به گزارش حلقه وصل، حرف و حدیث‌ها برای کاغذ تمام نمی‌شود و هر روز یک اتفاق جدید می‌افتد و این بازار آشفته را داغ‌تر و آشفته‌تر می‌کند. دو هفته گذشته گزارشی را منتشر کردیم درباره ناشرانی که با حواله دولتی کاغذ گرفتند. حالا از این بگذریم که بعضی‌هایشان کاغذ را گرفتند و در بازار آزاد فروختند. در همان گزارش هم نوشتیم که شفافیت بهترین معجون برای بهبود شرایط فرهنگی امروز ماست، اما حالا دستورالعمل جدیدی از سوی وزارت ارشاد برای این تخصیص کاغذها منتشر شده است که در این گزارش به این موضوع می‌پردازیم تا بدانیم جزئیات این دستورالعمل چیست و از طرف دیگر ناشرانی که حواله دولتی برای کاغذ گرفته‌اند، چرا با وجود این قیمت کتاب‌هایشان را چند برابر کرده‌اند؟
دستورالعمل جدید ارشاد چیست؟
همان زمان که اسامی ناشران اعلام شد، خیلی‌ها به نحوه واگذاری کاغذ انتقاد داشتند که چرا برخی ناشران می‌توانند حواله کاغذ بگیرند و برخی دیگر نه. برای همین مساله کارگروه کاغذ معاونت فرهنگی وزارت ارشاد دستورالعمل جدیدی برای تخصیص کاغذ و نظارت بر مصرف آن تصویب و ابلاغ کرده است. براساس این دستورالعمل، تمامی ناشران متقاضی درخواست کاغذ، باید مدارکی چون تصویر پروانه معتبر نشر، اطلاعات مربوط به شماره مجوز صادرشده از سوی سامانه صدور مجوز چاپ و نشر کتاب دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی و تصویر مجوز ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مربوطه (برای ناشران شهرستانی) را در سامانه بارگذاری کنند.
چه کسانی درخواست کاغذ را بررسی می‌کنند؟
کارگروهی که برای این مساله تشکیل شده است، اعضای آن شامل مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی ناشران آشنا به‌عنوان رئیس کمیته، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران یا نماینده تام‌الاختیار ایشان و نماینده تام‌الاختیار معاونت امور فرهنگی است و نحوه بررسی درخواست‌های کاغذ به این شکل است که درخواست متقاضیان با بررسی عملکرد ناشر در سال‌های گذشته و استعلام از مراکز ذی‌صلاح صنفی توسط کمیته تخصیص ارزیابی و تصمیم‌گیری می‌شود. در این میان تخلفات ناشر، بسته به نوع تخلف بر میزان کاغذ تخصیص‌یافته تاثیر خواهد داشت.
کاغذ دولتی و نحوه تخصیص
این کارگروه، برای تخصیص کاغذ مواردی را برشمرده است؛ از جمله کتاب‌های تالیفی با رویکرد فرهنگ و هنر اسلامی و ایرانی، کتاب‌هایی که در جشنواره‌ها و جوایز فرهنگی معتبر برگزیده شده‌اند، کتاب‌هایی که در جهت تامین نیازهای علمی و فرهنگی جامعه باشد، به‌گونه‌ای که باعث رشد و تعالی فرهنگ عمومی و منجر به افزایش کتابخوانی در کشور شود. چنانچه کتابی جنبه کتاب‌سازی داشته باشد، مشمول تخصیص کاغذ نخواهد شد و تشخیص کتاب‌سازی بودن یک اثر برعهده کارگروه صیانت از حقوق ناشران، مولفان و مترجمان مشترک بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران خواهد بود. این کارگروه براساس مصوبه جدید همچنین ناشر را موظف کرده است که برای اجرایی شدن سیستم نظارت بر مصرف، اطلاعات مربوط به چاپخانه و صحافی را با ذکر مشخصات کامل جهت بازدید و شمارش تیراژ توسط کمیته نظارت بر مصرف در سامانه توزیع کاغذ بارگذاری کند. همچنین ناشر موظف است عبارت «این کتاب با کاغذ حمایتی منتشر شده است» را در شناسنامه کتاب درج کند. تخصیص مجدد کاغذ به ناشران منوط به ارائه تایید کمیته نظارت است. کمیته نظارت از این پس از طرق مختلف از جمله بازرسی در مرحله چاپ و صحافی یا پس از انجام آن به شمارش نسخه‌های کتاب و تطبیق آن با اطلاعات تخصیص کاغذ خواهد پرداخت و ناشر موظف است یک سال پس از مرحله تحویل حواله کاغذ اطلاعات درخواستی را درخصوص مصرف کاغذ تخصیص‌یافته به کمیته نظارت ارسال و رسید دریافت کند.
