بلوغ حکمت انقلاب اسلامی در «روزی روزگاری»

حلقه وصل دکتر جمال یزدانی// مدت‌ها بود که کتاب حکیمانه نخوانده بودم. به جرأت می‌توانم ادعا کنم که «سکه تقدیر» یک کتاب، از یک حکیم دوران، درباره یک حکیم دیگر است. مثلاً همان‌طور که شاهنامه کتابی از حکیم قرن چهارم است و توانسته منظومه معارف شیعی و اسلامی را با هویت و میراث ایرانی را با زبان هنری «شعر» ماندگار کند، «روزی روزگاری» هم سریالی است از یک حکیم که توانسته در آن منظومه معارف شیعی و اسلامی را با هویت و میراث ایرانی و انقلابی دوره معاصر با زبان هنری «سینما» ماندگار کند. و «سکه تقدیر» این کار ماندگار را در قالب یک «نثر» روایت کرده است.

ابعاد مختلف حکمی بودن این کتاب بسیار زیاد است. اما حکمت که می‌گویم دقیقاً یعنی چه؟ برای حکمت معانی مختلف بیان شده است، اما بهترین تعریف شاید این باشد: حكمت از يك طرف به دانش‏هاى بشرى، و از طرف ديگر به زندگى روزمره وصل مى ‏شود؛ يعنى زمانى كه دانش بشرى با زندگى روزمره در تعامل بوده و يك حالت رفت و آمد بين حوزه نظر و عمل ايجاد شود، در اين صورت است كه به وجود مى ‏آيد. حکمت بر هر دو پایه سوار است و اگر هر کدام از این دو پایه نباشد یا عوام‌زدگی (صرفاً زندگی روزمره) ایجاد می‌شود یا نوعی نخبگی و اشرافیت معرفتی (صرفاً دانش) به‌وجود می‌آید. حالا اگر تحلیلی، فیلمی، اثر هنری و... بتواند بین این دو رفت‌وبرگشت داشته باشد تولید حکمت می‌کند و اثری حکمی ایجاد می‌گردد.

کتاب «سکه‌ تقدیر» در بُعد دانشی، به دایره‌ای از علوم مختلف از علوم انسانی گرفته تا تجربی و ریاضی و اسلامی اشاره کرده است: این کتاب به طور موجز و مختصر به شاخه‌های مختلفی از علوم اسلامی شامل تفسیر قرآن، تاریخ اسلام، جهان‌بینی اسلامی شامل (هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، خداشناسی، کیهان‌شناسی، معادشناسی)، فلسفه اسلامی، اخلاق اسلامی، کلام اسلامی و فقه اشاره کرده است. جان‌مایه عرفان ناب اسلامی نیز در جای‌جای کتاب نمود جدّی دارد.

هم‌چنین از شاخه‌های علوم انسانی شامل چکیده‌ای از نظریات جامعه‌شناسی، روان‏شناسی، مطالعات فرهنگی، اقتصاد، مدیریت، علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، رسانه و به خصوص مباحث مربوط به فضای مجازی، فمنیسم و مباحث مربوط به زنان است. یک دوره فلسفه غرب، الهیات مسیحی، نظریات فلسفه علم  هم مورد بررسی قرار گرفته است. هم‌چنین به خلاصه‌ای از مباحث علوم تجربی شامل علم فیزیک، شیمی و... اشاره شده است. همچنین درباره تاریخ جهان، تاریخ اسلام، تاریخ ایران، تاریخ معاصر و تاریخ انقلاب اسلامی نیز مباحث بسیار مهمی بیان شده است.

نعممت الله سعیدی همچنین تلاش کرده است مهم‌ترین آرمان‌های انقلاب اسلامی و تفاوت‌های بنیادین آن‌ها را با آرمان‌های غرب مدرن و پست‌مدرن بیان کند. آرمان‌های عدالت، آزادی، جمهوریت (دموکراسی)، استقلال، استکبارستیزی به طور مبسوطی طرح شده‌اند و با مثال‌های بسیار ساده و بدیع برای هر مخاطبی تبیین شده است. «سکه تقدیر» آشنایی اجمالی با منظومه مبانی انقلاب اسلامی و اندیشه امام و رهبری نیز هست و می‌تواند به مخاطب برای فهم کاملاً مصداقی و ساده این مبانی بسیار راهگشا باشد. نویسنده در هر کدام از حوزه‌های فوق که وارد شده است، تبحّر خود را در فهم مسائل اساسی و محوری آن علم نشان داده است و توانسته رابطه معناداری با طرح بحث اصلی خود ایجاد کند.

