگی با ایران دارد، ما در هر نقطه جهان اسلام اشتراکاتی داریم که باید بر روی آن کار کنیم اما معمولاً مورد غفلت قرار می‌گیرد و آن شعارهای تفکر اسلامی ما و برگرفته از قران و اهل بیت است، لازم نیست حتماً با شیعه بودن مطرح و منتقل شود، ما نیاز داریم کار جدید ارائه دهیم.

روند تحولات آینده کشمیر را چطور ارزیابی می‌کنید؟

به واسطه تعاملات اخیر محدودیت‌های ارتباط با کشمیر بیشتر می‌شود، بسیاری از کشمیری‌ها علاقه‌مند به آمدن به ایران بودند و برای حضور در ایران برنامه‌ریزی می‌کردند، یکی از کارهای جدیدی که می‌شود انجام داد راه‌اندازی مسأله گردشگری فرهنگی با ایجاد ظرفیت فرهنگی برای توریست‌های اسلام‌گرا است.

مثلاً اگر افراد کشمیری به ایران یا مثلاً اصفهان آمدند با حضور در جمع‌های فرهنگی و یا مساجد که ظرفیت فرهنگی دارند این ظرفیت آماده باشد و برای آن‌ها به طور ویژه کتاب، مطالب و سی دی تهیه کنیم که بتواند نگاه به ایران را تغییر بدهند، در چند سال اخیر توریست‌های مختلفی از کشورهای عربی مانند تونس و فلسطین و... به ایران آمده بودند و ما آن‌ها را با اقتصاد مقاومتی آشنا کردیم و از تعدادی  از صنایعی که با نیت اقتصاد مقاومتی توسط افراد انقلابی به وجود آمده بود بازدید کردند و خواهان آن بودند که این نوع اقتصاد مقاومتی را به کشور خود منتقل کنند.

اگر می‌خواهیم در شکل‌گیری فرهنگ اسلام‌گرایی شور و شعف بدهیم باید تعاملات حضوری و حتی فضای مجازی بیشتر شود که خود منجر به ارتباط نزدیک خواهد شد، متأسفانه ارتباط ما با جهان اسلام کم است.

 یعنی معتقدید رویکردمان در انتقال معارف باید عوض شود؟

بعضی افرادی متولی انتقال معارف انقلابی شده‌اند که فکر می‌کنند با تغییر مذهب در جهان اسلامی می‌توانند این کار را انجام دهند یا انتقال معارف فقط در شیعه شدن است که این تفکر یکی از موانعی است که نشان می‌دهد برخی هنوز شعار وحدت اسلامی را درست در نیافته‌اند یا فکر می‌کنند ما در وحدت اسلامی می‌خواهیم سر اهل سنت کلاه بگذاریم یا بگویم علیه ما موضع نگیرید تا فضا دوستانه شود که کار شیعه کردن ما پیش برود.

در حالی که وحدت از سر اعتقاد است بعضی افراد اهل سنت هستند اما شعارهای امام خمینی را به خوبی درک کرده‌اند و تا آخرین قطره خون پایان می‌ایستند و برخی هم شیعه‌های انگلیسی می‌شوند.

 باید به این سمت پیش برویم که افراد را پیرو امام حسین (ع) و امام علی (ع) کنیم، اگر افراد در سیاست علوی و حسینی باشند اما شیعه هم نباشند، در بحث عقلانیت و معرفت پیرو امام باقر (ع) و امام صادق (ع) شوند اما شیعه هم نباشند اشکالی ندارد، شیعه بودن خوب است و ما بر اعتقاداتمان راسخ هستیم اما اگر هدف ما به جای ترویج معارف اهل‌بیت، شیعه کردن باشد این مسأله به وحدت اسلامی خسارت می‌زند.

و راهکار شما برای ایجاد این جبهه متحد؟

حادثه غدیر را باید به عنوان یک فعالیت غلبه شعارهای اسلام علوی بر اسلامی آمریکایی ترویج بدهیم و بر گزاره‌های مشترک جهان اسلام و اتحاد تأکید داشته باشیم.

اتحاد گاهی به معنی نداشتن منازعه است اما وحدت مدنظر امام خمینی زندگی مسالمت‌آمیز و پیش بردن آرمان‌ها با هم است، جهان اسلام باید دست به دست هم از مطالب حاشیه‌ای و از درگیر شدن با هم اجتناب کند تا قسمتی از آرمان توحیدی ولایی و علوی را پیش ببرد.

می‌توان بر ایجاد ظرفیت تبلیغ اسلام توسط روحانیون اهل سنت هم حساب کرد؟

در تعاملاتی که با مسلمان‌های کشمیر داشتیم، به صورت بارز تندروی و اعتراضی دیده نمی‌شد، البته یک حس غربت در بعضی اهل سنت بود که ارتباط برقرار کردن را سخت می‌کرد اما به یقین اگر ارتباط‌ها بیشتر شود همانطور که افراد منطقه و شیعیان گسترده‌تر شده‌اند و حتی روحانیون شیعه کشمیر به واسطه تحصیل در ایران به خوبی فارسی صحبت می‌کردند، ارتباط با اهل سنت هم بهتر می‌شود.

باید ظرفیتی را در ایران به وجود بیاوریم که اهل سنت هم برای تحصیل به ایران بیایند، ما با ادعای ام‌القرای جهان اسلام برای حدود یک میلیارد و 500 میلیون نفر مسلمان چه برنامه‌ای داریم؟ چقدر روی مشکلات آن‌ها داریم و ظلم‌هایی که به مسلمانان می‌شود حساسیت داریم؟ البته طلاب زبان‌دان ما هم کم هستند که برای تبلیغ وحدت به این مناطق سفر کنند، ما به سفیران اهل سنت که در جهان اسلام احتیاج داریم که برای ترویج وحدت جهان اسلام تبلیغ کنند و تأثیرگذار باشند.

ترغیب مسؤولان جهان اسلام برای سرمایه‌گذاری بیشتر فرهنگی از چه مسیری ممکن می‌شود؟

آینده کشمیر به سمت بدتر شدن می‌رود اگر موضع‌گیری‌های دولت، نخبگان، علما و دانشجویان و طلاب فعال شود می‌شود جلوی بدتر شدن را بگیریم و از فضای امنیتی به صورت مرور زمان خارج شود، اگر مسلمان‌ها بخواهند پیشرفت و رشد فرهنگی و اقتصادی داشته باشند این فضای امنیت باید شکسته شود و هم مسؤولان جهان اسلام برای سرمایه‌گذاری بیشتر فرهنگی در کشمیر ترغیب شوند.

بعد از سفرم به کشمیر متوجه شدم چقدر از کشمیر غافل هستیم و باید توجه بیشتری به آن‌ها داشته باشیم، این سفر تلنگری بود که به واسطه اطلاع‌رسانی نشدن یا هر مانع دیگری اخبار کشمیر در صداوسیما یا منعکس نشده یا با تأخیر منتشر شده است، در حالی که رسانه‌های معاند فارسی اخبار کشمیر را بیشتر پوشش می‌دهند و گویی دغدغه بیشتری در این خصوص دارد، اما مردمان منطقه مترصد بودند که اخبار کشمیر از ایران به گوششان برسد.

منبع: فارس