ناشرانی که حواله دولتی گرفته‌اند
براساس اعلام کمیته تخصیص و توزیع کاغذ نشر، این کمیته در تیرماه سال جاری ٦ جلسه برگزار کرده و براساس میزان فعالیت ناشران برای ٥٢٦ ناشر حواله کاغذ صادر شده است. فعالیت ناشر در سال‌های گذشته و تعداد کتاب‌های منتشرشده از ناشر در سال جاری از جمله معیارهای تخصیص کاغذ به ناشران است. حواله‌های صادرشده برای تحویل کاغذ شامل دو نوع کاغذ بالکی و تحریر و در دو قطع (٧٠*١٠٠و ٩٠*٦٠) بوده و براساس اعلام کمیته تخصیص و توزیع کاغذ نشر حواله یک هزار و ۳۱۳ بند کاغذ بالکی و ۲۱ هزار و ۳۵۸ بند کاغذ تحریر در ابعاد ۷۰*۱۰۰ به وزن ۵۶۶ تن و پنج هزار و ۷۳۱ بند کاغذ بالکی و ۱۸ هزار و ۲۳۹ بند کاغذ تحریر در ابعاد ۹۰*۶۰ به وزن ۴۵۳ تن برای ناشران صادر شده است. این حواله برای سال ۹۸ است و قرار است ارشاد در لیست‌های دیگر، اسامی ناشران دیگری را هم اعلام کند، نکته دیگر این است که در سال ۹۷ هم این حواله‌ها به ناشران داده شده است. حالا این مساله را مقایسه کنیم با تعداد ناشرانی که مجوز نشر دریافت کرده‌اند. ما حدود ۱۷ هزار ناشر داریم که مجوز نشر دریافت کرده و حدود ۷۲ هزار و ۸۷۸ عنوان کتاب در سال منتشر کرده‌اند. طبق این آمار تنها ۱۳۰ ناشر توانسته‌اند بیش از ۷۵ عنوان کتاب منتشر کنند. همچنین ۲۳۵ ناشر بیش از ۵۰ عنوان و ۵۴۰ ناشر نیز بالغ بر ۲۵عنوان کتاب منتشر کرده‌اند. سه‌هزار و ۶۹ ناشر کمتر از ۲۵ عنوان کتاب چاپ کرده‌اند که در مجموع ۳۹۷۴ ناشر در طول سال، در چاپ عنوان کتاب فعال هستند. با نگاهی به رقم ۱۷ هزار مجوز نشر، می‌بینیم که ۷۷ درصد ناشران حضور فعالی در صنعت نشر کتاب نداشته‌اند.
اگر تعداد ۵۲۶ ناشری که حواله کاغذ گرفتند را با ۵۴۰ ناشر فعال کشور که بیش از ۲۵ عنوان کتاب چاپ کرده‌اند مقایسه کنیم، می‌توان گفت حدود ۹۰ درصد ناشران حواله دولتی گرفته‌اند. اما همچنان یک سوال باقی است؛ پس چرا با این وضعیت، قیمت کتاب بیش از ۵۰درصد گران شده است.
مساله قیمت که حل نشده!
پیش‌بینی می‌شد وقتی ناشری حواله دولتی برای کتاب دریافت می‌کند، بر قیمت کتاب در بازار تاثیرگذار باشد، اما با وجود اینکه ناشران فعالی که کتاب بیشتری منتشر کردند و جزء ناشران معروف هستند، همه حواله دولتی برای خرید کاغذ دریافت کرده‌اند، اما باز قیمت کتاب‌هایشان در این یک سال اخیر افزایش نجومی داشته است. حتی گاهی برخی ناشران برچسب قیمت جدید را روی قیمت قبلی می‌زدند و کتابفروشی هم مجبور بود با قیمت جدید کتاب را به مشتری بدهد! با توجه به این مورد، قرار شده کارگروه نظارت که در وزارت ارشاد تشکیل شده است، با استفاده از نظرات کارشناسی نسبت به اعلام سقف قیمت تمام‌شده ظرف مدت یک هفته کاری به معاونت امور فرهنگی اقدام کند تا در قیمت‌گذاری کتاب اختصاص کاغذ دولتی محاسبه شود.
مگر فقط کاغذ مشکل اصلی نبود؟
خیلی از ناشران در این چند سالی که کاغذ گران شده است، آن را مساله اصلی برای افزایش قیمت کتاب‌های خود قرار داده‌اند. درست است که مواد اولیه در همه موارد گران شده است، اما کاغذ همیشه برای ناشران در اولویت بوده، مخصوصا در سال ۹۸ که کاغذ به بندی ۵۵۰ هزار تومان هم رسید، اما دریافت این حواله‌ها و باز هم افزایش قیمت کتاب، این سوال را به ذهن می‌رساند که مگر فقط کاغذ مشکل اصلی نبود؟ که اگر این حواله‌های دولتی به ناشران داده شد، پس چرا کتاب این همه گران شده است.
*فرهیختگان