«سکه تقدیر» اولاً و بالذات به دنبال ارائه تحلیلی بر سریال «روزی روزگاری» است. از همین باب هم دانش را با زندگی روزمره گره می‌زند. نعمت الله سعیدی این سریال را در تاریخ هنر و رسانه ایران، مولف و بی‌نظیر می‌داند؛ اثری هنری که هنوز هم تکرار نشده است. او این تحلیل را بر اساس کتاب دیگرش «فیلم، فیگور، فلسفه» ـ که درباره مبانی سینمای دینی است ـ نگاشته است. بنابراین درباره فلسفه هنر، زیبایی‌شناسی، سینما، نقد فیلم، داستان و رمان و نقد جریان روشنفکری در سینمای ایران و... نیز محتواهای جدّی و جدیدی بیان شده است.

به نظر می‌رسد که بعد از شهید آوینی که در حوزه مبانی سینمای انقلاب اسلامی، مبتنی بر ادبیات فلسفی، محتوایی عمدتاً «سلبی» بیان کرده بود، کتاب «فیلم، فیگور، فلسفه» و «سکه تقدیر»، اولین کتاب‌هایی در حوزه مبانی سینمای انقلاب اسلامی مبتنی بر ادبیات قرآنی و کاملاً «ایجابی» نگاشته شده‌اند. کارآمدی این نظریه، در حوزه سینما خودش را در کتاب «سکه تقدیر» و بررسی مصداقی سریال «روزی روزگاری» نشان داده است.

در خبرها آمده بود که سعیدی در حال تحلیل سریال «وضعیت سفید» نیز مبتنی بر همین نظریه است و این مبنای نظری در حوزه سینما کاملاً قدرت آن را دارد که پایه نقدفیلم متناسب با گفتمان انقلاب اسلامی قرار گیرد.

البته این ویژگی‌های منحصربه‌فرد کتاب «سکه تقدیر»، فارغ از ابتنای آن بر نظریه بدیع سعیدی در حوزه سینمای دینی، به واسطه سوژه محوری آن یعنی سریال امرالله احمدجو نیز هست. طبق تحلیل سعیدی در یک جمله، این سریال، به دنبال بیان سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی در لباس هنر است. به همین دلیل همه ابعاد واقعی زندگی یک انسان و جامعه انسانی در این سریال بیان شده است. دقیقاً به خاطر همین ویژگی است که در تحلیل آن نیز می‌بایست سعیدی به دایره‌ای از علوم مختلف استناد می‌کرده است. اما این استناد در منظومه ای به هم پیوسته ـ که همان منظومه جهان‌بینی اسلامی مبتنی بر رویکرد اسلام ناب حضرت امام(ره) است ـ طرح گشته است.

نگارش و انتشار «سکه تقدیر» در چلهمین سال انقلاب، نشان از بلوغ حکمت هنری انقلاب اسلامی مبتنی بر نظریات و تجربیات مبسوطی که در این چهل سال در حوزه هنر و مبانی نظری آن رقم خورده است.

«سکه تقدیر» می‌تواند «تقدیر آینده هنر انقلاب اسلامی» را رقم بزند و به بسط این مکتب در جهان کمک شایانی نماید، مشروط به آن‌که از سوی جامعه علمی و رسانه‌ای کشور نیز مورد توجه قرار گیرد و بایکوت نشود. این متن قابلیت تدریس در دروس رشته‌های مختلف هنری به خصوص رشته‌های مرتبط با حوزه سینما و تلویزیون را داراست و هم‌چنین برای عموم فعالان فرهنگی هم به عنوان «کتاب واجب» توصیه می‌شود.

* نکات: 1. دکتر جمال یزدانی، فارغ التحصیل سیاستگذاری فرهنگی و پژوهشگر فرهنگ و هنر انقلاب اسلامی است که کتاب «در مکتب مصطفی» را نوشته است. 2. کتاب «سکه تقدیر» از سوی انتشارات دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی (راه یار) منتشر شده است. 3. کتابهای «عفریته و افلاطون»، «دین در دام درام» و «فیلم، فیگور، فلسفه» از دیگر آثار نعمت الله سعیدی، پژوهشگر هنر و ادبیات است.